صحا، پشتیبان توسعه فناوری در صنعت

امیر بامه: بر اساس آمارهای منتشرشده نسبت سرمایه به اشتغال در صنعت الکترونیک در کشور ما پایین‌تر از ایجاد اشتغال صنعتی است این در حالی است که به نسبت سایر صنایع ارزش افزوده بالاتری دارد و رشد توسعه را نیز شتاب می‌بخشد. در این میان صندوق‌ها نیز در ایجاد اشتغال، تامین مالی و اشتغال‌زایی این صنعت نقش بسزایی ایفا می‌کنند. انتخاب صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک (صحا) به عنوان دستگاه برتر سازمان‌های وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت در جشنواره شهید رجایی فرصتی را فراهم آورد تا بیشتر با خدمات و تسهیلات یکی از قدیمی‌ترین و تخصصی‌ترین صندوق‌های حمایتی در کشور آشنا شویم. علی وحدت رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک (صحا) جزئیات بیشتری از حمایت‌های صحا از فعالان صنایع الکترونیک را در این گفت‌و‌گو مطرح کرده است.

♦♦♦

ضرورت تاسیس صندوق‌های حمایتی و به‌خصوص صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک (صحا) چیست؟

توسعه صنعتی از الزامات مهم برای رشد هر کشوری محسوب می‌شود و فعالیت برخی صنایع به‌گونه‌ای است که برای توسعه خود به حمایت‌های ویژه‌ای نیاز دارند. وظیفه ذاتی و اولیه صندوق‌ها، تامین مالی است. در ایران در دهه‌های گذشته مهم‌ترین روش تامین مالی صرفاً سیستم بانکی و دریافت تسهیلات از آنها بوده است. به‌خصوص صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک در دوره‌ای تاسیس شد که عمده‌ترین روش تامین مالی بر عهده بانک‌ها بود. مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۵ ماده واحده‌ای برای تاسیس صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک تصویب کرد و اساس‌نامه آن نیز در سال ۱۳۷۶ در هیات وزیران به تصویب رسید و یک سال بعد فعالیت‌های صندوق آغاز شد. به نظر می‌رسد هم‌اکنون این صندوق با چابکی در انجام فعالیت‌ها و نگاه تخصصی به صنعت و استفاده از استانداردهای لازم برای ارزیابی‌های فنی و اقتصادی و ارائه خدمات توانسته باشد به‌خوبی اهداف ذکرشده را محقق کند. 

صحا از چه صنایعی حمایت می‌کند و این حمایت‌ها به چه شکلی صورت می‌گیرد؟

در اساس‌نامه صحا، صنایع الکترونیک شامل صنایع ارتباطی، رایانه‌ای، اتوماسیون، الکترونیک نوری، قطعات الکترونیک و الکترونیک کاربردی تعریف شده است و تمامی این صنایع در بخش‌های مختلف اعم از سخت‌افزار و نرم‌افزار از سوی صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک مورد حمایت قرار می‌گیرند. صنایع الکترونیک در دهه 70 مهم‌ترین بخش از صنایع پیشرفته محسوب می‌شد و دولت به‌درستی با درک این موضوع اقدام به تشکیل صحا کرد. از طرفی طی سال‌های گذشته صنایع پیشرفته ارتقای بسیاری داشته‌اند و رشته‌های جدیدی به آن اضافه شده است و متناسب با این تغییرات فعالیت صندوق نیز رو به گسترش بوده است. هم‌اکنون نیز همزمان با برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران صحا در حال تبدیل به صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته است که اقدامات اولیه آن انجام شده و اساس‌نامه آن در حال تصویب است. از این‌رو می‌توان گفت فعالیت‌های صندوق از ابتدای تاسیس سیری منطقی را دنبال کرده و توانسته نقش قابل توجهی در حمایت از صنایع پیشرفته کشور داشته باشد.

جایگاه صنایع الکترونیک را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دستیابی به آماری دقیق از میزان فعالیت صنایع الکترونیک کار دشواری است و این امر دلایل مختلفی دارد، که از جمله می‌توان به گستردگی این صنایع اشاره کرد که هر کدام از صنایع مختلف دیگری هم تشکیل می‌شوند و این گستردگی منجر به‌دشواری ارائه آمار دقیق در این حوزه می‌شود. دلیل دیگر اینکه این صنایع در دسته صنایع مکمل هستند و در بسیاری از صنایع دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثلاً صنایع نساجی یا شیمیایی با وجود اینکه ارتباط مستقیمی با الکترونیک ندارند اما به‌خوبی می‌توانند در تولیدات خود از آن بهره‌برداری کنند. لذا دامنه تاثیر و میزان فعالیت این صنایع بسیار گسترده است و البته بر اساس پروانه‌های بهره‌برداری صادرشده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت و تخمین‌های آماری به‌دست آمده، حجم گردش مالی این صنعت عدد بزرگی است؛ آمار موجود عدد ۲۰ هزار میلیارد تومان را گزارش می‌کند که با سرمایه ۱۲۵ میلیارد‌تومانی صندوق تناسبی ندارد و این میزان سرمایه نمی‌تواند این بازار را به‌خوبی پوشش دهد بنابراین صحا تلاش دارد تا در پروژه‌های مهم‌تر و اثرگذارتر ورود کند.

آینده صنعت الکترونیک را در کشور چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

آینده صنعتی در دنیا به‌سوی صنایع با فناوری پیشرفته در حال حرکت است. صنایع الکترونیک نیز به‌عنوان چنین صنعتی در اکثر صنایع نفوذ جدی داشته است. در کشور ما نیز با توجه به اینکه رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان در اولویت‌های سیاستگذاری است، صنعت الکترونیک نیز به‌عنوان صنعتی راهبردی و کلید توسعه بسیاری از صنایع، به نظر می‌رسد در آینده دچار تحول جدی شود، زیرا هم در برنامه‌های توسعه کشور به آن توجه ویژه‌ای شده و هم اینکه ارزش‌افزوده بسیار بالایی دارد. از طرفی در کشورمان نیروی انسانی بسیار خوبی در این زمینه تربیت شده است و اقبال زیادی به رشته‌های مختلف این صنعت برای تحصیل در آنها وجود دارد. بر اساس آنچه گفته شد ما باید سرمایه‌گذاری خوبی نیز در این زمینه داشته باشیم و نیاز است اشتغال کافی برای نیروی انسانی تربیت‌شده فراهم شود. ویژگی مهم صنایع الکترونیک و صنایع دانش‌بنیان این است که میزان سرمایه‌ای که برای اشتغال در این صنعت نیاز است در مقایسه با بخش‌های مختلف دیگر بسیار متفاوت است و طبق آماری که صندوق در این زمینه دارد مبلغی کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان برای ایجاد اشتغال در صنعت الکترونیک لازم است که با وجود این ارزش‌افزوده بالایی دارد.

همان‌طور که اشاره کردید، قرار است پوشش حمایتی صحا در برنامه ششم توسعه کشور به صنایع پیشرفته هم ارتقا یابد، در حال حاضر این تغییر ماهیت در چه مرحله‌ای است؟

در بند 2 ماده 69 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، پیش‌بینی شده است که صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک به صندوق حمایت از صنایع پیشرفته تبدیل شود که اساس‌نامه آن با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور تدوین شده و هم‌اکنون در کمیسیون مربوطه در دولت در حال بررسی است که امیدواریم تا پایان سال این اساس‌نامه تصویب شود تا با افزایش سرمایه‌ای که برای آن در نظر گرفته شده، فصل جدیدی در توسعه فعالیت‌های صندوق داشته باشیم. موضوع مهمی که باید مورد تاکید قرار گیرد این است که تعدد صندوق‌ها در کشور نیاز به برنامه‌ریزی صحیح دارد تا فعالیت این صندوق‌ها کمترین تداخل را با یکدیگر داشته باشد. از این‌رو وزارت صنعت، معدن و تجارت باید در تجاری‌سازی و صنعتی کردن فناوری‌ها و ارتباط صنایع پیشرفته با بدنه صنایع سنتی به‌صورت جدی عمل کند و در کنار آن باید حمایت‌های مختلفی نیز از صنایع صورت گیرد و توسعه صنعتی در کشور به‌صورت متمرکز از طریق وزارت صنعت، معدن و تجارت هدایت شود.

تسهیلات و خدمات صندوق حمایت از صنایع الکترونیک دارای چه پوششی است؟

در اساس‌نامه صندوق انواع و اقسام فعالیت‌هایی که مرتبط با کارهای صنعتی پیش‌بینی شده جزو موارد حمایت ذکر شده‌اند. انتقال فناوری، تحقیقات کاربردی، اشاعه و انباشت دانش فنی مواردی هستند که به‌طور صریح در اساس‌نامه به آنها اشاره شده است. همچنین صحا از فعالیت‌هایی مانند نمونه‌سازی اولیه، نمونه‌سازی‌های نیمه‌صنعتی و صنعتی حمایت می‌کند. حمایت از طراحی و خدمات مهندسی نیز از دیگر موارد حمایت صحاست. همچنین صندوق سرمایه لازم برای تولید محصولات را نیز در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد. حمایت از فعالیت‌های جانبی از قبیل آموزش‌های تخصصی، شرکت در نمایشگاه‌ها، مناقصات، فعالیت‌های بازاریابی شرکت‌ها و همکاری در امور مربوط به صادرات و جذب سرمایه‌گذار نیز بخش دیگری از حمایت‌های صحا را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین حمایت‌های صندوق بسیار جامع است. در حال حاضر دو فعالیت مهم در صندوق در این زمینه در حال اجراست که یکی اعطای تسهیلات مالی است که با نرخ ترجیحی (5 تا 15 درصد) صورت می‌گیرد و دیگری صدور انواع ضمانت‌نامه است. تسهیلات مالی به‌گونه‌ای بسیار کاربردی به شرکت‌ها ارائه می‌شود و شرکت‌ها را برای دریافت این حمایت‌ها از صحا ترغیب می‌کنیم تا از این تسهیلات با حداقل نرخ سود بهره ببرند. شرکت‌ها برای کسب نقدینگی خود، افزایش تولید، بهبود کیفیت تولید و ایجاد ظرفیت برای تولید نیز می‌توانند از حمایت‌های صحا استفاده کنند. در حوزه صدور ضمانت‌نامه نیز حمایت صندوق به‌صورت حمایت مالی مستقیم و حمایت اعتباری است. به این معنی که برای صدور ضمانت‌نامه به‌غیراز پارامترهای مالی مرسوم به عواملی مانند دانش فنی محصول، سوابق حرفه‌ای و سبد مشتریان شرکت‌ها نگاه کرده و میزان ریسک شرکت‌ها را بر این اساس محاسبه می‌کنیم تا در انجام قراردادها و شرکت در مناقصات بتوانیم به بهترین شرایط، ضمانت‌نامه را صادر کنیم.

ضمانت‌نامه‌های صحا چه ویژگی‌هایی دارند؟

ازجمله ویژگی‌های ضمانت‌نامه‌های صحا این است که مبلغی را به‌صورت سپرده از شرکت اخذ نمی‌کنیم که از این جهت مزیت خوبی نسبت به دیگر ضمانت‌نامه‌هایی است که به صورت مرسوم صادر می‌شوند. همچنین در این موضوع نگاه تخصصی‌ای را دنبال می‌کنیم و برای شرکت‌هایی که به لحاظ مالی توانایی بالایی دارند یا توانسته‌اند بازار خوبی را کسب کنند، در زمینه عقد قراردادها و شرکت در مناقصات مختلف امکانات خوبی را فراهم کرده‌ایم و می‌توانند انواع ضمانت‌نامه‌های پیمان را به‌راحتی از صندوق دریافت کنند.

 صحا به چه میزان از شرکت‌های فعال صنایع الکترونیک حمایت کرده است؟

صحا تا پایان سال 1395، حمایت از 1223 قرارداد با مبلغ بیش از 3700 میلیارد ریال را در کارنامه خود دارد که تاکنون بیش از 923 قرارداد به ارزش 1740 میلیارد ریال آن تسویه شده است. از این میزان بیش از دو هزار میلیارد ریال تسهیلات به فعالان صنایع الکترونیک تنها در دولت یازدهم اعطا شده است. اعطای تسهیلات مالی صحا به فعالان بخش خصوصی و تعاونی حوزه صنایع الکترونیک کشور در چهار سال اخیر بیش از 80 درصد مجموع فعالیت صندوق بوده و این آمار در سال 1394 با توجه به افزایش سرمایه، شدت یافته است به نحوی که آمار اعطای تسهیلات مالی صحا در سال 1394، معادل با نیمی از مجموع تسهیلات مالی سال‌های قبل از آن (1393-1378) بوده است. البته در سال 1395 با توجه به لزوم بازگشت تسهیلات قبلی، تنها رشد چشمگیر در تعداد تسهیلات قابل مشاهده است که این امر با نگهداری حداقل نقدینگی و تخصیص تمامی سرمایه ممکن در قالب تسهیلات به شرکت‌ها میسر شده است. نکته حائز اهمیت این است که میزان مطالبات واخواستی صحا نسبت به مجموع گردش مالی آن کمتر از پنج درصد است و در سال 95 این میزان، به‌رغم افزایش چند برابری گردش مالی صحا در حدود 10 درصد نیز کاهش داشته است.

تاثیر تسهیلات صندوق حمایت از صنایع الکترونیک در ایجاد اشتغال چطور بوده است؟

بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال 1395 نسبت سرمایه به اشتغال این صنعت در کشور ما حدود 1500 میلیون ریال به ازای ایجاد هر شغل برآورد شده است. درحالی‌که این عدد برای ایجاد اشتغال صنعتی در کشور برابر با 3300 میلیون ریال است. بنابراین می‌توان با سرمایه‌گذاری در این صنعت، اشتغال بیشتری را در مقایسه با سایر صنایع به وجود آورد و همزمان ارزش‌افزوده بیشتری را نیز ایجاد کرده و کشور را به لحاظ فناورانه نیز توسعه داد. یکی از نتایج تسهیلات مالی صحا برای شرکت‌های طرف قرارداد، حفظ اشتغال موجود در شرکت یا ایجاد اشتغال جدید است. برآوردها بر مبنای میزان نیروی انسانی واقعی مورد نیاز طرح‌ها بین سال‌های 1392 تا 1395 حکایت از کمک به اشتغال سه هزار و 243 نفر در طرح‌های مورد حمایت صحا دارد. این میزان اعم از حفظ و ابقای اشتغال موجود از طریق تامین سرمایه مورد نیاز جهت ادامه فعالیت یا افزایش نیروی پرسنلی با راه‌اندازی طرح‌های جدید بوده است.

پراکندگی حمایت‌های صندوق چند استان را شامل شده است؟

صحا با هدف تمرکززدایی در سال‌های اخیر تلاش گسترده‌ای را برای پوشش بیشتر تسهیلات مالی اعطایی و تخصیص حدود 50 درصد تسهیلات مالی به استان‌های غیر تهران داشته است. همچنین در سال 1395 برای نخستین بار از طرح‌های دو استان مرکزی و سیستان و بلوچستان حمایت مالی انجام شده است. در ابتدای دولت یازدهم تنها هفت استان کشور به غیر از تهران موفق به دریافت تسهیلات مالی صندوق شده بودند که این آمار در سال گذشته به 21 استان افزایش یافته است؛ به عبارت دیگر 45 درصد کل تسهیلات اعطایی در سال 1395 در استان‌هایی به غیر از تهران توزیع شده است. همچنین در راستای توسعه دولت الکترونیک و با هدف ارائه خدمات غیرحضوری به واحدهای صنعتی و دانش‌بنیان صنایع الکترونیک کشور، سامانه الکترونیکی خدمات صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک (صحا) راه‌اندازی شده است. این سامانه با هدف کاهش و حذف مراجعه حضوری متقاضیان دریافت تسهیلات مالی و صدور ضمانت‌نامه طراحی شده و متقاضیان از هر شهری از کشور می‌توانند نسبت به ثبت درخواست خود به صورت الکترونیکی در وبگاه صحا اقدام کنند.

صندوق، چگونه سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر را اجرا می‌کند؟

همان‌طور که گفته شد وظیفه اصلی صندوق در قبال شرکت‌ها، تامین مالی است که این موضوع طی این سال‌ها پیشرفت‌های بسیار زیادی داشته است و روش‌های جدیدتری برای این تامین مالی مطرح شده‌اند که برخی از این روش‌ها در اساس‌نامه صندوق مورد تاکید قرار گرفته‌اند مانند کمک صندوق به شرکت‌ها برای جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی. همچنین صحا تلاش کرده در زمینه سرمایه‌گذاری خطرپذیر روش‌های بهینه‌ای را دنبال کند و برای این منظور به‌صورت غیرمستقیم وارد سرمایه‌گذاری خطرپذیر شده و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر را برای پروژه‌هایی که به VC‌ها عرضه می‌کنند، حمایت کرده است و به این ترتیب صحا این نهادها را در کشور تقویت کرده و این نهادها می‌توانند این فرهنگ را گسترش دهند. علاوه بر این با شرکت فرابورس تعاملاتی را برقرار کردیم که می‌تواند افق‌های جدیدی را در مقابل شرکت‌های حوزه الکترونیک باز کند و شرکت‌های کوچک و متوسط می‌توانند از این طریق اقدام به جذب سرمایه‌گذار کنند. همچنین با سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران در حال انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با هدف معرفی فرصت‌های موجود در کشور به سرمایه‌گذاران خارجی هستیم. تدارک نشست‌های i(business-to-business) B2B از دیگر برنامه‌های صندوق است تا فعالان صنعت الکترونیک و صنایع مشابه در جهان بتوانند با یکدیگر همکاری‌های مشترکی را برقرار کنند و وارد بازار زنجیره تامین محصولات جهانی شوند. تمام موارد گفته‌شده برنامه‌هایی است که علاوه‌بر تسهیلات مالی و ضمانت‌نامه در حال پیگیری است تا صحا بتواند از جایگاه خود استفاده بهتری ببرد و از روش‌های تامین مالی متنوع‌تری برای حمایت از شرکت‌ها استفاده کند.

برنامه‌های صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک برای صادرات محصولات صنایع الکترونیک چیست؟

در بحث صادرات که از اولویت‌های کشور نیز به‌شمار می‌رود صندوق رویکردی از دیرباز داشته است به طوری که کمترین نرخ را برای طرح‌های صادراتی اختصاص داده است. صحا برای شرکتی که بتواند مستندات روشنی برای صادرات محصولات خود ارائه کند، تا پنج درصد تخفیف سود برای حمایت‌هایی که از صحا دریافت می‌کند قائل می‌شود. همچنین اگر شرکتی در نمایشگاه‌های خارجی شرکت کرده و موفق به بازاریابی خارجی برای محصولات خود شود، صندوق به ازای هر مورد شرکت در نمایشگاه تا یک درصد تخفیف برای تسهیلات عادی آن شرکت در نظر می‌گیرد. از نگاه ما صادرات به چند طریق قابل انجام است، یکی اینکه ما محصول نهایی را صادر کنیم که بخشی از شرکت‌های ما در این زمینه بسیار موفق عمل کرده‌اند. همچنین با برگزاری نشست‌های B2B و تعامل با شرکت‌های خارجی می‌توانیم وارد زنجیره تامین بازارهای جهانی شویم تا هم بازارهای جدیدی برای صنایع ایجاد شود و هم به ارتقای کیفیت صنایع کمک کند. همچنین وارد کردن سرمایه‌گذارهای خارجی به داخل کشور را نیز مورد حمایت قرار می‌دهیم که وجود این سرمایه‌گذار خارجی هم به صادرات کمک می‌کند و هم بازار صادرات بهتری برای شرکت‌ها شکل می‌گیرد.