جهان اسراف
وضعیت هدررفت مواد غذایی در جهان چگونه است؟
اگر دورریز مواد غذایی یک کشور بود، این کشور سومین منبع بزرگ انتشار گازهای گلخانه‌ای کره زمین محسوب می‌شد. هدررفت مواد غذایی همچنین بار سنگینی روی سیستم مدیریت ضایعات ایجاد کرده و ناامنی غذایی را تشدید می‌کند. در سال 2013، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) تخمین زد که سالانه 3 /1 گیگاتن مواد غذایی هدر می‌رود و این باعث آزاد شدن 3 /3 گیگاتن CO2 می‌شود. این موضوع یکی از بزرگ‌ترین عوامل سه بحران کره زمین یعنی تغییرات اقلیمی، از دست دادن طبیعت و تنوع زیستی و آلودگی و ضایعات است. به همین دلیل است که یکی از اهداف توسعه پایدار، به نصف رساندن دورریز مواد غذایی تا سال 2030 است.
کاهش ضایعات مواد غذایی می‌تواند از جنبه‌های مختلفی به مردم و سیاره‌ای که روی آن زندگی می‌کنیم کمک کند. بهبود امنیت غذایی، حل کردن بحران تغییرات اقلیمی، صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی و کاهش فشار بر زمین، آب و تنوع زیستی بخشی از مزایای کم‌کردن دورریز مواد غذایی هستند. با این حال تا به امروز این پتانسیل به‌طور تاسف‌باری مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
این پتانسیل همچنین ممکن است نادیده گرفته شود، چرا که مقیاس واقعی دورریز مواد غذایی و اثرات آن هنوز به درستی درک نشده است. برآوردهای جهانی «برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل» (UNEP) از هدررفت مواد غذایی که با برون‌یابی آمار حدود 100 کشور و با استفاده از آمارهای اغلب به‌روزنشده انجام شده است نشان می‌دهد دولت‌های کمی در سطح جهان آمار درستی از هدررفت مواد غذایی دارند و این نیاز وجود دارد که سران کشورها اقداماتی را در این جهت در اولویت قرار دهند.
گزارش اخیر UNEP در مورد دورریز مواد غذایی نشان می‌دهد، کل اتلاف غذا در سال 2019 حدود 931 میلیون تن بوده که 61 درصد آن از مصارف خانگی، 26 درصد از رستوران‌ها و حوزه خدمات غذایی و 13 درصد هم از خرده‌فروشی‌ها نشات می‌گیرد. این گزارش همچنین می‌گوید 17 درصد از کل مواد غذایی تولیدشده در جهان هرساله دور ریخته می‌شود و این در حالی است که بر اساس گزارش‌های غیررسمی آمار دورریز غذا در ایران دو برابر میانگین رسمی است.
میزان سرانه دورریز مواد غذایی تقریباً در تمامی کشورها از نظر گروه درآمدی مشابه بوده، موضوعی که نسبت به روایت‌های قبلی در این مورد که هدررفت مواد غذایی در کشورهای توسعه‌یافته کمتر از کشورهای در حال توسعه است، فاصله دارد.
اما این فقط تاثیرات زیست‌محیطی نیست که باید به آن توجه کرد، پیامدهای اخلاقی و مالی گسترده‌تری نیز وجود دارد. خوشبختانه امروزه، مردم در سراسر سیاره نسبت به انتخاب خرید آگاه‌تر شده‌اند، از خرید غیرضروری اجتناب می‌کنند و در نتیجه از مشکل ضایعات مواد غذایی کم می‌کنند. همچنین بسیاری از موسسات خیریه و سازمان‌های بزرگ وجود دارند که در حال توسعه ایده‌های نوآورانه برای توسعه رابطه انسان با غذا هستند و به کمک فناوری‌های جدید و تغییرات در قانون برای کاهش اثرات زیست‌محیطی دورریز غذایی پیشروی می‌کند.
بر اساس گزارش UNEP چین در صدر فهرست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان ضایعات مواد غذایی قرار دارد. این کشور سالانه 179 میلیون تن دورریز غذایی دارد. در رتبه دوم این فهرست، هند با دورریز 128 میلیون‌تنی جای گرفته و آمریکا با 45 میلیون تن، سومین کشور در زمینه اتلاف غذاست. در انتهای این رتبه‌بندی 99کشوری هم اسلوونی و ترینیداد و توباگو قرار دارند که به ترتیب سالانه تنها 126 و 156 هزار تن دورریز مواد غذایی دارند.
از نظر سرانه نیز، بیشترین مقدار دورریز غذایی خانگی از یونان می‌آید که سالانه حدود یک میلیون و 485 تن ضایعات تولید می‌کند. این معادل سرانه 141 کیلوگرمی است. در بخش خدمات غذایی و صنایع خرده‌فروشی، مالزی به ترتیب با 56 /89 کیلوگرم و 69 /141 کیلوگرم سرانه بیشترین سهم را دارد.
در آن سوی مقیاس، روسیه از نظر آمار خانوارها به عنوان بهترین کشور شناخته شده است و تنها 33 کیلوگرم زباله سرانه ایجاد می‌کند. در حالی که در صنعت خدمات غذایی، بنگلادش با سرانه 34 /3 کیلوگرم کمترین زباله را تولید می‌کند. نیوزیلند با کمی بیشتر از سه کیلوگرم سرانه کمترین ضایعات را در خرده‌فروشی به خود اختصاص داده است.
علل دورریز مواد غذایی چیست؟
دلایل غیرمنتظره‌ای برای هدر رفتن غذا وجود دارد. قابل درک است که مردم بخش‌های زیادی از غذا را در رستوران‌ها تمام نمی‌کنند. اما برخی از دلایل کمتر آشکار برای ضایعات مواد غذایی به فرآیندهای کشاورزی، استانداردهای ایمنی غذا و ترجیحات مصرف‌کننده مربوط می‌شوند.
شاید گزارش‌های کشاورزان کنیایی را به خاطر بیاورید که محصولات خود را در سال 2020 توسط ملخ‌ها از دست دادند. آخرین باری که ملخ‌ها در چنین سطحی در سال‌های 2005-2003 به مزارع کشاورزی هجوم آوردند، به خسارت 5 /2 میلیارددلاری منجر شد. ملخ‌ها عمدتاً به وسیله آفت‌کش‌ها کشته می‌شوند، بنابراین بهبود دسترسی به آفت‌کش‌ها یکی از راه‌های کاهش هدررفت غذا و کمک به کشاورزان است.
جدا از علل طبیعی، ترجیحات شخصی نیز موجب افزایش هدررفت غذا می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد مصرف‌کنندگان از خرید «محصول زشت» اجتناب می‌کنند. یک‌پنجم محصولات خوراکی که دارای لکه‌های سطحی هستند، به شکل‌های ناآشنا رشد می‌کنند یا رنگ‌های منحصربه‌فردی دارند، به وسیله مشتریان خریداری نمی‌شوند یا از فروشگاه‌های مواد غذایی دور ریخته می‌شوند. این بدان معنی است که کشورهای با درآمد بالا در مراحل اولیه در سطح خرده‌فروشی به هدر رفتن مواد غذایی کمک می‌کنند و سازمان غذا و کشاورزی (فائو) نمی‌تواند این هدررفت مواد غذایی را کاهش دهد.
این مسائل از آنجا که با مسائل عرضه و تقاضا در تعامل هستند، یک اثر دومینویی دارد. ممکن است محصول به دلیل تاخیر در حمل‌ونقل، یا نبود انبار مناسب، زودتر از موعد خراب شود. در نهایت، گاهی اوقات مقررات خوب برای محافظت از مردم در برابر خطرات ایمنی مواد غذایی، پیامد ناخواسته‌ای را به دنبال دارد و مواد غذایی خوراکی را خیلی زود از قفسه‌ها خارج کند.
