زنگ خطر
آیا بازار کالاهای دست دوم در حال رونق است؟
برای اینکه در مورد وضعیت بازار کالاهای دست دوم بنویسیم ابتدا نیاز است تعریفی از کالای دست دوم یا اصطلاحاً بازار دست دوم داشته باشیم. عموماً در بازارهای اقتصادی مفهومی به نام الگوهای دست دوم یا استفاده مجدد از کالاهایی که به صورت نو خریداری شده‌اند وجود دارد که به صورت مختصر به آن استفاده مجدد می‌گویند. این موضوع مفهوم نسبتاً گسترده‌ای است که شامل گسترش کالاهایی که طول عمر بالایی دارند یا عموماً هزینه تولید آنها بالاست و در نتیجه بهای تمام‌شده برای مشتری گران است می‌شوند و به همین دلیل از نظر اقتصادی به صورت معمول افراد از آن استقبال می‌کنند. این بازار عموماً فقط شامل خرید و فروش نیست و حالت‌های مختلفی دارد که معمولاً اهدا، خرید یا فروش دست دوم، مبادله یا معاوضه کالا، اشتراک گذاشتن به رایگان، پولی، اجاره‌ای یا در قالب وام برای صاحب شدن کالاست. در دنیا و ایران عموماً الگوهای خرید کالاهای کارکرده در حال رشد است و معمولاً نیز کالاهایی را کالای کارکرده حساب می‌کنیم که دوام بالا و در نهایت طبعاً طول عمر بیشتری دارند. آخرین اندازه بازاری که به صورت رسمی از طریق بانک مرکزی و با توجه به گردش مالی در سال ۱۳۹۸ منتشر شده عددی حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان است که با توجه به پیش‌بینی‌ها و رشد این صنعت در بخش‌های مختلف تقریباً می‌توان گفت بدون در نظر گرفتن تورم و صرفاً از لحاظ بزرگ شدن این بازار از سال ۹۸ سالانه حداقل ۱۰ درصد رشد داشته است. البته باید در نظر داشت که این آمار با توجه به داده‌های مختلف جمع‌آوری‌شده صرفاً پیش‌بینی شده و ما حداقل میزان رشد را در نظر می‌گیریم.
نکته مهم اینکه چه کالاهایی در این بازار پرطرفدار هستند؟ عموماً خودرو و وسایل نقلیه چه شخصی و چه صنعتی از کالاهای بسیار پرطرفدار در بازار کالاهای دست دوم هستند و بعد از آن نیز تجهیزات الکترونیک، پوشاک، تجهیزات و لوازم خانگی و آشپزخانه و صنعتی، اقلام سرگرمی، اثاثیه منزل، اسباب‌بازی کودکان و بازی‌های ویدئویی جزو دسته‌های بسیار پرطرفدار قرار دارند. در گام بعد مهم این است که این کالاها در کجا فروخته می‌شود که خب در گذشته سمساری‌ها جزو مکان‌های اصلی معامله این کالاها بودند اما به مرور زمان و به خصوص بعد از سال‌های ۹۳ و ۹۴ و بعد از اینکه شبکه‌های اجتماعی و پلت‌فرم‌هایی مانند دیوار و شیپور در ایران، Kijiji در کانادا و Craigslist در آمریکا سر و شکل جدی گرفتند و توانستند سهم بازاری را به خود اختصاص دهند، سمساری‌ها روزبه‌روز کوچک‌تر شدند و امروز شاید بیشترین حجم معامله از طریق شبکه‌های اجتماعی در گام اول و بعد از آن در پلت‌فرم‌های کالاهای کارکرده به فروش می‌رسد.
در نگاهی از پایین به بالا و بر اساس آمارهای موجود می‌بینیم در سال ۱۳۹۹ تعداد گوشی‌هایی که اپلیکیشن‌های مربوط به خرید کالای دست دوم را داشتند در ایران نزدیک به ۴۴ میلیون دستگاه بوده که در سال ۱۴۰۰ این عدد به ۵۳ میلیون افزایش پیدا کرده و در اینجا از رشدی معادل ۲۰ درصد صحبت می‌کنیم. از طرف دیگر رشدی هشت‌درصدی نسبت به کاربرانی که به صورت فعال در این سرویس‌ها فعالیت دارند داشتیم. از طرف دیگر تقریباً بیش از ۲۱ میلیون کاربر در سال ۱۴۰۰ آگهی ثبت کردند، به این معنی که یا کالایی داشتند که می‌خواستند برای فروش بگذارند یا عموماً در بخش‌های مختلفی مثل خرید، فروش یا اجاره ملک یا در بازارهای کار و اشتغال‌زایی ثبت آگهی کردند. با توجه به اینکه جمعیت بالای ۱۸ سال کشور نزدیک به ۵۹ میلیون نفر است این آمار به ما نشان می‌دهد تقریباً به ازای هر سه شهروند بالای ۱۸ سال یک نفر آگهی ثبت کرده است و به خودی خود این موضوع نشان‌دهنده این است که بدون در نظر گرفتن شبکه‌های اجتماعی که خود بازار بزرگی را در اختیار دارد که عموماً بیشتر از پلت‌فرم‌های فعال در داخل یا حتی خارج از کشور هستند، در مورد رشدی حداقل ۱۰درصدی در این بازار صحبت می‌کنیم.
اما آنچه افراد بیشتر در این پلت‌فرم‌ها جست‌وجو می‌کنند نیز قابل توجه است. عموماً کلمه‌های پرتکرار شامل پراید، مبل، حیوانات خانگی، موتور، طلا، دوچرخه، گوشی، پژو پارس و ۴۰۵، فرش، ماشین، استخدام، خرید و فروش باغ، تراکتور، سمند، تیبا، یخچال، نیسان، پوشاکی از قبیل مانتو، کابینت، کفش و... هستند که نشان می‌دهد مردم در قشر پایین و آسیب‌پذیر جامعه امکان خرید کالای نو را ندارند و در بازار دست دوم در جست‌وجوی این کالاها هستند.
در بخش دیگر باید به مقایسه دلایل رشد پلت‌فرم‌های کالاهای دست دوم در ایران و کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت بپردازیم. بازار کالاهای دست دوم در کشورهای دیگر نیز سالانه رشد خوبی داشته اما یک تفاوت بزرگ با ایران وجود دارد، در دنیا شاخص‌های فروش هر سال با درصد کمی رشد کرده؛ بر اساس آمارهای موجود در بازار خارج از کشور افراد برای کسب درآمد و ایجاد درآمد جانبی کالاهای خود را نمی‌فروشند. در حالی که در ایران افراد عموماً به دلیل ایجاد یک درآمد مستقیم برای جایگزین کردن یک کالای نو، کالای دست دوم خود را می‌فروشند اما در بازار خارج از کشور جایگزین کردن کالای نو برای افراد با توجه به قدرت خرید مردم چالش بزرگی نیست و آنها عموماً با انگیزه‌هایی نظیر حفظ محیط زیست کالاهای دست دوم خود را می‌فروشند
یا اهدا می‌کنند. بر اساس اطلاعات موجود در سایت‌های کالاهای دست دوم در دنیا بیشترین دلیل فروش محصولات به شرط کسب درآمد نبوده و افراد بیشتر به دنبال اهدای رایگان بوده‌اند و به دنبال جایگزین کردن نیز نبوده‌اند. بیشترین دلیل رشد پلت‌فرم‌های کالاهای دست دوم در خارج از کشور در گام اول اهدا و سپس تبادل کالا بوده و در نهایت افراد به دنبال خرید و فروش و کرایه کالا بودند.
در یک جمع‌بندی نهایی باید گفت به صورت کلی بازار کالاهای دست دوم با توجه به آمارهای ارائه‌شده روزبه‌روز در حال گسترش است. فروش کالاهای کارکرده بادوام از جمله خودرو و لوازم منزل به شدت در حال رشد است و حتی متاسفانه بخش عمده‌ای از جامعه در حال فروش وسایل مهم زندگی خود برای ایجاد نقدینگی و صرف آن برای مایحتاج روزانه خود مانند گوشت، مرغ، شیر، نان، برنج و... هستند که این موضوع باید زنگ خطر جدی‌ای برای همه افرادی باشد که در حوزه اقتصادی دولت و نظام کار می‌کنند. یکی از اتفاقات پررنگ دیگر افزایش کالاهای معاوضه‌ای در پلت‌فرم‌های مرتبط است که نشان می‌دهد افراد سعی می‌کنند کالاهایی را بفروشند که ارزش بیشتری دارد اما قدیمی‌تر است و در ازای آن کالاهای جدیدتر اما با ارزش پایین‌تر را جایگزین کنند. کمااینکه می‌بینیم افراد وسایل نقلیه خود را می‌فروشند و گوشی موبایل جایگزین آن می‌کنند که این نشان‌دهنده توزیع فقر و در نهایت کاهش روزانه قدرت خرید مردم است.
واقعاً باید به این زنگ خطر دقت کرد چرا که از یک طرف شاهد رشد بی‌رویه تورم و بی‌ارزش شدن پول ملی و از طرف دیگر کاهش درآمد افراد و بالا رفتن نرخ دلار هستیم که به نوعی همه بر اساس آن زندگی می‌کنیم.
