فرار از کربن

نفت خام در حالی آخر هفته گذشته را در محدوده 80دلاری پشت سر گذاشت که آمار تورم آمریکا نشان داد، افزایش قیمت‌ها در بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا نسبت به آنچه پیش‌بینی می‌شد بیشتر بوده است. موضوعی که موجب افت بیشتر قیمت نفت شد. با این حال با نزدیک شدن به پایان زمستان به نظر می‌رسد اروپا از زمستان سختی که انتظارش را می‌کشید راحت‌تر از آنچه فکرش را می‌کرد عبور کرده و روسیه نیز از تحریم‌های گسترده علیه نفت و گازش ضربه چندانی نخورده است.

از سوی دیگر غول‌های بزرگ نفتی هم مجدداً به رکوردزنی روی آوردند و در یک ماه گذشته، شرکت‌های بزرگ نفتی مجموعه‌ای از سودهای بی‌سابقه را برای سال 2022 گزارش کردند. این موضوع پس از یک رشته طولانی‌تر گزارش‌های درآمد سه‌ماهه بی‌سابقه بود، زیرا قیمت نفت و گاز در بیشتر سال افزایش یافت. پنج شرکت بزرگ نفتی دنیا روی‌هم‌رفته در سال 2022 حدود 200 میلیارد دلار سودآوری داشتند تا درخواست افکار عمومی از دولت‌ها برای افزایش فشار مالیاتی بر آنها بیشتر شود.

غول نفتی فرانسوی توتال هفته گذشته در گزارش سالانه خود بیش از 36 میلیارد دلار سود پیش‌بینی کرد که نسبت به سال گذشته دو برابر شده است، موضوعی که ناشی از افزایش قیمت سوخت به دنبال هجوم همه‌جانبه روسیه به اوکراین بوده است. عملکرد درخشان توتال در حالی رقم خورده که شرکت‌های بزرگ دیگر نظیر اگزون‌موبیل،‌ شورون، بی‌پی و شل نیز رکوردهای تازه‌ای را در سود سالانه به ثبت رساندند. این پنج شرکت بزرگ نفتی در مجموع در سال گذشته 3 /196 میلیارد دلار سودآوری داشتند که بیش از تولید اقتصادی بسیاری از کشورها بود.

به‌طور کلی شرایط به نحوی در حال رقم خوردن است که به نظر می‌رسد کشورهای دنیا به جای اینکه به دنبال ذخیره کردن نفت باشند، در تلاش‌اند هر چه بیشتر نفت فروخته و آن را تبدیل به دلار کنند. گرمایش زمین و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای جامعه جهانی را بر این داشته تا از سوخت‌های فسیلی فاصله گرفته و به سمت انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر گذار کنند و همین موضوع شاید این ترس را بر اندام اقتصادهای نفتی دنیا انداخته که شاید فرصتی برای مصرف و استخراج تمام ذخایر فسیلی خود نداشته باشند. چراکه با همه‌گیر شدن انرژی‌های نو و فاصله گرفتن دنیا از سوخت‌های کربنی نه‌تنها قیمت نفت به‌شدت افت خواهد کرد بلکه ممکن است هزینه استخراج و تولید نفت چنان بالا برود که دیگر تولید آن صرفه اقتصادی نداشته باشد. این شرایط در حالی پدید آمده که پیش‌بینی‌ها از قیمت جهانی نفت به سمت سه‌رقمی شدن پیش رفته و تحلیلگران معتقدند گذار کامل از سوخت‌های فسیلی به سمت انرژی‌های پاک به صورت تدریجی رخ خواهد داد.

وضعیت سفید روسیه

زمانی که روسیه در اوایل ماه فوریه و در واکنش به تحریم‌های غربی اعلام کرد تولید نفت خود را نیم‌میلیون بشکه در روز کاهش می‌دهد، تردیدهایی در مورد پیامدهای این انتخاب روسیه وجود داشت. روسیه در شبکه‌ای از محدودیت‌های اقتصادی سفت و سخت،‌ از ممنوعیت صادرات فناوری گرفته تا صادرات نفت،‌ گرفتار شده است. تحریم‌هایی که به اعتقاد غرب، کمر روسیه را خم خواهد کرد. اما به نظر می‌رسد اوضاع برای روسیه آنقدرها هم سیاه نیست.

سال گذشته شرکت‌های روسی بیشترین حفاری را در میادین نفتی خود در بیش از یک دهه اخیر انجام دادند، بدون اینکه نشانه‌ای مبنی بر این وجود داشته باشد که تحریم‌های بین‌المللی یا خروج برخی از شرکت‌های بزرگ غربی به‌طور مستقیم به عملیات بالادستی ضربه زده باشد. تحلیلگران معتقدند صنعت نفت روسیه تقریباً مثل قبل به کار خود ادامه می‌دهد و این کشور قادر است اکثر شایستگی‌ها، دارایی‌ها و فناوری‌های خدمات نفتی خود را حفظ کند.

از یک سال پیش که ولادیمیر پوتین تصمیم به حمله به اوکراین گرفت، صنعت نفت روسیه از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تحت تاثیر چشمگیرترین تغییرات در شرایط سیاسی قرار گرفته است. شرکت‌های بزرگ غربی از جمله بی‌پی، اگزون و شل سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارددلاری خود در این کشور را لغو کردند و برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ارائه‌دهندگان خدمات بین‌المللی نیز آنها را تبعیت کردند. اتحادیه اروپا نیز «محدودیت صادرات جامع تجهیزات، فناوری و خدمات صنعت انرژی در روسیه» را ارائه کرد.

با این حال، بر اساس داده‌های صنعتی بلومبرگ، سکوهای نفتی روسیه سال گذشته در مجموع عمق بیش از 28 هزار کیلومتر حفاری کردند که بالاترین میزان در بیش از یک دهه گذشته است. داده‌ها نشان می‌دهد که تعداد کل چاه‌های راه‌اندازی‌شده نزدیک به هفت درصد افزایش یافته و به بالای 7800 حلقه رسیده است، در حالی که بیشتر شرکت‌های نفتی کلیدی عملکرد بهتری از سال قبل خود به ثبت رساندند. عوامل متعددی به روسیه کمک کرده تا صنعت نفت خود را سرپا نگه دارد.

نخست، بزرگ‌ترین ارائه‌کنندگان بین‌المللی تنها 15 درصد از بخش خدمات نفتی روسیه را در سال 2021 به خود اختصاص دادند. آمار شرکت مشاوره وایگون نشان می‌دهد که واحدهای تولیدکننده داخلی نظیر روس‌نفت، سرگوت‌نفت‌گاز و گازپروم اکثریت بازار را در اختیار گرفته‌اند. دوم اینکه اکثر شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات نفتی هنوز روسیه را ترک نکرده‌اند. اس‌ال‌بی و ودرفورد با برخی محدودیت‌ها به عملیات خود در روسیه ادامه می‌دهند.

سوم، دو غول خدمات نفتی (هالی‌برتون و بیکرهیوز) که روسیه را ترک کردند، کسب‌وکارهای داخل روسیه خود را به مدیریت داخلی واگذار کردند. این موضوع به واحدها اجازه می‌دهد که پرسنل و متخصصان خود را حفظ کرده و به عملیات خود ادامه دهند.

بر اساس گزارش BST، مساله اصلی صنعت نفت داخلی روسیه دستیابی به تجهیزات پیشرفته غربی بوده است. با این حال این مشکلات به لطف واردات از طریق واسطه‌ها در کشورهای دوست یا با یافتن تامین‌کنندگان جایگزین در چین حل می‌شود. از زمان رسیدن به کف تولید 05 /10 میلیون بشکه در روز در آوریل، تولید نفت روسیه به حدود 9 /10 میلیون بشکه در روز در پایان سال 2022 بازگشت و در ژانویه نزدیک به این سطح باقی ماند.

نوسان در عرضه و تقاضا

به گفته امارات متحده عربی، کاهش تولید نفت در بسیاری از کشورها و پتانسیل عرضه ناکافی نفت خام، مشکل بزرگ‌تری برای بازار نفت در سال آینده خواهد بود تا اینکه چگونه تقاضا تغییر خواهد کرد. سهیل المزروعی، وزیر انرژی امارات متحده عربی در این رابطه گفت: «من نگران تقاضا نیستم، چیزی که ما را نگران می‌کند این است که آیا در آینده به اندازه کافی منابع خواهیم داشت یا خیر.» این مقام ارشد انرژی در یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و تاثیرگذارترین اعضای اوپک گفت: آنچه من را نگران می‌کند کاهش تولید بسیاری از کشورهاست.

به گفته المزروعی، بازار جهانی نفت در حال حاضر متعادل است. این نشان می‌دهد که گروه اوپک‌پلاس با توجه به اعلام هفته گذشته روسیه مبنی بر کاهش تولید خود در ماه مارس به میزان 500 هزار بشکه در روز، برای تغییر سهمیه‌های تولید عجله نخواهد کرد. دو نماینده از ائتلاف اوپک‌پلاس روز جمعه به رویترز گفتند که گروه اوپک‌پلاس در حال حاضر برنامه‌ای برای تغییر مسیر در اهداف تولید نفت خود پس از اعلام روسیه مبنی بر کاهش تولید ندارد. به گفته کرملین، روسیه برنامه خود برای کاهش تولید را با برخی از اعضای ائتلاف اوپک‌پلاس، که در آن روسیه یکی از اعضای کلیدی گروه تولیدکنندگان غیراوپک است، در میان گذاشت.

یک منبع دولتی روسیه به رویترز گفته است، با این حال، قبل از اعلام این تصمیم، روسیه به‌طور رسمی با اوپک‌پلاس در مورد برنامه‌های خود مشورت نکرده بود. نگرانی‌های امارات در مورد عرضه نفت در سال آینده، آخرین اظهارات چهره‌های اصلی اوپک بود که این هفته نیز گفتند صنعت نفت از سال‌ها کمبود سرمایه‌گذاری مزمن رنج می‌برد. هیثم الغیس، دبیرکل اوپک، اوایل این هفته گفت، صنعت «چند سال تحت تاثیر سرمایه‌گذاری ناکافی مزمن قرار گرفته است» و از فعالان اقلیم خواست تا به تصویر بزرگ نگاه کنند و اجازه یک انتقال منظم انرژی را بدهند. امین ناصر، مدیرعامل آرامکو عربستان سعودی، آخر هفته گفت، سرمایه‌گذاری‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG)، اگر مستقیماً علیه صنعت نفت و گاز مغرضانه باشد، تهدیدی برای مقرون‌به‌صرفه بودن انرژی و امنیت انرژی است.

آیا آمریکا به دنبال فروش بیشتر نفت است؟

شرکت‌های نفتی در سال گذشته با رشد قیمت نفت، افزایش قابل توجهی در بودجه سرمایه داشتند. تعداد دکل‌های حفاری نفت به شدت افزایش یافته است و تولید نفت ایالات متحده در سال گذشته به دومین سطح بالاتر در تاریخ رسیده است. اما، پرزیدنت بایدن -که قویاً معتقد است باید انتشار کربن را کاهش دهد- بر این باور است که ایالات متحده باید سرمایه‌گذاری بیشتری برای تولید نفت انجام دهد،‌ حتی اگر سال 2023 با رکوردشکنی جدیدی آغاز شده باشد.

با این حال مدیران نفتی در واکنش به این خواسته بایدن و با اظهار نگرانی از تعطیلی پالایشگاه‌ها و چاه‌های نفت، نسبت به سرمایه‌گذاری بیشتر تردید جدی دارند. این در حالی است که بایدن معتقد است آمریکا حداقل تا یک دهه دیگر به نفت نیاز خواهد داشت. به نظر می‌رسد این نگرش رئیس‌جمهور آمریکا،‌ نشان از عدم ارتباط او با شرکت‌های نفت و گاز دارد. سیاست دولت فعلی ایالات متحده برخلاف دولت ترامپ حذف سوخت‌های کربنی و حرکت به سمت انرژی‌های پاک است، بنابراین در ذهن او صنعت نفت به زودی محو خواهد شد، به همین دلیل است که او می‌خواهد حتی‌الامکان از فرصت استفاده کرده و سود بیشتری از فروش نفت به جیب بزند.

اما واقعیت این است که جهان بیش از یک دهه دیگر به نفت نیاز خواهد داشت. فراموش نکنید که چیزی در خط لوله وجود ندارد که یک دهه آینده جایگزین سوخت جت مورد استفاده در ترافیک هوایی شود. ممکن است تا آن زمان نفت مورد استفاده در حمل‌ونقل دریایی مقداری جزئی کاهش پیدا کند، اما بیشتر کشتی‌ها تا یک دهه دیگر همچنان با نفت کار خواهند کرد.

اما به نظر می‌رسد تصور گسترده این است که وسایل نقلیه الکتریکی (EVs) یک دهه بعد به‌طور قابل توجهی وسایل نقلیه احتراقی را جایگزین خواهند کرد. دیدگاهی که البته آمار خلاف آن را ثابت می‌کند.

سهم خودروهای برقی ایالات متحده در سال گذشته به شش درصد از کل فروش خودروهای جدید رسید. هدف این است که تا سال 2030 یعنی تنها هفت سال دیگر این سهم به 50 درصد برسد. اما این سهم فروش ماشین جدید است و باید به این نکته توجه داشت که تعداد خودروهای برقی در جاده در سال 2022 تنها حدود یک درصد بود.

نروژ یک نمونه آموزنده از این تغییر نگرش است. این کشور حوزه نوردیک یکی از تهاجمی‌ترین بازارهای خودروهای برقی در جهان است. در سال 2014، سهم خودروهای برقی کشور در جاده‌ها به یک درصد رسید. تا سال 2020، فروش خودروهای برقی جدید 54 درصد از فروش خودروهای جدید در کشور را تشکیل می‌داد. در سال 2021، بیش از 20 درصد از خودروهای موجود در جاده‌های نروژ خودروهای برقی بودند و در سال 2022 این تعداد به 25 درصد رسید.

اما این چه تاثیری بر تقاضای کلی نفت کشور داشت؟ بر اساس بررسی آماری بی‌پی در سال 2022، در سال 2014 -سالی که نروژ به سهم یک‌درصدی خودروهای برقی در جاده‌ها رسید- تقاضای نفت این کشور 216 هزار بشکه در روز بود. در سال 2021، با 20 درصد سهم EV، این تعداد به 199 هزار بشکه در روز کاهش یافت (اعداد نهایی سال 2022 هنوز در دسترس نیستند، اما اعداد اولیه نشان‌دهنده کاهش 4 /0درصدی نسبت به سال 2021 است).

این کاهش کمتر از هشت درصد در هفت سال است. شکی وجود ندارد که این مقدار هم خوب است و احتمالاً در درجه اول به دلیل پذیرش خودروهای الکتریکی در کشور است. اما به معنای کاهش عمده در تقاضای نفت نیز نیست. بنابراین وقتی رئیس‌جمهور آمریکا می‌گوید «ما حداقل برای یک دهه دیگر به نفت نیاز خواهیم داشت»، احتمالاً کاهش‌های بسیار بزرگ‌تر از این را در دهه آینده متصور است.

امروزه ایالات متحده حدود 20 میلیون بشکه در روز فرآورده‌های نفتی مصرف می‌کند. کاهش 10درصدی در این تعداد، مصرف را به سطوح سال 2012 خواهد رساند که مطمئناً کاهش زیادی خواهد بود اما با این سطح از کاهش هنوز هم زیرساخت‌های حمل‌ونقل این کشور عمدتاً نفتی است. بنابراین، نباید اشتباه کرد. ایالات متحده برای 10 سال به نفت نیاز ندارد و این کشور و کل جهان تا یک دهه دیگر همچنان به شدت به نفت وابسته خواهند بود و سیاستگذاران باید این حقیقت را در نظر داشته باشند.