خروج پول نقد

در سه هزار سال گذشته هرگاه افراد به پول فکر می‌کردند پول نقد در ذهن آنها تجلی می‌یافت. از خرید غذا گرفته تا تسویه‌حساب نوشیدنی‌ها، معاملات روزمره با کاغذهای مچاله‌شده و تکه‌های فلز انجام می‌شد. با  وجود این در طول دهه گذشته پرداخت‌های دیجیتال رواج پیدا کردند و قرار دادن کارت پلاستیکی بر روی پایانه پرداخت یا لمس صفحه تلفن هوشمند به امری عادی تبدیل شد. اکنون این تحولات قرار است پول نقد را به عنوان یک گونه در معرض خطر در برخی کشورهای ثروتمند معرفی کند. این امر باعث کارایی بیشتر اقتصادها می‌شود اما همزمان مشکلات جدیدی پدید می‌آورد که ممکن است دوران گذار را متوقف سازد.

سرعت حذف پول نقد در کشورها متفاوت است اما مسیر حرکت آشکار و در برخی موارد سفر به اتمام رسیده است. در سوئد ظرف 10 سال گذشته تعداد تراکنش‌ها با پول نقد 80 درصد کاهش یافت. در نروژ پول نقد فقط شش درصد از ارزش خریدها را دربر می‌گیرد. بریتانیا احتمالاً چهار تا شش سال از کشورهای اسکاندیناوی عقب‌تر است. عقب‌ماندگی آمریکا به یک دهه می‌رسد. در خارج از جهان ثروتمند هنوز پول نقد حرف اول را می‌زند. اما حتی در آن کشورها نیز سلطه پول نقد در حال فرسایش است. به عنوان مثال در چین تعداد پرداخت‌های دیجیتال از چهار درصد در سال 2012 به 34 درصد در سال 2017 رسید.

پول نقد به خاطر دو عامل در حال حذف شدن است. تقاضا عامل اول به حساب می‌آید. مصرف‌کنندگان جوان خواستار سامانه‌های پرداخت هستند که مستقیماً به زندگی دیجیتال آنها متصل شود. به همین ترتیب، عرضه‌کنندگانی مانند بانک‌ها و بنگاه‌های فناوری (در کشورهای پیشرفته) و شرکت‌های مخابرات (در بازارهای نوظهور) به سرعت در حال توسعه فناوری‌های آسان‌پرداخت هستند تا از طریق آن بتوانند داده‌ها را گردآوری و کارمزدها را وصول کنند. اداره زیرساختارهای مرتبط با اقتصاد پول نقد از قبیل دستگاه‌های خودپرداز، اتومبیل‌های حمل اسکناس و دستگاه‌های فروش که سکه می‌پذیرند هزینه زیادی دارد. اکثر بنگاه‌های مالی علاقه‌مندند پول نقد را کنار گذارند یا با اعمال کارمزدهای سنگین بر آن، مشتریان قدیمی را از کار با آن منصرف سازند.  در این میان، چشم‌انداز اقتصاد بدون پول نقد می‌تواند خبر خوشی باشد. پول نقد کارایی زیادی ندارد. برآورد می‌شود که هزینه ضرب، طبقه‌بندی، ذخیره و توزیع پول نقد در کشورهای ثروتمند حدود 5 /0 درصد تولید ناخالص داخلی باشد. اما این هزینه از منافع آن بسیار کمتر است. وقتی پرداخت‌ها از حالت مادی و نقدی خارج شوند افراد و مغازه‌ها کمتر در برابر سرقت آسیب‌پذیر خواهند شد. دولت‌ها می‌توانند بیشتر مراقب تقلب یا فرار مالیاتی باشند. دیجیتال شدن زمین بازی را برای کسب‌وکارهای کوچک و بازرگانان وسیع‌تر و آنها را قادر می‌سازد در فراسوی مرزها به فروش بپردازند. همچنین این فرآیند نوعی سابقه اعتباری برای فرد ایجاد می‌کند و مصرف‌کنندگان آسان‌تر می‌توانند وام بگیرند. اما در مقابل این مزایا مجموعه‌ای از نگرانی‌ها قرار دارد. سامانه‌های پرداخت الکترونیک در برابر وقایعی مانند نقص فنی، قطع برق و حملات سایبری آسیب‌پذیر هستند. آخرین نمونه بانک آمریکایی کپیتال وان (Capital One) بود که در هفته گذشته هک شد. در اقتصاد بدون پول نقد افراد فقیر، سالمندان و روستاییان عقب می‌مانند. علاوه بر این پرداخت با پول نقد به صورت بی‌نام انجام می‌شود و حذف نقدینگی و جایگزینی آن با یک سامانه دیجیتال به دولت‌ها امکان می‌دهد عادات خرید مردم را بفهمند و شرکت‌های بزرگ خصوصی از داده‌های شخصی مردم سوء‌استفاده می‌کنند.

سه راه درمان برای این مشکلات وجود دارد. اول، دولت‌ها باید اطمینان دهند که انحصار بخش خصوصی بر پول دیجیتال جایگزین انحصار بانک‌های مرکزی بر اسکناس و سکه نخواهد شد. به جای آنکه همانند آمریکا تعداد اندکی از بنگاه‌های کارت اعتباری گلوگاه پرداخت‌های دیجیتال را در دست گیرند دولت‌ها باید اطمینان دهند که شبکه پرداخت بر روی مجموعه‌ای از بنگاه‌های دیجیتال باز است و آنها می‌توانند خدمات خود را در آن عرضه کنند. آنها باید بانک‌ها را وادار سازند تا همانند سوئیس و هلند انتقال آنی پول بین سپرده‌ها در بانک‌های مختلف را به انجام رسانند. رقابت باید قیمت‌ها را پایین آورد تا فقرا نیز بتوانند از اکثر خدمات استفاده کنند و همچنین اگر شرکتی شکست خورد دیگران قدم پیش گذارند و به این ترتیب تاب‌آوری سامانه را تقویت کنند. دوم، دولت‌ باید بانک‌ها را متعهد سازد اطلاعات مشتری را خصوصی بدانند به گونه‌ای که جریانات در شبکه بدون نام باشد. بنگاه‌های دیجیتالی که از شبکه برای ارائه خدمات استفاده می‌کنند می‌توانند از داده‌های تراکنش (مثلاً از طریق تبلیغات) پول کسب کنند به شرط آنکه مدل کسب‌وکارشان برای کاربران مشخص باشد. برخی مشتریان به خدمات رایگانی که خریدهایشان را رهگیری می‌کنند علاقه‌مندند در حالی که دیگران می‌خواهند کسی مزاحم آنها نشود.

سرانجام، حذف پول نقد باید تدریجی باشد. بانک‌ها باید متعهد شوند به مدت 10 سال در مناطق دارای جمعیت پول نقد را توزیع کنند و آن را بپذیرند. این امر به دولت‌ها زمان می‌دهد تا به فقرا در افتتاح حساب کمک کنند، کهنسالان را آموزش دهند و امکان دسترسی به اینترنت را در مناطق روستایی فراهم سازند. استقبال شدید از پول دیجیتال محصول تقاضا و نوآوری‌هاست. اگر دولت‌ها می‌خواهند از همه مزایا بهره‌مند شوند باید خود را برای روزی آماده سازند که اسکناس‌های مچاله‌شده برای آخرین‌بار دست به دست می‌شوند.