اختلاف‌نظرهایی که توافق را به اغما برد

«حصول هر گونه توافق درباره اراک یا فردو تکذیب می‌شود و اصولاً هنوز هیچ توافقی در هیچ یک از موضوعات مورد مذاکره از جمله درباره این دو سایت به دست نیامده و اختلافات نیز همچنان باقی است.» این پاسخ عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی به اظهارات وندی شرمن، همتای آمریکایی خود است که در نشست کمیته روابط خارجی سنا از پیشرفت‌های محسوسی در حوزه‌های کلیدی چون وضعیت تاسیسات فردو، اراک و دسترسی آژانس (بازرسی‌های نامحدود) سخن گفته بود. شرمن با بیان این مطلب که با وجود این پیشرفت‌ها هنوز اختلافات مهمی درباره برخی عناصر اساسی دیگر مانند مساله‌ محوری ظرفیت غنی‌سازی وجود دارد، یادآور شده بود که ایران برای غنی‌سازی خود نیاز به 190 هزار سو را اعلام کرده است و این میزان را خط قرمز خود می‌داند.

پشت پرده وین
نزدیک به یک سال از آغاز دوران طلایی مذاکرات ایران و 1+5 سپری شده است. دورانی که در نهایت به شناسایی حق ایران در دستیابی به دانش صلح‌آمیز هسته‌ای و ازسرگیری روند کاهش تحریم‌های جهانی علیه تهران انجامید. دورانی که به گفته صادق خرازی، نماینده سابق ایران در سازمان ملل طرفین نه برای اظهارات شعارگونه بلکه برای مذاکراتی برگزار می‌شود که به دنبال حصول نتیجه است. نتیجه‌ای که در نهایت به توافق ژنو انجامید و مقرر شد تا ایران و 1+5 در مقطع زمانی شش‌ماهه به حل اختلافات بنیادین خود در کاهش سطح غنی‌سازی، کاستن از تعداد سانتریفیوژها و اعتمادسازی اقدام کنند و در مقابل نسبت به تعلیق و در نهایت توقف تحریم‌های یکجانبه، دوجانبه و چندجانبه نیز اقدام شود. اگرچه این مذاکرات در روند مورد نظر خود با پیشرفت‌های محسوسی همراه بود و به دفعات وزرای خارجه 1+5 را به محل گفت‌وگوها کشاند اما نتوانست در زمان مقررشده یعنی 29 تیرماه به اهداف از پیش تعیین‌شده‌اش دست یابد. یکی از عمده‌ترین موارد اختلافی که ایران و 1+5 با آن مواجه بودند بحث بر سر تعداد سانتریفیوژهای ایران بود. در حال حاضر 19 هزار سانتریفیوژ در ایران وجود دارد که از این تعداد 9 هزار تای آن قابلیت استفاده و فعالیت در پروسه‌های هسته‌ای را دارد و می‌تواند در روند غنی‌سازی اورانیوم مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اما مذاکره‌کنندگان 1+5 در خلال گفت‌وگوهایشان مکرراً متذکر شده‌اند که تنها با 1500 عدد از این سانتریفیوژها موافقت می‌کنند و باقی آنها در طول زمان اجرای توافق جامع هسته‌ای باید از دور خارج شوند.
در مقابل این گزینه، ایران گفته است تنها در صورتی با کاهش تعداد سانتریفیوژهایش موافقت می‌کند که خواست این کشور نسبت به ارتقای نسل ماشین‌هایش (سانتریفیوژها) مورد پذیرش 1+5 قرار گیرد اما به نظر می‌رسد کشورهای غربی روی خوشی به این موضوع نشان نداده باشند.
یکی دیگر از اختلاف‌نظرهای ایران و 1+5 پیرامون مدت زمان اجرای توافق جامع هسته‌ای بوده است. گفته می‌شود 1+5 بر بازه زمانی 20 ساله برای توقف اجرای تحریم‌ها تاکید کرده و گفته است که پس از آن نیز ایران باید به مدت 10 سال با بازرسی‌های نامحدود از تمامی تاسیسات هسته‌ای و اماکن مورد نظر بازرسان آژانس موافقت کند تا ظن تلاش برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای از ایران رفع شود. به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها که بانی طرح این پیشنهاد بودند بر آن هستند تا با این طرح به جلب نظر سناتورهای کنگره و مقامات تل‌آویو بپردازند تا به آنها اطمینان خاطر دهند که بعد از 30 سال برنامه‌های هسته‌ای ایران امکان تهدید اسرائیل را ندارد. به نظر می‌رسد اظهارات اخیر سوزان رایس مشاور امنیت ملی باراک اوباما که گفته است صحبت درباره پایان دادن به موجودیت اسرائیل یکی از دلایلی است که آمریکا را مصمم به جلوگیری از دستیابی به سلاح هسته‌ای می‌کند نیز بر همین اساس بوده است.

سایه انتخابات کنگره بر مذاکرات
دموکرات‌ها که در ماه‌های آینده وارد تبلیغات انتخابات سنای آمریکا می‌شوند مصمم هستند تا پیش از تغییر احتمالی چینش یکی از مجالس قانونگذاری خود و کسب اکثریت کرسی‌های آن توسط سناتورهای جمهوریخواه به حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران بپردازند تا در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2016 آن را به عنوان برگ برنده‌ای به افکار عمومی این کشور ارائه دهند و مجدداً کاندیدای مورد نظر خود را راهی کاخ سفید کنند. آنها که چینش مجلس نمایندگان خود را به جمهوریخواهان واگذار کرده‌اند از این امر واهمه دارند که در انتخابات سنا نیز شکست بخورند و سناتورهای جمهوریخواه با اعمال تحریم‌های جدید روند مذاکرات هسته‌ای ایران را به شکست بکشانند.
بر همین اساس تلاش می‌کنند از طرق مختلف و گزینه‌های متعدد روند دستیابی به توافق جامع هسته‌ای با ایران را تسهیل کنند.
بر اساس آنچه عباس عراقچی بیان کرده است به احتمال فراوان دور بعدی مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار می‌شود و دور از انتظار نیست که در صورت حضور حسن روحانی در این نشست مقامات آمریکایی تلاش کنند تا با دیداری هرچند کوتاه میان او و باراک اوباما زمینه دستیابی به توافقی جامع را مهیا سازند.