ژانر سرقت
آیا نفوذ سیاستمداران بانک مرکزی را ناامن می‌کند؟
«فیلم سرقت»1 یکی از ژانرهای پرطرفدار سینمای جهان است و شماری از جذاب‌ترین فیلم‌ها و سریال‌های تاریخ در این ژانر ساخته شده‌اند.
سریال Money Heist (سرقت پول) با نام اصلی La casa de papel (خانه کاغذی) اما از معدود محصولات پرطرفدار این ژانر است که داستان اصلی آن حول محور دزدیدن فوری و فوتی چیزی از جایی نمی‌چرخد. در جریان این سریال، «پروفسور» و همکارانش با حمله به خزانه سلطنتی اسپانیا و گروگان گرفتن شماری از کارکنان آن، طی چندین روز دست به چاپ میلیاردها یورو اسکناس می‌زنند و سپس این پول‌ها را به خارج از خزانه منتقل می‌کنند. روش غیرمنتظره‌ای برای دزدی به نظر می‌رسد، اما «چون نیک بنگری همه تزویر می‌کنند». به اعتقاد اقتصاددانان، فرآیند چاپ پول یا خلق نقدینگی فراتر از ظرفیت اقتصاد -که معمولاً حاصل فشارهای سیاسی به بانک مرکزی است- تفاوت چندانی با سرقت ندارد چراکه با افزایش نقدینگی به تورم دامن می‌زند و معنای نهایی این «مالیات تورمی»، چیزی جز منتقل کردن قدرت خرید مردم به دولت (به معنای عام کلمه) نیست.
این ماجرا در اقتصاد ایران البته قدمتی طولانی دارد. متوسط رشد نقدینگی در دهه ۱۳۴۰ برابر با 9 /16 درصد، در دهه ۱۳۵۰ برابر با ۳۳ درصد، در دهه ۱۳۶۰ برابر با 4 /18 درصد، در دهه ۱۳۷۰ برابر با 3 /27 درصد، در دهه ۱۳۸۰ برابر با 4 /27 درصد و در دهه ۱۳۹۰ (تا سال ۱۳۹۸) برابر با 7 /26 درصد بوده است. اگرچه بالاترین رشد نقدینگی در تاریخ ثبت‌شده اقتصاد ایران به ترتیب مربوط به سال‌های ۱۳۵۳ (با نرخ ۵۷ درصد)، ۱۳۸۵ (با نرخ ۳۹ درصد) و ۱۳۷۴ (با نرخ ۳۸ درصد) بوده، اما در دهه 1390 (از جمله در سال 1393) نیز رکوردهای قابل توجهی به ثبت رسیده است. بر اساس آخرین اعلام بانک مرکزی، سال گذشته حجم نقدینگی موجود در اقتصاد ایران رشدی 31درصدی را تجربه کرده که از متوسط نرخ رشد بلندمدت آن بیشتر است. به اذعان این بانک، بخش عمده رشد نقدینگی سال 1398 ناشی از چاپ پول بوده است: «از طریق افزایش خالص ارزش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی به دلیل خرید ارزهای ۱۲ درصد سهم صندوق توسعه ملی»2 که به موجب مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی و برای جبران کسری بودجه سال 1398 رخ داده و طی آن 45 هزار میلیارد تومان پول جدید توسط بانک مرکزی خلق شده است.3
با در نظر داشتن این تصویر کلان، در پرونده پیش رو به بررسی این پرسش می‌پردازیم که سیاستمداران چگونه بانک مرکزی را ناامن می‌کنند؟ و آیا نفوذ آنها به بانک مرکزی و در اختیار گرفتن فرآیند چاپ پول با اهداف سیاسی، تفاوتی با نفوذ سارقان مسلح به خزانه دارد؟
