نفت جدید

این روزها بازار مس شرایط عجیبی را سپری می‌کند و در حال تجربه یک روند صعودی شتابان است. قیمت هر پوند مس، در زمان تنظیم این گزارش، از مرز چهار دلار و ۶۰ سنت عبور کرده و به بالاترین نرخ از ژوئن 2022 رسیده است. رشد ۱۶درصدی قیمت مس، در یک ماه گذشته کم‌سابقه بوده و پیش‌بینی می‌شود که در ادامه، شاهد افزایش بیشتری نیز باشیم.

به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل این افزایش قیمت شکاف عمده‌ای است که میان عرضه و تقاضای جهانی مس وجود دارد. با توجه به پیشرفت‌های اخیر در صنایع مختلف همچون خودروسازی الکتریکی، توسعه انرژی‌های پاک و البته هوش مصنوعی، افزایش پیوسته تقاضای جهانی مس مسئله‌ای دور از انتظار نیست و این موضوع در کنار تنگنای عرضه‌ای که وجود دارد، قیمت این فلز را در مدار صعود قرار داده است.

تقاضا برای مس در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر

تمام زیرساخت‌های ساخته‌شده برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از مقادیر زیادی از مس استفاده می‌کنند، زیرا این فلز یک رسانای بسیار کارآمد برای انتقال برق و گرماست. برای توسعه انتقال انرژی و تقویت شبکه‌های برق جهان، میلیون‌ها متر سیم‌کشی مسی مورد نیاز است و صدها هزار تن دیگر برای ساخت مزارع بادی و خورشیدی لازم است. برای مثال، برای تولید برق یک مزرعه بادی فراساحلی حدود پنج تا هشت تن مس در هر مگاوات مصرف می‌شود که تقریباً پنج برابر بیشتر از یک نیروگاه معمولی است. تاسیسات خورشیدی نیز وضعیت مشابهی دارند و حدود دو تا سه تن مس در هر مگاوات مصرف می‌کنند که دو برابر مس به‌کار‌رفته در نیروگاه‌های معمولی است.

تقاضا برای مس در بخش تولید خودروهای الکتریکی

از سوی دیگر، خودروهای الکتریکی که در حال تبدیل شدن به روند اصلی بازار خودرو هستند، تقاضای فزاینده‌ای را برای مس ایجاد کرده‌اند؛ در یک خودرو الکتریکی، بیش از دو برابر خودروهای بنزینی مس مصرف می‌شود که حدوداً معادل 30 کیلوگرم است. بر اساس روند فعلی تقاضا، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای مس تا سال 2035 حدود 5 /2 برابر بیشتر شود که به افزایش حدود 13 میلیون تن در سال برای تقاضای این فلز منجر می‌شود. بخش مهمی از این افزایش در تقاضا نیز، عمدتاً ناشی از خودروهای الکتریکی است که 5 /2 برابر مس بیشتر در هر خودرو نسبت به یک وسیله نقلیه با موتور احتراقی مصرف می‌کنند. به‌خصوص در نسخه‌های برقی وسایل نقلیه بزرگ‌تر مانند کامیون‌ها میزان مس استفاده‌شده به مراتب بیشتر از وسایل نقلیه شخصی است؛ بنابراین اگر شاهد حرکت بخش خودروهای تجاری به سمت تولید خودروهای الکتریکی باشیم، تقاضا برای مس به مراتب افزایش بیشتری را تجربه خواهد کرد.

تقاضا برای مس در بخش تولید ریزپردازنده‌ها و قطعات الکترونیکی

استفاده از مس در ریزپردازنده‌ها و سایر قطعات الکترونیکی نیز بیشتر و بیشتر می‌شود و عمده آن به این دلیل اتفاق می‌افتد که ظهور تکنولوژی‌های جدید مانند هوش مصنوعی نیازمند قدرت محاسباتی بالا و پردازنده‌های قوی‌تر هستند که سبب می‌شود تقاضا برای مس را به شکل فزاینده‌ای افزایش دهند. خانه‌ها نیز در حال هوشمند شدن هستند و هر روز در ساخت خانه‌ها از وسایل الکترونیکی بیشتر و هوشمندتر استفاده می‌شود. در حال حاضر، در یک خانه با ابعاد و امکانات متوسط بیش از 180 کیلوگرم مس وجود دارد که به ما یادآوری می‌کند این فلز واقعاً چقدر ضروری است. تقاضای جهانی گزارش‌شده برای مس در سال 2023 حدود 3 /25 میلیون تن بوده و برای سال 2024 با افزایش 6 /2درصدی حدود 88 /25 میلیون تن برآورد می‌شود. طبق داده‌های منتشرشده از سوی انجمن بین‌المللی مس (ICA)، انتظار می‌رود تقاضای جهانی مس تا سال ۲۰۴۰ با جهش نسبتاً بالایی به ۹ /۴۰ میلیون تن در سال برسد: یعنی تا سال 2040 به‌طور متوسط حدود ۸۵ /۱ میلیون تن در سال، به تقاضای این فلز افزوده خواهد شد.

آیا عرضه مس به قدری هست که پاسخگوی تقاضا باشد؟

براساس برآوردهای انجمن بین‌المللی مس فرآوری‌شده (International Wrought Copper Council)، تولید مس در معادن در سال 2023 نزدیک به 22 میلیون تن بوده است که پیش‌بینی می‌شود با افزایش 5 /2درصدی به 5 /22 میلیون تن در سال 2024 برسد.

همان‌طور که مشخص است، این مقدار از تولید پاسخگوی تقاضای فزاینده مس نخواهد بود و شکاف عرضه و تقاضا در سال 2024 به بیش از سه میلیون تن خواهد رسید. انتظار بر این است که در سال‌های آتی این وضعیت بدتر نیز شده و در سال 2027، کمبود عرضه به بیش از پنج میلیون تن برسد.

کارخانه‌های گدازگری مس در تلاش هستند تا شکاف موجود بین عرضه و تقاضا را پوشش دهند و امسال ظرفیت خود را افزایش داده‌اند و از این‌رو تحت فشار فزاینده‌ای نیز قرار گرفته‌اند زیرا فشار عرضه کنسانتره‌های مس (نوعی سنگ معدنی فرآوری‌شده جزئی که برای تولید فلزات تصفیه‌شده استفاده می‌شود)، هزینه تصفیه و فرآوری کنسانتره مس (مبلغی که کارخانه‌های ذوب از معادن دریافت می‌کنند) را به پایین‌ترین سطح در مدت اخیر رسانده است. وقتی این هزینه پایین است، یعنی عرضه کنسانتره مشکل دارد (مشتریان کارخانه‌های گدازگری یا همان معادن هزینه متناسب با میزان عرضه را نمی‌پردازند و به عبارت دیگر تصفیه و فرآوری مس برای کارخانه گدازگری به‌صرفه نیست)؛ اما وقتی این دستمزد رشد می‌کند به معنای آن است که عرضه کنسانتره افزایش یافته است.

عرضه جهانی مس به دلیل تعطیلی ناگهانی معدن کبر پاناما متعلق به فرست کوانتوم دچار اخلال شده و تقریباً ۴۰۰ هزار تن از عرضه سالانه جهانی این فلز کم شده است. چشم‌انداز استخراج مس پس از آنکه شرکت آنگلو امریکن اعلام کرد تولید خود را ۲۰۰ هزار تن کاهش می‌دهد، بیش از پیش تضعیف شده است.

موانع و مشکلات سیاسی شیلی و پرو، دو تولیدکننده بزرگ مس جهان نیز در کاهش سرعت رشد تولید مس نقش اساسی ایفا می‌کنند؛ پرو، دومین تولیدکننده بزرگ، تحت تاثیر آشفتگی سیاسی قرار گرفته است. این کشور بسیاری از روزها را با شورش‌های داخلی سپری می‌کند که بازتاب آن در صنعت مس، مختل شدن زنجیره‌های تامین است. سال گذشته کارشناسان تخمین زدند که تقریباً 30 درصد از تولید پرو در معرض نوسان و ریسک است که رقم بسیار بزرگی در مقیاس جهانی است.

گروه مطالعات بین‌المللی مس، که منبع بسیار معتبری در صنعت مس به‌شمار می‌آید، دلیل کاهش انتظارات رشد تولید معادن پرو را مسائل عملیاتی و ژئوتکنیکی، خرابی تجهیزات، آب‌وهوای نامساعد، رانش زمین و دستورالعمل‌های تجدیدنظرشده شرکت‌ها ذکر کرده و برآورد می‌کند که این مشکلات همچنان پایدار باقی بمانند.

اوضاع در شیلی نیز نابسامان است. شاید هیچ کشوری نمونه‌ای بهتر از شیلی در زمینه آسیب‌پذیری زنجیره تامین مس نباشد. به عنوان تولیدکننده شماره یک جهان، تولید شیلی به دلیل بدتر شدن کیفیت سنگ معدن و همچنین محدودیت‌های آبی در شمال این کشور وارد رکود شده است. صدور مجوزها برای معادن نیز روزبه‌روز با محدودیت‌های بیشتر مواجه می‌شود که بر حجم مشکلات موجود می‌افزاید.

کشورها در تلاش هستند تا کسری عرضه مس را با بازیافت آن و عرضه ثانویه جبران کنند. طبق نتایج گروه مطالعاتی بین‌المللی مس (ICSG) در سال 2023، حدود 55 /4 میلیون تن مس بازیافت‌شده تولید شده است که نسبت به سال 2022، رشد 5 /9درصدی داشته است. این مقدار از بازیافت مس، حدود 16 درصد از کل عرضه جهانی بوده که رقم محسوسی است.

از طرف دیگر، برای پاسخگویی به تقاضای موجود، احداث چهار معدن جدید در پرو و شیلی (Kamoa-Kakula و Quellaveco در پرو و Quebrada Blanca II و Spence-SGO در شیلی) در دستور کار این دو کشور قرار گرفته است که می‌تواند در آینده، به بهبود عرضه مس کمک کند. اما اینکه این اقدامات قادر به پاسخگویی به تقاضای فزاینده این فلز خواهند بود یا خیر، هنوز جای کمی تامل دارد.

پیش‌بینی S&P Global از عرضه جهانی مس تا سال 2050

S&P Global در گزارشی به پیش‌بینی عرضه مس تا سال 2050 پرداخته است. این موسسه برای پیش‌بینی عرضه مس دو سناریو در نظر گرفته است: یک سناریو ادامه روند فعلی است، که طبق استانداردهای کنونی عرضه افزایش پیدا می‌کند. اما سناریوی دیگر که «جاه‌طلبی زیاد» نام گرفته، که البته کمی رویاپردازانه نیز به نظر می‌رسد، نرخ بهره‌برداری از ظرفیت معدن را در حدود 90 درصد در نظر گرفته است که تنها با برخی از سال‌های اوج عملکردی که در طول تاریخ دیده‌ایم، مطابقت دارد. همچنین در این سناریو، نرخ بازیافت به تدریج افزایش می‌یابد؛ هم به دلیل هزینه‌های بیشتر و انگیزه برای بازگرداندن مواد مصرف‌شده به بازار، و هم به دلیل سیاست‌های تشویقی دولت‌ها برای بازیافت.

در مجموع با توجه به پیشرفت تکنولوژی در صنایع خودروسازی الکتریکی و همچنین توسعه انرژی بادی و خورشیدی طی دهه‌های آتی پیش‌بینی می‌شود تقاضای مس با شدت محسوسی روند صعودی در پیش بگیرد؛ حال اگر روند فعلی عرضه جهانی مس ادامه‌دار باشد، شکاف میان عرضه و تقاضا بیش از پیش شده و در نتیجه، مسیر رشد قیمت مس حفظ خواهد شد، چه‌بسا با سرعتی بیشتر. اما اگر بر اساس سناریوی جاه‌طلبانه رشد عرضه را داشته باشیم، با پر شدن بخش اعظم خلأ بین عرضه و تقاضا دیگر کسری عرضه (حداقل به میزان قابل توجه) نخواهیم داشت و بر این اساس، چشم‌انداز صعودی شدیدی را برای قیمت مس نمی‌توان متصور بود.

موسسات معتبر دیگر، چندان به سناریوی جاه‌طلبانه‌ای که در بالا به آن اشاره شد، امیدوار نیستند. به عنوان مثال موسسه بلومبرگ پیش‌بینی کرده است که تا سال ۲۰۲۷ میلادی شاهد کسری عرضه مس تا حدود 4 /5 میلیون تن در بازارهای جهانی باشیم که این امر می‌تواند قیمت این فلز سرخ‌رنگ را تا 20 درصد، یعنی تا حدود رقم 5 /5 دلار برای هر پوند مس، افزایش دهد.

بر این اساس، می‌توان مس را به عنوان نفت جدید جهان معرفی کرد؛ چرا که توسعه تولید و پیشرفت تکنولوژی در گرو به‌کارگیری این محصول بوده و آینده بشر به این فلز ارزشمند گره خورده است. همان‌طور که در قرن گذشته، بدون نفت نمی‌توانستیم هیچ محصولی را تولید کنیم و نفت هیچ جایگزینی به عنوان تنها منبع انرژی نداشت، در دهه‌های پیش‌رو نیز بدون مس هیچ کاری امکان‌پذیر نخواهد بود.