طراح افسانه‌ای، کوکو شنل
گابریل بونور چگونه صنعت مد و پوشاک را متحول کرد؟
محال است به دنیای مد و پوشاک علاقه‌مند باشید و نام پرآوازه شنل به گوشتان نخورده باشد. شنل شرکت سهامی خاص کالای لوکس و خانه مد فرانسوی است که در سال ۱۹۰۹ میلادی از سوی دوزنده‌ای به نام کوکو شنل تاسیس شد. این شرکت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین، ماندگارترین و تاثیرگذارترین موسسه‌های طراحی مد و پوشاک زنانه شناخته می‌شود که تا به امروز شهرتش را حفظ کرده است. ارزش نام تجاری شنل در حال حاضر میلیاردها پوند است.
گابریل بونور شنل، ملقب به کوکو شنل، بنیان‌گذار این برند، زندگی پرفرازونشیب و سختی را برای رسیدن به این جایگاه از سر گذرانده است. در این گزارش قصد داریم، از کودکی پرمشقت تا زندگی حرفه‌ای پرافتخارش را مورد بررسی قرار دهیم.
کوکو متولد می‌شود
در ۱۹ آگوست سال ۱۸۸۳، در سامیور فرانسه، دختری متولد شد که سال‌ها بعد تحولی عظیم در صنعت مد و پوشاک رقم زد و برندی را بنا کرد که تا به امروز کیفیت و اعتبار مثال‌زدنی را به جهان عرضه کرده است. گابریل بونور یا همان «کوکو» شنل در 12سالگی پس از مرگ مادرش به پرورشگاه فرستاده شد.
در پرورشگاه کوکو به وسیله راهبه‌ها پرورش داده شد و آنها به او خیاطی را به خوبی یاد دادند، هنری که به شغل پردرآمد و شهرت‌آفرین کوکو شنل تبدیل شد. این مهارت، آینده شغلی او را شکل داد و آرام‌آرام به واسطه طراحی‌های خاص و بی‌نظیرش آوازه‌ای جهانی پیدا کرد.
کوکو با از دست دادن والدینش دوران نوجوانی را به سختی پشت سر گذاشت، جالب است بدانید که کوکو پیش از ورود به صنعت مد و پوشاک در دنیای موسیقی و خوانندگی فعالیت داشت، که همین امر کمک شایانی برای رهایی از دردها و ناراحتی‌های آن دوران از زندگی کوکو به‌شمار می‌رفت. شنل در 18سالگی به مولین نقل مکان کرد، جایی که در حالی که در صومعه زندگی می‌کرد به مدرسه می‌رفت.
در این مدت شنل به عنوان خواننده کافه نیز کار می‌کرد. اگرچه خواننده با استعداد خاصی نبود، اما یک مجری محبوب بود که به خاطر کاریزمای خود معروف شده بود. برخی می‌گویند نام کوکو برگرفته از یکی از آوازهایی است که او در کلاب‌ها اجرا می‌کرد ولی خود او می‌گوید که این نام از کلمه cocotte که کلمه‌ای فرانسوی به معنای معشوقه است، اقتباس شده است.
آغاز فعالیت حرفه‌ای کوکو
در اواخر دهه دوم زندگی، زمانی که کوکو حدود 20 سال داشت یکی از طرفدارهای او به نام اتین بالسان به او پیشنهاد کمک داد، تا بتواند کسب‌وکار کلاه‌دوزی خود را در پاریس راه بیندازد. اتین کمک مالی قابل توجهی به او کرد و ارتباطات اجتماعی فراتر از مسیر حرفه او را برای کوکو فراهم کرد، به همین ترتیب او توانست در سال ۱۹۱۳ نخستین فروشگاه خود را در پاریس افتتاح کند. پس از مدتی که کوکو شنل به کلاه‌دوزی پرداخت با مرد ثروتمند دیگری به نام آرتور کپل دوست شد و اتین را ترک کرد. البته هر دو این مردها برای او تنها وسیله‌هایی بودند تا بتواند وارد اولین سرمایه‌گذاری در دنیای مد شود. او بعدها فروشگاه‌های جدیدی را در محله‌های دیگر پاریس باز کرد تا بتواند در آنها لباس‌هایی را که طراحی می‌کند به فروش برساند. اولین‌باری که او طعم موفقیت را در طراحی لباس چشید، زمانی بود که لباسی از پارچه کشباف قدیمی و برای روزهای سرد زمستان برای خودش دوخته بود. پارچه‌ای که انتخاب آن هم غیرمعمول و غیرعادی و هم الهام‌بخش بود. پیش از اینکه این طراح استفاده از پارچه‌های کشباف را شروع کند، این نوع پارچه معمولاً در لباس‌های زیر مردانه استفاده می‌شد. شنل در سال‌های نخستین فعالیت خود در حرفه طراحی، به خاطر موقعیت مالی وابسته و نامناسب خود، پارچه‌های کشباف را به دلیل قیمت پایین آن خریداری و استفاده می‌کرد. ویژگی‌ها و کیفیت این پارچه باعث شد تا شنل پس از اینکه در کار خود موفق شد و شغل او سودآور و پردرآمد شده بود، بازهم استفاده از آن را ادامه دهد. وقتی‌که مردم از او می‌پرسیدند که این لباس را از کجا خریده است در جواب می‌گفت که می‌خواهید یکی از اینها را برای شما هم بدوزم؟ او می‌گوید که «سرنوشت من از طریق آن پارچه کشباف قدیمی رقم خورد، زیرا شهر Deauville سرد بود». شنل بعد از مدتی با خلاقیت و ابتکاری که در طراحی و دوخت لباس به خرج می‌داد شهرت خاصی به دست آورد و پس از طراحی چندین لباس برای هنرمندان معروف باله در دنیای ادبی و هنری پاریس به یکی از شخصیت‌های محبوب و معروف بدل شد.
تاثیر کوکو شنل بر مد جهانی
لباس‌هایی که شنل برای بار اول آنها را طراحی کرد و به نحوی آغاز کار شنل به حساب می‌آمدند؛ همچنان مثل گذشته در سراسر دنیا به تولید و استفاده آنها ادامه داده شده است. پیراهن‌های کوتاه و مشکی، بلوز و دامن، از اولین طراحی‌های کوکو شنل بودند که با الهام گرفتن از رنگ مشکی، شنل به همه ثابت کرد که رنگ مشکی علاوه بر استفاده آن در مراسم ختم، می‌تواند به لباس‌های زنانه زیبایی خاصی ببخشد. خلق زیبایی در عین سادگی یک لباس از ویژگی‌های به‌خصوص طراحی‌های شنل بود. در سال 1925 کوکو شنل کت بدون یقه با دامن خوش‌فرم افسانه‌ای خود را معرفی کرد. طرح او انقلابی در صنعت مد آن زمان به وجود آورد. او برخی از جزئیات را از لباس‌های مردانه گرفته بود و با تغییراتی آنها را به صورت لباس‌های شیک و بسیار راحت درآورده بود. قبل از اینکه کوکو شنل این نوع لباس را برای خانم‌ها معرفی کند، آنها مجبور بودند لباس‌های بسیار تنگی بپوشند و مدل‌های بسیار محدودی نیز در اختیار داشتند. پیراهن مشکی کوتاه هم یکی دیگر از همین طرح‌های آوانگارد شنل در دهه ۱۹۲۰ محسوب می‌شود. شنل رنگی را انتخاب کرد که تا آن زمان، فقط یادآور غم و مجالس عزاداری بود؛ اما او به همه ثابت کرد که مشکی برای لباس شب رنگی شیک و جذاب است.
علاوه بر لباس، شنل عطرها و زیورآلاتی را نیز به بازار عرضه می‌کرد که طرفداران بسیاری داشتند. کامیابی‌های کوکو با ارائه اولین جواهرات در سال ۱۹۲۴، ادامه یافت. این جواهرات شامل یک جفت گوشواره مروارید، یکی مشکی و دیگری سفید بودند. همین تمایل بی‌وقفه‌اش برای خلق آثار بیشتر بود که موجب تولید اولین و معروف‌ترین عطرش، یعنی شنل شماره ۵ (Chanel No.5) شد. کوکو ابتدا اولین عطرش را به‌عنوان هدیه به دیگران ارائه می‌کرد؛ اما این عطر آنقدر موفق شد که تصمیم گرفت آن را به‌عنوان یک محصول به فروش برساند. در این زمان بود که کوکو «پرفیوم شنل» را با مشارکت دو تاجر فرانسوی تاسیس کرد. مشارکتی که به‌سرعت رو به افول گذاشت و تا سال‌ها عواقب آن باقی ماند. او با تاجرانی مانند تئوفیل بادر (Théophile Bader) از گالری لافایت پاریس و پیر ورتیمر (Pierre Wertheimer) از شرکت بورژوآ شریک شد و رابطه بسیار صمیمانه‌ای با پی‌یر ورتیمر برقرار کرد. بر اساس قراردادی که میان آنها بسته شده بود، 10 درصد از حق امتیاز عطر به شنل، 20 درصد به بادر و 70 درصد به کارخانه‌های ورتیمر تعلق گرفت تا عطر شنل به تولید انبوه برسد. شنل که از این وضعیت راضی نبود برای بازپس‌گیری حق و حقوقش بارها به دادگاه مراجعه کرد اما هرگز نتوانست این قرارداد را عوض کند؛ با وجود این، سود قابل توجهی از این عطر عایدش شد. این عطر هم‌اکنون هم یکی از محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین عطرهای جهان محسوب می‌شود.
تعطیلی فروشگاه‌های شنل در جنگ جهانی دوم
بحران اقتصادی بین‌المللی در دهه 1930 باعث شد کسب‌وکار شنل با رکود مواجه شود و در تلاطم جنگ جهانی دوم او مجبور به تعطیل کردن تجارت خود شد. او کارمندان خود را اخراج کرد و همه مغازه‌های خود را تعطیل کرد. این رکود اقتصادی تاثیر مخربی بر کمپانی شنل داشت اما این جنگ جهانی دوم بود که سبب شد شنل تمامی کسب‌وکارهایش را تعطیل کند. پس از جنگ جهانی، شنل پاریس را ترک کرد و چند سالی را در سوئیس گذراند و پس از آن مدتی هم در خانه ییلاقی بزرگش در رکبرون (Roquebrune) اقامت داشت.
همکاری با آلمان نازی
زمانی که فرانسه در طول جنگ جهانی دوم در اشغال آلمان نازی بود، شایعات زیادی مبنی بر رابطه شنل با یک افسر نظامی آلمانی به نام هانس گوتر فون دین گلیج به گوش می‌خورد. شنل در این دوره از امتیازات ویژه‌ای همچون اقامت در منزل شخصی خود برخوردار بود که به این شایعات دامن می‌زد. عده بسیاری او را جاسوس نازی‌ها می‌خواندند. پس از آنکه جنگ به اتمام رسید او به خاطر رابطه داشتن با آن افسر آلمانی مورد بازجویی قرار گرفت ولی به دلیل نداشتن همکاری با او، مجازاتی برایش در نظر گرفته نشد. در نهایت در سال 2014، سرویس مخفی فرانسه اسنادی را منتشر کرد که اتهامات واردشده به شنل را تایید می‌کند.
بازگشت دوباره
در سال 1945، شنل به سوئیس نقل مکان کرد، جایی که برای چندین سال در آن زندگی کرد. پس از 15 سال تعطیلی خانه مد، شنل تصمیم گرفت دوباره به دنیای مد بازگردد. در ابتدا انتقادهای شدیدی از سوی منتقدانش متوجه او بود اما پس از مدتی طراحی‌های ظریف و راحتش که باب سلیقه و خواسته زنان بود، طرفداران پروپاقرصی در سرتاسر جهان پیدا کرد. حریف شنل در نبرد عطر، پی‌یر ورتیمر بود. هنگامی که شنل در سال 1954 دوباره وارد بازار شد، مطبوعات فرانسوی به دلیل همکاری او در طول جنگ و جنجال‌های این مجموعه محتاط بودند. با این حال، مطبوعات آمریکا و بریتانیا آن را به عنوان یک «موفقیت بزرگ» می‌دانستند، که مد و جوانان را به روشی جدید گردهم می‌آورد. بتینا بالارد، سردبیر بانفوذ مجله ووگ آمریکا، به شنل وفادار ماند و ماری هلن آرنو، «چهره شنل»، را در مجله شماره مارس 1954 نشان داد. پس از این بود که دوباره اقبال مردم به سوی شنل برگشت.
زندگی شخصی کوکو
یکی دیگر از داستان‌های عاشقانه شنل در دهه 1920 شروع شد. او در حدود سال 1923 برای اولین‌بار با دوکی بسیار ثروتمند از اهالی وست مینستر در قایق شخصی‌اش ملاقات کرد و آنها برای سالیان سال با یکدیگر ارتباط داشتند. در جواب خواستگاری او، شنل پاسخ داد که «چندین دوک در وست مینستر هستند، ولی تنها یک شنل در دنیا وجود دارد». در بحبوحه جنگ جهانی دوم، وقتی که فرانسه از سوی آلمان تسخیر شده بود، شنل با یک افسر آلمانی دوست شد و یک مجوز رسمی دریافت کرد تا بتواند در آپارتمان شخصی خود در هتل ریتز زندگی کند. او همچنین دوستی صمیمانه‌ای با وینستون چرچیل، نخست‌وزیر وقت انگلستان داشت. برخی تصور می‌کنند که شاید دوستی شنل با وینستون چرچیل و دستانی پشت پرده باعث شد او مجرم شناخته نشود. با وجود اینکه شنل رسماً گناهکار شناخته نشد ولی در افکار مردم اثری منفی از خود به جا گذاشته بود. برخی هنوز ارتباط او با افسر نازی را خیانتی به کشور می‌دانستند. بنابراین کوکو شنل تصمیم گرفت پاریس را به مقصد سوئیس ترک کند و به نوعی خود را به آنجا تبعید کرد. او همچنین مدتی را در خانه خارج از شهر خود سپری کرد.
میراث کوکو شنل
در دهم ژانویه سال ۱۹۷۱، شنل در آپارتمانش در هتل ریتز، در ۸۷سالگی چشم از جهان فرو بست. صدها نفر در کلیسای مادلین (Madeleine) گرد هم آمدند تا پیکر بی‌جان افسانه مد را به سوی منزلگاه ابدی‌اش بدرقه کنند. بسیاری از زنان عزادار، کت و دامن‌های طراحی شنل را به تن داشتند.
پس از مرگ شنل در سال ۱۹۷۱، خانه مد شنل به وسیله طراحان مختلفی اداره شد. در سال ۱۹۸۳، کارل لاگرفلد (Karl Lagerfeld) زمام امور را به دست گرفت تا میراث شنل ادامه یابد. امروزه کمپانی شنل از سوی خانواده ورتیمر اداره می‌شود و به رشد خود به عنوان یکی از برترین و بزرگ‌ترین خانه‌های مد جهان ادامه می‌دهد. تحت هدایت آنها، برند شنل یکی از تاثیرگذارترین و نمادین‌ترین برندها باقی مانده است. درک زیرکانه شنل از نیازهای مد زنان، جاه‌طلبی و جنبه‌های عاشقانه زندگی او -عروج او از ژنده‌پوشی به ثروت و روابط عاشقانه پرشورش- همچنان الهام‌بخش کتاب‌ها، فیلم‌ها و نمایشنامه‌های بیوگرافی متعددی است. نمونه‌های قابل توجه آنها عبارت‌اند از فیلم کوکو در برادوی در سال 1969، که کاترین هپبورن در آن نقش طراح افسانه‌ای را بازی کرد و کوکو آوانت شنل (2009) که فیلم زندگینامه‌ای کوکوست.
