در آغاز راه

حرکت به سوی آزادی، فقط مختص آزادیخواهان نیست بلکه فرصتی برای همه فراهم می‌کند تا از نعمت آن بهره ببرند. حتی اگر هوادارانی باشند که با سبیل‌هایی به شکل «عمو جو» می‌خواهند یاد و خاطره جوزف استالین را زنده نگه دارند. تعدادی از گرجی‌ها او را رهبری مقتدر می‌شمارند که هیتلر را شکست داد. آنها مفتخرند که جوزف استالین زاده گرجستان است. با اینکه بعد از استقلال گرجستان و در سال‌های مبارزه با کمونیسم، مجسمه‌های استالین پایین کشیده و تخریب شد، اما طی سال‌های اخیر چند مجسمه از او به میادین شهرها بازگشته است. این اتفاق نه فقط خوشایند هواداران قدیمی، و شاید جدید اوست که آزادیخواهان نیز احتمالاً از این جاذبه گردشگری بدشان نمی‌آید. گردشگران دوست دارند مجسمه مردی را ببینند که روزگاری یکی از مخوف‌ترین دیکتاتوری‌های جهان را اداره کرده است.

 انقلاب گل رز، فارغ از اینکه چگونه و با چه پیش‌زمینه یا حمایتی به وقوع پیوست، برای گرجستان پیامدهای نسبتا مثبتی داشت. گرجستان سال‌ها تحت سلطه ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه شوروی سابق، درگیر مشکلات عمیق اقتصادی شده بود، در حالی که سرزمینی با قابلیت بسیار چه در حوزه کشاورزی و چه معادن و ذخایر زیرزمینی بود. گرجستان در دوران اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یکی از مناطق ثروتمند و برخوردار جولانگاه سردمداران و مقامات نظام شوروی و رانت‌جویانی بود که به هر نحوی می‌توانستند از اقتصاد متمرکز دولتی بهره ببرند.

گرجستان در واقع پس از تغییر و تحولاتی که منجر به استعفای شواردنادزه شد، گام در مسیر سختی گذاشت که البته به رشد و توسعه این کشور کمک شایانی کرد. گرجستان از اواسط دهه 2000 توانست با قرار گرفتن در مسیر درست به رشد اقتصادی بالا، حتی دو‌رقمی، دست پیدا کند. اکنون نظام سیاسی این کشور دموکراتیک است و فرد محبوبی چون ساکاشویلی هم بعد از چند سال اداره کشور در انتخابات ناکام می‌ماند تا ائتلافی دیگر روی کار بیاید.

یکی از اساسی‌ترین تحولات در اقتصاد گرجستان، آزادسازی برای نیل به رشد و توسعه بود. آزادسازی به عنوان یک ابزار به کمک اقتصاد گرجستان آمد تا حتی در سال‌های سخت و با وجود نوسان‌های موجود در قیمت انرژی، بتواند مسیرش را به سمت شکوفایی طی کند.

اما آیا گرجستان توانسته فقر را از بین ببرد؟ آیا گرجستان توانسته‌ به رفاه و سیاست‌های حمایت‌گرایانه دست پیدا کند؟ طبیعی است که دستیابی به آنچه اقتصادهای توسعه‌یافته و قدرتمند اروپای غربی دست یافته‌اند، حاصل دهه‌ها تلاش معطوف به رشد و توسعه فراگیر است و با یک دهه حاصل نمی‌شود اما برای گرجستان این تازه آغاز راه است. آغاز یک راه بزرگ و طولانی که پیمودن آن با ابزار درست آن مانند آزادسازی، بهبود فضای کسب‌وکار و تلاش برای سپردن امور به بخش خصوصی در سایه حاکمیت قانون و نظام قضایی مستقل و موثر نقایص موجود را برطرف کند. گرجستان در سال‌های اخیر توانسته عملکرد خوبی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشد؛ اتفاقی که در سال‌های آتی به کمک گرجی‌ها می‌آید و متضمن تداوم رشد اقتصادی خواهد بود.

دولت گرجستان نشان داده است که عمیقاً به آزادسازی فعالیت‌های اقتصادی پایبند است. در عین حال برای ارتقا و بهبود عملکرد و سیاست‌های مالی خود تلاش می‌کند. بدهی عمومی اگر‌چه هنوز بالاست اما تحت کنترل است و کسری بودجه اگر‌چه وجود دارد اما رقم بسیار پایینی است. سیاست‌های بازار آزاد که با نرخ‌های مالیاتی نسبتاً پایین پشتیبانی می‌شود، حرکت سرمایه و تجارت آزاد را تسهیل کرده است. خصوصی‌سازی در ابعاد وسیع در حال انجام است و تلاش‌هایی که برای مبارزه با فساد شکل گرفته به نتایج قابل توجهی رسیده است.

گرجستان اکنون به ثباتی نسبی در حوزه اقتصاد کلان رسیده است. اصلاحات نهادی عمیق‌تر و سریع‌تر برای بهبود اثرگذاری نظام قضایی لازم است تا بتوان به رشد بیشتر و توسعه پویای اقتصادی دست یافت.

گرجستان در رده‌بندی سالانه بنیاد هریتیج رتبه خیره‌کننده 13 را در اختیار دارد. این جمهوری که زمان چندانی از استقلال آن نمی‌گذرد توانسته است از بسیاری از اقتصادهای مطرح دنیا عملکرد بهتری در آزادسازی داشته باشد و در رده‌ای قرار گیرد که نزدیک به کانادا و بریتانیا و بالاتر از هلند و ایالات متحده باشد.

حاکمیت قانون، دولت و تجارت آزاد

در گرجستان حمایت از حق مالکیت همواره روندی رو به بهبود داشته است و قراردادها نفوذ و اعتبار بیشتری یافته‌اند. با این حال هنوز نظام قضایی گرجستان، که بر اساس قانون اساسی باید مستقل باشد، نیاز به اصلاحات بنیادی دارد تا از دولت فاصله بگیرد. گرجستان هنوز از جریانات فساد باقی‌مانده از دوران شوروی سابق رنج می‌برد و بدنه قضایی این کشور از اثرات پیامد‌های قدیمی ضربه می‌بیند.

در گرجستان نرخ مالیات بر درآمد اشخاص 20 درصد و نرخ مالیات شرکتی 15 درصد است. با احتساب مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر سود سهام، کل بار مالیاتی در گرجستان معادل 3 /25 درصد از کل درآمد داخلی است. هزینه‌های دولت نیز در سه سال گذشته معادل 2 /29 درصد تولید ناخالص داخلی بوده است. کسری بودجه معادل 4 /1 درصد و بدهی عمومی نیز معادل 2 /41 درصد تولید ناخالص داخلی است.

گرجستان در عین حال موفق شده است فضای کسب‌وکار را تا حد قابل قبولی تسهیل کند. برای شروع یک کسب‌وکار جدید تنها سه فرآیند اداری باید انجام شود و سه روز کاری زمان می‌برد تا این اقدامات به نتیجه برسد. ضمن اینکه نیازی به حداقل سرمایه اولیه برای آغاز کسب‌وکار نیست. با این همه بازار کار گرجستان چندان پویا نیست و نرخ بیکاری هنوز نسبتاً بالا و معادل 3 /12 درصد است. نرخ تورم چهار‌درصدی تحت کنترل است و نرخ ارز نیز اگر‌چه در سال 2015 نوسان داشت و پول محلی گرجستان در برابر دلار تضعیف شد اما در سال 2016 نرخ ارز ثباتی قابل قبول یافت.

در اقتصاد گرجستان، تجارت خارجی از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که ارزش صادرات و واردات برابر با 110 درصد تولید ناخالص داخلی است. متوسط نرخ تعرفه در گرجستان 7 /0 درصد است که خود باعث رونق تجارت آزاد است. برای مالکیت زمین‌های کشاورزی هنوز محدودیت‌هایی وجود دارد. نظام بانکی در حال مدرن شدن است و دسترسی به منابع مالی افزایش یافته است. اگرچه بازار سرمایه در حال بزرگ شدن و تطبیق با استانداردهاست اما بورس اوراق بهادار هنوز کوچک و توسعه‌نیافته است.

گرجستان با جمعیتی بیش از 5 /4 میلیون نفر تولید ناخالص داخلی‌اش برحسب برابری قدرت خرید (PPP) 6 /35 میلیارد دلار است که سرانه‌ای نزیک به 10 هزار دلار را ایجاد کرده است. گرجستان در سال گذشته میلادی 8 /2 درصد رشد کرده و متوسط نرخ رشد پنج سال اخیرش نزدیک به پنج درصد بوده که رقم قابل قبولی است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال گذشته 4 /1 میلیارد دلار بوده و چشم‌اندازش صعودی است. همچنین براساس پیش‌بینی نهادهای بین‌المللی گرجستان امسال می‌تواند رشد چهار درصدی داشته باشد. با توجه به بهبود ثبات سیاسی و افزایش رشد اقتصادی پیش‌بینی می‌شود گرجستان در سال‌های آینده بتواند بیش از این توسعه یابد. صنعت گردشگری در این کشور در حال بهبود است و هر سال تعداد بیشتری از گردشگران حرفه‌ای سواحل این کشور را برای سفر انتخاب می‌کنند؛ سفری به سواحل زیبا، باغات سرسبز و پرمیوه و نوشیدنی‌های گوارا که برای گردشگران اروپایی بسیار جذاب و مورد توجه است. گرجستان اگر دوباره دچار بی‌ثباتی‌های سیاسی نشود می‌تواند روی رونق اقتصادش حساب کند تا در دهه‌های آتی، درآمد و رفاه بیشتری برای مردمش به ارمغان بیاورد.