ناجی یا ویرانگر؟

برای اجتناب از دو دهه دشوار ناکارآمدی، حزب ANC حاکم در آفریقای جنوبی باید خاندان زوما را رها کند.

دادگاه قانون اساسی آفریقای جنوبی احتمالاً از نظر احساسی قدرتمندترین ساختمان در جهان است. اتاق دادگاه با آجرهای زندان قلعه قدیمی ساخته شده که نلسون ماندلا و مهاتما گاندی در آنجا زندانی بودند. دیواره شیشه‌ای پیرامون این اتاق که به رهگذران اجازه می‌دهد داخل را ببینند نماد شفافیت است. بالای سردر آن، ارزش‌های قانون اساسی روی بتن و با دستخط نخستین قاضی قانون اساسی پس از آپارتاید (از جمله دست‌نوشته کودکانه آلبی ساش، که پس از آنکه سرویس امنیت رژیم سفید دست راست او را قطع کرد، ناچار شد نوشتن با دست چپش را یاد بگیرد) حک شده است. در تضاد دردناک با شرایط دلگرم‌کننده‌اش، اخیراً در گفت‌وگوی یکی از روزنامه‌نگاران اکونومیست با یکی از مقامات آن ساختمان که طی یک درخواست رسمی برای احتیاط بیشتر در خارج از آنجا انجام گرفت، از خبرنگار خواسته شد تلفن همراه خود را داخل ساختمان بگذارد. این اقدام نشان می‌دهد آفریقای جنوبی چقدر از ایده‌آل‌هایی که در زمان تولد دوباره پس از آپارتاید داشت دور شده است.

در دوران ریاست‌جمهوری جاکوب زوما، کشور در حال سقوط بود. قراردادها با رشوه و روابط به دست می‌آمد، اعضای حزب حاکم یکدیگر را بر سر مشاغل دولتی نان‌وآب‌دار به قتل می‌رساندند و کلاهبرداران در مصونیت کار خود را انجام می‌دادند.

هفته آینده لحظه‌ای فرا می‌رسد که می‌تواند تعیین کند آفریقای جنوبی بیشتر در باتلاق خود فرو رود یا شروع به بهبود کند. قرار است در کنفرانسی که شانزدهم دسامبر آغاز می‌شود کنگره ملی آفریقا (ANC) که حاکم است جانشین آقای زوما را به عنوان رهبر و در نتیجه نامزد آنها را برای ریاست‌جمهوری انتخاب کند. افراد پیشتاز عبارتند از همسر سابق آقای زوما و نامزد ممتاز، نکوسازانا دلامینی زوما و معاون رئیس‌جمهور، سیریل رامافوسا. آقای رامافوسا باید به خاطر آفریقای جنوبی و به خاطر تمام قاره آفریقا پیروز شود.

ماندلا می‌گرید

آفریقای جنوبی دیگر پیشرو سازش جهانی نیست مانند دهه 90 میلادی که به‌ صورت کاملاً صلح‌آمیز از رژیم نژادپرستی به دموکراسی مدرن گذر کرد. اما این هنوز علاوه بر 57 میلیون جمعیت آن برای دیگران نیز اهمیت دارد. با داشتن زیرساخت برتر مالی و فیزیکی، قطب اقتصادی قاره آفریقاست. اقتدار دیپلماتیک و اخلاقی آن خوب یا بد به جنوب آفریقا شکل بخشیده است. بدون حمایت آن، رابرت موگابه مدت‌ها پیش قدرت را در زیمبابوه از دست می‌داد و در حال حاضر مکان آشکارترین نبرد در جهان بین یک دولت خوب و یک دولت بد است.

مردم آگاه‌شده آفریقای جنوبی پیشرفت «تسخیر دولت» را می‌بینند در حالی ‌که فعالان خصوصی سعی در براندازی دولت دارند تا دارایی‌های دولتی را به یغما برند. در گزارش سال 2016 رئیس سابق دفتر حافظ منافع عمومی جزئیات اتهاماتی را مطرح کرد که گوپتاس، رابط تجاری خانواده آقای زوما، مقام وزارت دارایی را به سیاستمداری پیشنهاد داد که آنها امیدوار بودند فردی سازش‌پذیر باشد و از نفوذ سیاسی برای چپاول شرکت‌های دولتی استفاده کند. او خواستار رسیدگی قضایی شد. آقای زوما می‌گوید او هیچ اطلاعی از این پیشنهاد شغلی نداشته و به آن رسیدگی خواهد کرد اما ادعا می‌کند تقاضای رئیس دفتر حافظ منافع عمومی مبنی بر اینکه قاضی مسوول باید توسط قاضی ارشد تعیین شود خلاف قانون اساسی است. او درباره موضوع چپاول از شرکت‌های دولتی اظهارنظر نکرده است.

آنچه درباره آفریقای جنوبی عجیب است رشد فساد نیست بلکه این است که فساد آشکارا رشد می‌کند. به دلیل پیشینه فعالیت مدنی، مطبوعات آزاد و قوه قضائیه قوی، مردم آفریقای جنوبی از دزدی کلان آگاهند. خبرنگاران تحقیقی فساد را در تمام سطوح دولت طبقه‌بندی کرده‌اند. هر هفته فعالان و احزاب مخالف دولت را در دادگاه به چالش می‌کشند. وزیر سابق دارایی برآورد می‌کند 150 تا 200 میلیارد راند (11 تا 15 میلیارد دلار)، یعنی پنج درصد GDP چپاول شده است. انتخاب رهبر ANC آنچه قرار بود انتخابی آسان باشد را معرفی می‌کند. انتظار می‌رود خانم دلامینی-زوما از همسر سابق خود که با 783 مورد فساد روبه‌رو است، حمایت کند. او نیز مانند شوهرش، طرفدار «تغییر ریشه‌ای در اقتصاد» است که شامل بی‌نظمی مالی و سلب مالکیت است و نیز مانند شوهرش از سخنان نژادپرستانه برای نشان دادن نقد استفاده می‌کند. پیروزی او سبب تضعیف اقتصاد و به خطر انداختن وحدت اجتماعی می‌شود که در کشوری با بالاترین نرخ قتل در جهان بسیار شکننده است و تصرف دولت را آسان می‌کند.

سیریل در برابر بدبینی

انتخاب آقای رامافوسا به نوبه خود بازگشت سریع یک دولت پاک را تضمین نمی‌کند. فساد تا اعماق و تمام سطوح این حزب رخنه کرده است. این امر کمکی نکرد که سیاست ANC پیش از زوما در «قدرت بخشیدن» به بانفودهای سیاهپوست از طریق تشویق به انتقال سهام بزرگ شرکت‌های در مالکیت سفیدپوستان به آنان، بسیاری از کله‌گنده‌های ANC را بدون زحمت پولدار کند بلکه سنتی نهاد که در آن سیاست در آفریقای جنوبی جدید بتواند راه میانبر به ثروتی هنگفت باشد. یکی از بزرگ‌ترین ذی‌نفعان خود آقای رامافوسا بود که مبارزه خود را با موضوع پالودن این حزب از رانت‌خواری دشوار کرد. با وجود این هیچ شواهدی وجود ندارد که او قانون را شکسته است و او در محکوم کردن کسانی که اکنون بی‌شرمانه قانون را می‌شکنند صریح است. او همچنین در طرح‌های خود برای رونق رشد اقتصادی و ایجاد شغل و تحصیلات برای مردم آفریقای جنوبی عملگراست.

ارقام نشان می‌دهد آقای رامافوسا پیشرو است اما هنوز برنده مسلم نیست. آقای زوما در معرض خطر جدی قرار دارد و مهارت‌های سیاسی او پخته است. کسانی که علیه او شرط می‌بندند خواهند باخت. رقبای او بی‌صبرانه منتظر نتایج هستند.

بعضی از افراد خوش‌نیت در آفریقای جنوبی فکر می‌کنند بهتر است خانم دلامینی-زوما پیروز شود زیرا کشور بیشتر تک‌حزبی شده و احتمال بیشتری دارد که ANC تحت رهبری وی بازنده انتخابات سال 2019 شود. این بحث خطرناک است. حزب چندنژادی و مرکزگرای اتحاد دموکراتیک حقیقتاً بهتر از ANC است و دارد محبوبیت کسب می‌کند. این حزب اکنون بر سه شهر مهم کشور حکومت می‌کند. اما مبارزان آزادی اقتصادی از جناح چپ افراطی که ممکن است بدتر از ANC باشد نیز دارند قدرت می‌گیرند. ANC با داشتن اعتبارهای آزادیخواهانه‌اش، ممکن است در سال 2019 حتی تحت رهبری خانم دلامینی-زوما پیروز شود؛ فردی که به عنوان رئیس‌جمهور سبب تثبیت تصاحب قدرت در این قبیله شود. آفریقای جنوبی متاسفانه ممکن است شبیه دزدسالاری موروثی شود.

مردم این کشور شایسته وضع بهتر هستند. ملت رنگین‌کمان هنوز هم قابلیت تبدیل شدن به نماد شکوفایی و دولت خوب در آفریقا را دارند اما خاطرات زایش امیدوارانه آن نقطه مقابل و مالیخولیایی زمان حال تاریک آن است. بهترین شانس برای بهبود آن خوش‌بینی، پیروزی آقای رامافوساست.