همراه با بهره

 تاسیس رستوران‌های حلال در بریتانیا توسط مهاجران مسلمان افراد غیرمسلمان را نیز تشویق کرد به این کسب‌وکار روی آورند. اکنون تحولی مشابه در حوزه بانکداری در حال روی دادن است. بانک الریان (Al Rayan) بزرگ‌ترین بانک اسلامی از نظر دارایی در بریتانیا اعلام کرد حدود یک‌سوم از مشتریانش غیرمسلمان هستند. این نسبت در سال ۲۰۱۰ یک‌هشتم بود. بانک لندن و خاورمیانه (BLME) دیگر بانک درگیر در امور شریعت، طرفدارانی در خارج از آیین اسلام دارد و می‌گوید اغلب مشتریانش را غیرمسلمانان تشکیل می‌دهند.

بانکی که از پرداخت بهره منع شده باشد چندان برای پس‌اندازکنندگان مطلوب نیست. طبق شریعت اسلام پرداخت بهره حرام است. در عوض، بانک‌های اسلامی سپرده‌ها را سرمایه‌گذاری می‌کنند و بخشی از سود حاصل را به سپرده‌گذار بازمی‌گردانند. این سود تقریباً معادل همان میزانی است که اکثر سپرده‌گذاران انتظار دارند دریافت کنند.

ممکن است برخی افراد غیرمسلمان به دلایل اخلاقی به سمت بانک‌های دینی کشیده شوند. شریعت سرمایه‌گذاری در اقلام گناه‌آلود از قبیل اسلحه، الکل و دخانیات را حرام می‌داند. سیمون واکر (Simon Walker) رئیس بخش فروش خرد در بانک الریان بانک خود را با بانک خیریه (Charity Bank) و بانک مسکن مقایسه می‌کند. این دو بانک نیز عملیات خود را اخلاقی می‌دانند و بر آن مبنا مشتری جذب می‌کنند.

اما احتمالاً نرخ سود رقابتی عامل اصلی جذب اکثر مشتریان است. منابعی که به مدت دو سال در الریان سپرده‌گذاری می‌شوند 32 /2 درصد بازدهی دارند که طبق گزارش بنگاه داده‌های مانی‌فکت (Moneyfacts) بیشترین میزان در بازار به شمار می‌رود. وب‌سایت‌هایی که قیمت‌ها را با یکدیگر مقایسه می‌کنند باعث می‌شوند مشتریانی که قبلاً به بانکداری اسلامی فکر نمی‌کردند به آن توجه کنند.  حدود ۹۰ درصد از پس‌اندازکنندگانی که سال گذشته در الریان حساب‌های مدت‌دار باز کردند غیرمسلمان بودند.

اما چگونه این بنگاه‌های نوپای شریعت بازار را به دست می‌گیرند؟ نرخ بازدهی حساب‌های پس‌انداز معمولی بر مبنای نرخ بهره پایه بانک مرکزی انگلستان تعیین می‌شود که از سال ۲۰۰۹ در پایین‌ترین سطح قرار دارد. حساب‌های منطبق با شریعت دقیقاً از این نرخ پایه پیروی نمی‌کنند. همچنین، بانک‌های اسلامی مستقیماً از سیاست تسهیل مقداری-که در آن بانک مرکزی انگلستان برای خرید دارایی‌های موسسات مالی پول خلق می‌کند- نیز استفاده نمی‌کنند چون هیچ‌گونه تسهیلاتی منطبق با شریعت وجود ندارد. بانک‌های شریعت سود پرداختی به سپرده‌گذاران را از طریق وام‌دهی‌های خاص خود به دست می‌آورند. طرح خرید منزل بانک الریان که نمونه‌ای از وام مسکن منطبق با شریعت است در دو سال اول 24 /4 درصد نرخ سود دارد که تقریباً دو برابر میانگین بازار است. اما حتی با این حال ۱۲ درصد از مشتریان وام مسکن الریان را غیرمسلمانان تشکیل می‌دهند.

برخی مذهبیون افراطی از نحوه اداره امور مالی شریعت با شیوه جدید ناخرسندند. طارق الدیوانی مشاور امور بانکی می‌گوید بانک‌ها با پیدا کردن خلأهایی در قوانین فقهی محصولاتی را عرضه می‌کنند که به طور اسمی منطبق با شریعت هستند اما در اصل با محصولات دیگر بانک‌ها تفاوتی ندارند.

او می‌گوید «۱۴۰۰ سال است که امور مالی اسلامی بر اساس مالکیت متقابل و مشارکت در سود می‌چرخد. اما اکثراً به سپرده‌های بانک‌های شریعت یک نرخ سود معین مشابه نرخ بهره تعلق می‌گیرد نه سهمی از سودهایی که واقعاً حاصل شده‌اند». او این فرآیند را «کپی‌برداری با ظاهری دیگر» می‌نامد.

اگر این امر صحیح باشد باز هم اکثر مشتریان ناراضی نمی‌شوند. در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ دارایی‌های بانک الریان تقریباً چهار برابر شد. اگر روند جذب غیرمسلمانان به بانکداری اسلامی همچنان ادامه یابد حجم آن دارایی‌ها باز هم بزرگ‌تر می‌شود.