اثر افغان

درس‌هایی را که تحریم دارد می‌توان با چیزی که آن را «اثر افغان» (Afghan Effect) می‌نامند توضیح داد. اثر افغان همه مشکلی را که اقتصاددانان با تحریم‌ها دارند نشان می‌دهد. در سال 1980 اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان حمله کرد و البته ایالات متحده بسیار از این اقدام شوروی جا خورد. در نتیجه رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، جیمی کارتر، تحریم‌هایی را علیه شوروی اعمال کرد. تحریم‌ها از این قرار بود: در آن زمان شوروی با مشکل کمبود حبوبات مواجه بود و نمی‌توانست حبوبات مورد نیاز خود را تولید کند. از این‌رو مجبور بود مقدار زیادی از حبوبات مصرفی خود را وارد کند و بخش اعظم این واردات از ایالات متحده انجام می‌شد. کارتر با ایجاد ممنوعیت در فروش حبوبات به شوروی، تحریم علیه این کشور را آغاز کرد. اما شوروی چه کار کرد؟ این به سوال مورد نظر ما مرتبط است. اینکه در نتیجه تحریم‌ها چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ همان‌طور که گفته شد کشوری که تحریم می‌شود سعی می‌کند راه فراری از آن پیدا کند و شوروی در نتیجه تحریم کارتر و عدم امکان واردات حبوبات از ایالات متحده سریعاً راه دیگری پیدا کرد.

شوروی به سراغ آرژانتین رفت و قراردادهای سنگینی با این کشور در ازای واردات حبوبات با قیمتی بسیار مناسب امضا کرد. نتیجه نهایی چیزی است که آن را اثر افغان می‌نامیم. اینکه اگر به چیزی فشار آورید، چیز دیگری رخ می‌دهد و بیرون می‌زند. زیرا اقتصادهای سراسر جهان با یکدیگر در ارتباط هستند. در این مورد، نتیجه ناخواسته‌ای که تحریم ایالات متحده در برابر روسیه داشت، که از ‌نظر جغرافیای سیاسی نیز بسیار قابل توجه بود، این بود که در آن زمان، ژنرال‌ها که دشمن ایالات متحده بودند قدرت را در آرژانتین در دست داشتند.

در نتیجه اثر افغان، تحریم‌های ایالات متحده علیه شوروی باعث شد که ژنرال‌ها که دشمن آمریکا بودند، قدرتمندتر شوند. زیرا در اثر قراردادهای عظیم واردات حبوبات که شوروی با آرژانتین بسته بود، اقتصاد آرژانتین بسیار منتفع شد. پس درس‌هایی که تحریم برای ما دارد این است که تحریم، همواره پیامدهای ناخواسته بسیاری دارد. اثرات غیرمستقیم‌تر تحریم همانند چیزی است که با اثر افغان و مثال آمریکا، شوروی و ژنرال‌های آمریکایی توضیح دادم. اثر مستقیم‌تر تحریم‌ها این است که فعالیت‌های مجرمانه بین‌المللی در نتیجه تحریم‌ها افزایش خواهد یافت زیرا کشور تحریم‌شده سعی می‌کند از آن فرار کند و راهی برای جبران اثرات آن بیابد.

بنابراین مثلاً وقتی ایالات متحده علیه روسیه، ترکیه، ایران و کره شمالی تحریم وضع می‌کند، این کشورها سعی می‌کنند این تحریم‌ها را دور بزنند و بسیاری یا حتی همه راه‌هایی که در برابر کشور تحریم‌شده برای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد، شامل فعالیت‌ها می‌شود که از نظر بین‌المللی قانونی نیست. در واقع فرار کشورها از تحریم، روش‌هایی را وارد عمل می‌کند که مورد پذیرش عرف یا قوانین بین‌المللی نیست. بنابراین تحریم‌ها، اثرات ناخواسته‌ای دارند که این اثرات باعث می‌شود فعالیت‌های غیرقانونی بین‌المللی بیشتر شود.

تحریم برای کشور تحریم‌کننده نیز زیان‌بار است. برای مثال تحریم‌های ایالات متحده علیه کشورهای مختلف را در نظر بگیرید. در طول تاریخ چندهزارساله، یک پول در سلطه مبادلات بوده است. همیشه و فقط یکی. همچنین اینکه میانگین بقای این پول در سلطه حدود 300 سال بوده است. پول در سلطه می‌تواند زمانی که سیاست پولی کشوری که آن را منتشر می‌کند دچار اشتباه شود یا سیاست‌های مخرب دیگری از سوی کشور منتشرکننده اتخاذ شود، با مشکل روبه‌رو شود. چیزی که باعث می‌شود دلار ایالات متحده با چالش روبه‌رو شود و آن را آسیب‌پذیر می‌کند، تحریم‌هایی است که آمریکا اعمال می‌کند. تحریم‌هایی که ایالات متحده علیه کشورهای مختلف اعمال می‌کند باعث می‌شوند که جایگاه دلار به عنوان پول در سلطه به خطر بیفتد. این دلیل دیگری است که باعث می‌شود تحریم‌هایی که ایالات متحده اعمال می‌کند احمقانه باشند. زیرا دلار اکنون بسیار قدرتمند و باثبات است اما به خاطر تحریم‌هایی که اعمال شده‌اند آسیب‌پذیر شده است و به خاطر همین تحریم‌ها استفاده از دلار در سیستم بانکی با چالش روبه‌رو شده است. اعمال تحریم‌ها از سوی ایالات متحده باعث می‌شوند که مبادله از طریق دلار جذابیت خود را از دست بدهد و این دلار را به شدت آسیب‌پذیر کرده است و این یکی از دلایل دیگری است که اقتصاددانان مخالف تحریم‌ها هستند.

سلاح جنگی

بیایید صریح باشیم. در مرحله اول چرا تحریم‌ها اصلاً اعمال می‌شوند؟ تحریم‌ها سلاح جنگی هستند. برای مثال ایالات متحده سعی دارد رژیم حاکم بر ایران، ترکیه و روسیه را تغییر دهد. این اول و آخر داستان است. تغییر رژیم چیزی است که آمریکا در ذهن دارد و همه این تحریم‌ها نیز به همین دلیل است. اینکه یک جنگ میان ایالات متحده و این کشورها در جریان است و آمریکا می‌خواهد از سلاح جنگی خود که تحریم باشد استفاده کند. در سال 1998 سوهارتو رئیس‌جمهور اندونزی بود و در آن زمان ایالات متحده سعی می‌کرد سوهارتو را سرنگون کند. مشاوران اقتصادی سوهارتو در اندونزی می‌خواستند یک سیستم پولی را پیاده کنند که در آن، روپیه در یک نرخ ثابت به دلار ایالات متحده لینک شود و به طور کاملاً آزادانه با آن قابل مبادله باشد و همچنین به طور صددرصدی پشتوانه ذخیره دلار ایالات متحده در اندونزی را داشته باشد. در نتیجه اجرای چنین سیستمی روپیه به خوبی دلار ایالات متحده می‌بود. بنابراین اندونزی بحران مالی را پشت سر می‌گذاشت، از مشکل تورم عبور می‌کرد و به ثبات اقتصادی می‌رسید.

اما به طور خاص، ایالات متحده با چنین چیزی مخالف بود. دلیل اینکه ایالات متحده و IMF مخالف اجرای چنین سیستمی در اندونزی بودند این بود که آنها می‌خواستند دولت سوهارتو را سرنگون کنند. آنها نمی‌خواستند روپیه به ثبات برسد. زیرا اگر این سیستم پولی در اندونزی برقرار می‌شد و روپیه در این کشور به ثبات می‌رسید، تورم نیز از بین می‌رفت و سوهارتو در قدرت باقی می‌ماند.

ضرر در مقیاس جهانی

تحریم‌های اقتصادی نه‌تنها کشورهای تحریم‌شده و کشورهای تحریم‌کننده، بلکه تمام دنیا را متضرر می‌کند. تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه و ایران بسیاری از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی را متضرر می‌کند. برای مثال به شرکت توتال که یک شرکت بزرگ نفتی فرانسوی است نگاه کنید که مجبور شد به دلیل تحریم‌های مجدد آمریکا علیه ایران از ایران خارج شود. توتال می‌خواست در ایران بماند اما به دلیل تحریم‌ها که مجدداً اعمال شد مجبور به ترک ایران شد. این یک مبادله آزادانه بود. ایران می‌خواست توتال بماند و توتال هم می‌خواست در ایران حضور داشته باشد. اما تحریم‌های آمریکا باعث شد چنین مبادله آزادانه‌ای شکل نگیرد. در نتیجه تحریم نیز ایران به دنبال راه گریز از اثر آن بود. راه فرار برای ایران کجاست؟ چین.