آینده هوش مصنوعی
خروج از انحصار
متخصصان فناوری با نوشتن نرم‌افزارها جهان را تغییر داده‌اند اما آنها به خاطر نوشتن اعلامیه‌های طولانی نیز شهرت دارند. مهم‌ترین اعلامیه‌ها نقاط عطفی در علم رایانش پدید آورده‌اند. به عنوان مثال به اعلامیه «موج بلند اینترنت» بیل گیتس در سال 1995 توجه کنید که سمت‌وسوی مایکروسافت را به سمت وب تغییر داد یا اعلامیه «رسالت API» جف بزوس در سال 2002 که زیرساختار دیجیتال آمازون را برای همگان باز و راه را برای رایانش ابری مدرن هموار کرد. اعلامیه‌ای دیگر که این‌بار از درون گوگل به بیرون درز کرد سروصدای زیادی برپا کرده است. نویسنده ناشناس این اعلامیه که عنوان «ما خاکریزی نداریم» را یدک می‌کشد جزئیاتی را درباره پیشرفت‌های حیرت‌آور در زمینه هوش مصنوعی بیان می‌کند و فرضیه‌های قدیمی درباره توازن قدرت در این صنعت دارای رشد سریع را به چالش می‌کشد.
هوش مصنوعی با معرفی چت جی‌پی‌تی در اواخر سال 2022 به فضای عمومی وارد شد. چت جی‌پی‌تی که یک روبات گفت‌وگوی مبتنی بر الگوی زبانی بزرگ (LLM) است به وسیله اوپن ای‌آی (Open AI) بنگاه نوپای مرتبط با مایکروسافت ساخته شد. موفقیت این روبات گوگل و دیگر بنگاه‌های فناوری را بر آن داشت تا روبات‌های گفت‌وگوی خود را با اتکا به الگوهای زبانی بزرگ عرضه کنند. این سامانه‌ها می‌توانند متن تولید و مکالمه‌هایی واقعی برقرار کنند چون با استفاده از تریلیون‌ها کلمه‌ای که از اینترنت گرفته شده‌اند آموزش دیده‌اند. آموزش یک LLM بزرگ ماه‌ها زمان و ده‌ها میلیون دلار هزینه لازم دارد. این امر باعث شد این نگرانی پدید آید که هوش مصنوعی در انحصار چند بنگاه ثروتمند قرار گیرد.
اما اعلامیه گوگل می‌گوید که این فرض صحیح نیست. پژوهشگران فضای منابع آزاد که از منابع رایگان آنلاین استفاده می‌کنند به دستاوردهایی قابل مقایسه با بزرگ‌ترین الگو‌ها رسیده‌اند. مشخص شد که با استفاده از تکنیکی به نام سازگاری رتبه پایین یا LoRa می‌توان تنظیمات LLMها را عوض کرد. این امر امکان بهینه‌سازی LLMهای موجود برای انجام یک وظیفه خاص را با سرعت بیشتر و هزینه کمتر در مقایسه با ساخت یک LLM از صفر فراهم می‌کند.
فعالیت‌ها در زمینه هوش مصنوعی دارای منبع باز در ماه مارس به اوج رسید. در آن زمان الگوی LLaMa ساخت شرکت متا (بنگاه مادر فیس‌بوک) به فضای آنلاین درز کرد. این الگو از دیگر LLMهای بزرگ کوچک‌تر است (کوچک‌ترین نسخه آن هفت میلیارد پارامتر دارد در حالی که PaLM ساخت گوگل از 540 میلیارد پارامتر ساخته شده است) اما به سرعت تنظیمات آن عوض شد تا در برخی وظایف نتایجی همانند نسخه اولیه چت جی‌پی‌تی ارائه دهد. پژوهشگران حوزه منابع باز کار یکدیگر را با استفاده از LLaMa تکمیل کردند و به دنبال آن سیل عظیمی از نوآوری‌ها به راه افتاد.
محتوای این اعلامیه می‌تواند عواقب تکان‌دهنده‌ای برای آینده این صنعت داشته باشد. طبق آن «موانع ورود برای آموزش و آزمایش فرو ریخته‌اند. آنچه قبلاً محصول یک سازمان پژوهشی بزرگ بود اکنون تنها به یک شخص، یک بعد‌ازظهر و یک لپ‌تاپ معمولی نیاز دارد». در حال حاضر می‌توان تنظیمات یک LLM را با هزینه 100 دلار و در مدت چند ساعت تغییر داد. فضای منبع باز با مدل کم‌هزینه، سریع و هم‌افزای خود مزیت‌هایی ویژه دارد که تکرارپذیر نیستند. به همین دلیل است که عنوان اعلامیه «ما خاکریزی نداریم» انتخاب شد. شاید این بدان معنا باشد که گوگل هیچ خاکریز دفاعی در برابر رقبای فضای منبع باز ندارد. این امر در مورد بنگاه اوپن ای‌آی هم مصداق پیدا می‌کند.
اما همه با این فرضیه موافق نیستند. درست است که اینترنت یک نرم‌افزار منبع باز را مدیریت می‌کند اما افراد از نرم‌افزارهای پولی دارای حق مالکیت از ادوبی‌فتوشاپ گرفته تا مایکروسافت ویندوز هم استفاده می‌کنند. هوش مصنوعی هم ممکن است به توازنی مشابه برسد. با این حال حتی اگر اعلامیه تا حدی درست بگوید باز هم به این معناست که دسترسی به فناوری هوش مصنوعی در مقایسه با یک سال پیش جنبه دموکراتیک بیشتری پیدا می‌کند. الگوهای زبانی بزرگ قدرتمند در هر لپ‌تاپی اجرا می‌شوند و هرکس که بخواهد می‌تواند هوش مصنوعی خودش را تنظیم کند.
این امر عواقبی مثبت و منفی دارد. جنبه مثبت آن است که انحصار هوش مصنوعی از دست چند بنگاه خارج می‌شود. دسترسی به هوش مصنوعی ارزان‌تر و نوآوری‌ها سریع‌تر خواهد شد و پژوهشگران آسان‌تر می‌توانند رفتار سامانه‌های هوش مصنوعی را تحلیل کنند و در نتیجه شفافیت و ایمنی بیشتر خواهد شد. اما دسترسی آسان‌تر به هوش مصنوعی بازیگران شرور را قادر می‌کند تا سامانه‌ها را برای اهداف نامناسبی مانند تولید اطلاعات جعلی تنظیم کنند. در این صورت تلاش غرب برای جلوگیری از دسترسی رژیم‌های ستمکار به فناوری قدرتمند هوش مصنوعی ناکام خواهد ماند. همچنین نظارت و مقررات‌گذاری برای هوش مصنوعی دشوارتر خواهد شد چون غول از بطری بیرون آمده است.
به زودی معلوم خواهد شد که آیا گوگل و همتایانش واقعاً خاکریز خود را در حوزه هوش مصنوعی از دست داده‌اند یا خیر. اما همانند اعلامیه‌های قبلی، این اعلامیه نیز نقطه عطفی برای علم رایانش خواهد بود.
