پژوهش‌های افراط‌گرایانه
درس‌هایی برای آینده‌سازی در بریتانیا
وقتی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1957 اولین ماهواره به نام اسپوتینک را به فضا پرتاب کرد آمریکایی‌ها غافلگیر شدند. آنها هرگز فکر نمی‌کردند که در فضا شکست بخورند. لیندون جانسون که در آن زمان رهبری اکثریت سنا را بر عهده داشت، گفت: اکنون به نظر می‌رسد از جهتی دیگر آسمان‌ها مورد غفلت قرار گرفته‌اند. او وضعیت را این‌گونه توصیف کرد: شوک عمیقی به آمریکا وارد شد چون فهمید این امکان وجود دارد که ملتی دیگر بر ما برتری فناوری پیدا کند.
رهبران آمریکا نمی‌خواستند یک‌بار دیگر ضربه بخورند. رئیس‌جمهور آیزنهاور در سال 1958 فرمان تاسیس موسسه جدیدی به نام آرپا (آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته-ARPA) را صادر کرد. وظیفه این موسسه آن بود که افق‌های فناوری را بررسی و آینده را اختراع کند. شش دهه پس از آن نسخه جدید آرپا که نام دارپا (حرف D برای دفاع) را گرفت ثابت کرد تا چه اندازه سودمند است. این آژانس نقش حیاتی در همه چیز از خلق اینترنت تا واکسن MRNA کووید 19 ایفا کرد. اکنون بسیاری از کشورهای متوسط علاقه‌مندند نسخه‌ای از آن آژانس را داشته باشند.
بریتانیا یکی از این کشورهاست که ماه گذشته اعلام کرد پیتر هاینام، دانشمند علوم کامپیوتری دارپا، هدایت موسسه جدید آریا (آژانس پژوهش‌ها و اختراعات پیشرفته-ARIA) را درست می‌گیرد. اعلام شد که هدف آریا تامین منابع پژوهش‌های پرخطر و دارای نتایج عالی است و با بودجه‌ای 1 /1 میلیارددلاری که در چهار سال به آن تعلق می‌گیرد کار خود را آغاز می‌کند. وجود این نهاد در چشم‌انداز تامین منابع پژوهشی بریتانیا امری مطلوب است. با گذشت دو سال از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا هنوز مشخص نیست که آیا دانشمندان بریتانیایی می‌توانند از برنامه 108 میلیارددلاری «افق اروپا» بهره‌مند شوند یا خیر.
آقای هاینام نمی‌تواند به سادگی مدل دارپا را به کشوری بیاورد که قبلاً هیچ نمونه‌ای از آن را نداشته است. تقلید کامل از نسخه آمریکایی امکان‌پذیر نیست. اندازه و حوزه کاری دارپا با بودجه سالانه 5 /3 میلیارد دلار اصلاً در مخیله بریتانیایی‌ها نمی‌گنجد. هاینام به جای تقلید از دارپا باید دو عنصر از مدل آن را به این سوی اقیانوس اطلس بیاورد.
اولین عنصر استقلال است. مداخله‌های دولت جلوی کار دیگر موسسات پژوهشی تجربه (مانند نسخه آلمانی دارپا) را می‌گیرند. وزارتخانه‌های بریتانیا وعده داده‌اند که آژانس جدید از مداخلات سیاسی و تشریفات اداری مرتبط با آژانس‌های پژوهشی عادی کشور دور خواهد ماند. اما ساختار اداری، نهادهای علمی و رسانه‌ها نمی‌توانند ساکت بنشینند و ببینند یک آژانس پول هنگفتی دریافت کند و هیچ تفحص و بازخواستی از آن نشود. آقای هاینام با اتخاذ یک موضع دفاعی ملایم باید توضیح دهد که آریا چیست. این بدان معناست که او باید بریتانیا را برای ناکامی‌های بزرگ آماده کند. دارپا از آن جهت در طول چند دهه به موفقیت رسید که بسیاری از تلاش‌هایش شکست خورد. همین نشانه‌ای دال بر آن است که این آژانس به دنبال ایده‌های افراط‌گرایانه می‌گردد و خود را به شرط‌بندی‌های علمی بدون خطر محدود نمی‌کند بلکه این وظیفه را به صنایع و موسسات پژوهشی متعارف می‌سپارد.
عنصر دوم داشتن یک مرکز ثقل است: موفقیت‌های اولیه دارپا مرهون رابطه نزدیک آن با وزارت دفاع بود که تلاش می‌کرد در چند دهه جنگ سرد پیروز شود. این وزارتخانه مسیری راهبردی را به دارپا داد و خود مشتری پروپاقرص دارپا شد. در بریتانیا که قدرتی در حد متوسط است بودجه دفاعی به اندازه آمریکا نیست. در عوض آریا باید بر حوزه‌ای دیگر یعنی علوم زیستی تمرکز کند. جایی که بریتانیا حضوری فعال دارد.
بریتانیا همان‌گونه که در مقالات علمی و در پاسخ علمی به کووید 19 نشان داد در حوزه علوم زیستی در بالاترین سطح جهانی عمل می‌کند. در سال 2021 بنگاه‌های علوم زیستی بریتانیا موفق شدند 4 /3 میلیارد دلار سرمایه خطرپذیر جذب کنند. این منبع از هر کجای دیگر در اروپا بیشتر اما از مراکز فناوری زیستی آمریکا کمتر بود. بنابراین انگیزه و سرمایه فراوانی وجود دارد که می‌تواند نقاط قوت کنونی بریتانیا در دانشگاه و صنعت را به سمت مقابله با مشکلات درازمدت سلامت سوق دهد. سازمان ملی خدمات سلامت بریتانیا می‌تواند مشتری بزرگ آریا باشد چرا که به پیشرفت‌های فناوری نیازمند است و پول لازم برای خرید آنها را نیز دارد. آریا با شناسایی چالش‌هایی پیش‌روی مردم و نظام‌های سلامت در دهه‌های آتی می‌تواند ثابت کند که کشورهای متوسط هم می‌توانند نقطه‌ای محوری در علم باشند.
منبع: اکونومیست
