سقف سیاه

تعیین سقف قیمتی از سوی گروه هفت (G7) در کنار ممنوعیت صریح اتحادیه اروپا برای نفت دریایی روسیه که از روز دوشنبه 5 نوامبر اجرایی شده قرار است دو مانع بزرگ در جهت کاهش توانایی روسیه برای تامین مالی جنگ در اوکراین باشد.

دوم نوامبر گروه G7 به همراه استرالیا با تعیین سقف قیمتی 60دلاری برای هر بشکه نفت روسیه به توافق رسیدند. چندی پیش در ماه می هم اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که ممنوعیت‌های سختی را بر نفت خام دریایی روسیه اعمال خواهد کرد. این بلوک 27عضوی اعلام کرده بود که ممنوعیت واردات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه از 5 نوامبر اجرایی می‌شود.

این ممنوعیت بیش از دو‌سوم صادرات نفت روسیه به اتحادیه اروپا را شامل می‌شود و به عنوان نماد وحدت این اتحادیه در فشار حداکثری برای روسیه در جهت پایان دادن به جنگ اوکراین تلقی می‌شود. در حالی که تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا شامل شرکت‌های بیمه و نفتکش‌های حامل نفت روسیه در سراسر جهان می‌شود، بر نفت وارداتی از طریق خطوط لوله اعمال نخواهد شد.

خط لوله دروژبا که از سال 1964 عملیاتی شده نفت روسیه را به بسیاری از کشورهای اروپای مرکزی و شرقی انتقال می‌دهد. کشورهایی نظیر آلمان، لهستان، مجارستان، اسلواکی، جمهوری چک و استرالیا. آلمان، لهستان و اتریش از این ممنوعیت حمایت کرده و تعهد داده‌اند که تا پایان سال جاری به کلی به واردات نفت روسیه پایان دهند. با این حال، مجارستان، جمهوری چک، اسلواکی و بلغارستان که هنوز وابستگی شدیدی به خط لوله نفتی روسیه دارند اجازه خواهند داشت تا زمانی که بتوانند جایگزینی برای نفت روسیه پیدا کنند به واردات نفت این کشور به‌طور موقت ادامه دهند. با وجود این، بر اساس اعلام کمیسیون اروپایی نفت وارداتی از این خطوط لوله قابل فروش مجدد به کشورهای دیگر عضو یا غیرعضو اتحادیه اروپا نخواهد بود. پس از یک بحث داغ، سقف قیمت 60 دلار در روز جمعه مورد توافق قرار گرفت. لهستان، لیتوانی و استونی استدلال کردند که پس از پیشنهاد اولیه 65 تا 70 دلار، کشورهای اتحادیه اروپا باید این آستانه را تا 30 دلار کاهش دهند که به هزینه تولید روسیه نزدیک‌تر است. این در حالی است که میانگین قیمت نفت خام اورال روسیه برای تحویل به اروپا در روز سه‌شنبه هفته گذشته کمتر از 56 دلار بود که بسیار پایین‌تر از سقف تعیین‌شده است.

قیمت نفت خام برنت هم‌اکنون در کانال 70دلاری به ازای هر بشکه نوسان دارد که بیشترین میزان از ژانویه بوده است زیرا نگرانی‌های فزاینده در مورد تقاضای جهانی هرگونه تاثیر صعودی سقف قیمت بر فروش نفت روسیه را خنثی کرد.

یک مقام ارشد وزارت خزانه‌داری آمریکا معتقد است که مقامات خزانه‌داری ایالات متحده، به عنوان نیروی محرک سقف قیمتی G7، می‌خواهند به‌طور همزمان هم کاهش درآمد روسیه را تضمین کنند و هم از حفظ عرضه نفت در بازار مطمئن باشند. اما این ممنوعیت‌ها چه تاثیری برای بازار جهانی نفت خواهد داشت؟

بازار اتحادیه اروپا و سقف قیمتی

قبل از اینکه جنگ میان روسیه و اوکراین آغاز شود، اتحادیه اروپا وابستگی سنگینی به نفت صادراتی روسیه داشت. بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در سال 2021 این بلوک 27عضوی 8 /74 میلیارد بشکه نفت خام و فرآورده‌های نفتی از روسیه وارد کرده است. این واردات معادل 2 /2 میلیون بشکه در روز است که شامل 700 هزار بشکه از طریق خطوط لوله و 2 /1 میلیون بشکه فرآورده‌های نفتی بود.

در حالی که تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه نفت خام دریایی روسیه از روز دوشنبه هفته گذشته اجرایی شده، تحریم بر فرآورده‌های نفتی از فوریه عملی خواهد شد. بنابر اعلام IEA این بلوک نیاز دارد تا روزانه یک میلیون بشکه نفت خام و 1 /1 میلیون بشکه فرآورده نفتی جایگزین پیدا کند. این در حالی است که حدود 10 درصد از واردات نفتی این اتحادیه که از طریق خط لوله نفتی دروژبا انتقال می‌یابد به صورت موقت ادامه خواهد داشت.

با این حال متخصصان حوزه تجارت بین‌الملل می‌گویند، ممنوعیت اتحادیه اروپا بر نفت روسیه در کوتاه‌مدت اثر بزرگی بر تقاضا و عرضه درون بلوک نخواهد گذاشت و کشورهای اتحادیه اروپا زمان کافی برای یافتن مسیرهای جایگزین عرضه نفت می‌دهند. بلوک 27عضوی به دنبال جایگزینی برای مسیرهای عرضه نفت روسیه با کشورهایی از خاورمیانه است و این اتحادیه احتمالاً با کمبود نفت خام مواجه نخواهد شد. یک تحلیلگر حوزه سیاست انرژی در مرکز سیاست اروپایی نیز نظری مشابه دارد و معتقد است مهم‌ترین اثر این تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا رشد قیمت نفت خواهد بود، همان‌طور که در روز اجرایی شدن سقف قیمتی، نفت خام جهانی بیش از دو درصد رشد قیمتی داشت. با این حال رکود اقتصاد جهانی از تقاضای جهانی نفت در ماه‌های پیش‌رو خواهد کاست و این موضوع هم مجدداً موجب افت قیمت نفت خواهد شد.

نفتکش‌ها و شرکت‌های بیمه اتحادیه اروپا

سقف قیمتی اتحادیه اروپا و ممنوعیت واردات نفت همچنین شامل بیمه، تامین مالی و حمل‌ونقل نفت روسیه از سوی کشورهای ثالث به ویژه در مسیرهای دریایی می‌شود. این موضوع می‌تواند صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی روسیه به سایر نقاط جهان را نیز بسیار دشوار کند. بسیاری از نفتکش‌های چینی، هندی و کشورهای دیگر که از سوی شرکت‌های اروپایی بیمه می‌شدند حالا مشمول این تحریم‌ها خواهند شد. با وجود این روسیه گفته است که این قوانین را به رسمیت نمی‌شناسد، بنابراین چگونگی برنامه‌ریزی کرملین برای ادامه صادرات نفت به این کشورها با این قوانین جدید هنوز مشخص نیست.

روسیه چه خواهد کرد؟

بر اساس آمار آژانس بین‌المللی انرژی، تولید نفت روسیه در سال آینده و بعد از تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا علیه این کشور به 4 /1 میلیون بشکه در روز سقوط خواهد کرد. در چنین شرایطی نفتکش‌های روسیه تلاش خواهند کرد با ثبت خود در جزایر مارشال یا لیبریا و حذف پرچم روسیه، تحریم‌ها را دور بزنند.

اما این تاکتیک در رادار اتحادیه اروپا قرار دارد و این اتحادیه امنیت دریایی خود را تقویت کرده است تا اطمینان حاصل شود که کشتی‌های روسی به این شیوه از تحریم‌ها فرار نمی‌کنند. در همین حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفت که روسیه سقف قیمت اعلام‌شده اخیر را نمی‌پذیرد و باید قبل از تصمیم‌گیری در مورد واکنش مشخص، وضعیت را تحلیل کند.

میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در توئیتی اعلام کرد از امسال، اروپا باید بدون نفت روسیه زندگی کند. این سیاستمدار روسی افزود: «برای مسکو واضح است که دیگر نفت را به کشورهایی که از سقف قیمتی ضدبازار حمایت کردند، صادر نخواهد کرد. اما صبر کنید، خیلی زود اتحادیه اروپا روسیه را به استفاده از نفت به عنوان سلاح متهم خواهد کرد.»

روسیه گزینه‌هایی برای مقابله به‌مثل دارد. این کشور هشدار داده که به‌طور کامل خط لوله نفتی خود به اتحادیه اروپا را قطع خواهد کرد و این موضوع می‌تواند برای کشورهایی از این بلوک که وابسته به این خط عرضه هستند، بسیار چالش‌برانگیز باشد. در حالی که عرضه نفت از طریق کانال‌های دریایی به راحتی قابل جایگزین است، کشورهای مستقر در خشکی برای یافتن جایگزینی برای نفت خط لوله روسیه کار بسیار دشواری خواهند داشت.

کشورهای دیگر چه تاثیری خواهند پذیرفت؟

کشورهایی نظیر هند، چین و ترکیه به نفت روسیه وابسته‌اند و همچنان به واردات نفت از مسکو ادامه خواهند داد. ویوک میشرا، تحلیلگر بنیاد تحقیقاتی آبزرور در دهلی نو، معتقد است روسیه احتمالاً مذاکرات جدیدی را با خریداران بزرگ خود نظیر هند و چین در مورد ترتیبات سوآپ ارزی انجام خواهد داد. در حالی که این سازوکارها نمی‌تواند جایگزین درآمد روسیه از اروپا شود اما در عین حال می‌تواند یک تکیه‌گاه نرم برای روسیه باشد. به نظر نمی‌رسد هند جایگاه خود را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خریداران روسیه از دست بدهد. اگر به بیانیه‌های رسمی دولت‌های هند و روسیه نگاهی بیندازیم این موضوع مشخص می‌شود که هند همچنان به خرید نفت خود از روسیه ادامه خواهد داد.

در هر صورت، هند احتمالاً می‌تواند برای تخفیف‌های بیشتر مذاکره کند، زیرا قیمت‌ها در سطح جهانی محدود می‌شود و روسیه در موقعیتی قرار می‌گیرد که به دلیل فقدان عوامل مرتبط مانند شرکت‌های بیمه که تمایلی به سرمایه‌گذاری روی نفتکش‌های روسی ندارند، زیان بیشتری بکند.

تحریم‌ها چه اثری بر قیمت جهانی نفت می‌گذارد؟

اوپک‌پلاس، گروهی متشکل از اوپک و متحدانش، هفته گذشته جلسه‌ای برگزار کرد تا درباره چگونگی اطمینان از عدم تحریف بازار نفت از طریق قوانین جدید بحث کند. این گروه همچنین با ادامه کاهش تولید روزانه دو میلیون‌بشکه‌ای (حدود دو درصد از کل تقاضای جهانی) تا پایان سال 2023 موافقت کرد. انتظار می‌رود تمامی تولیدکنندگان نفت به جز روسیه از این قوانین منتفع شوند. این تحریم‌ها در واقع قرار است روسیه را به دلیل اقداماتش در اوکراین مجازات کند. اما اگر روسیه با خرید نفتکش‌های بیشتر یا استفاده از تاکتیک‌های دیگر به صادرات بیشتر نفت خود اقدام کند، باید واکنش بقیه جهان و بازار نفت را به این اقدامات مشاهده کرد.

باب یوگر، مدیر معاملات آتی انرژی میزوهو در نیویورک، گفت: در سطح سقف قیمت فعلی، روسیه درآمد صادرات نفتی حدود 10 تا 15 میلیارد دلار در ماه ایجاد خواهد کرد. بر اساس برآورد آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، این رقم بسیار کمتر از 21 میلیارد دلاری است که مسکو در ماه ژوئن به دست آورد، زیرا برنت از مرز 120 دلار عبور کرده بود.

در سطوح فعلی سقف قیمت نفت، روسیه تقریباً به همان اندازه درآمد دارد که قبل از شروع به افزایش قیمت‌ها قبل از جنگ اوکراین داشت. روسیه در ژوئن و جولای 2021، و پیش از جنگ اوکراین حدود 15 میلیارد دلار درآمد داشت.

جریان نقدی آتی

با کاهش قیمت نفت خام، لحن مقامات آمریکایی در مورد سقف قیمت از «کاهش» درآمدهای روسیه به «محدود کردن» جریان‌های نقدی آتی تبدیل شده است. والی آدیمو، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا، گفت که این سقف «بیشتر به درآمد کمتر روسیه و سرمایه‌گذاری کمتر در عملیات جنگی منجر می‌شود». نکته مهمی که باید به خاطر بسپارید این است که ما از 60 دلار شروع می‌کنیم، اما ... توانایی استفاده از سقف قیمت برای محدود کردن درآمد روسیه در طول زمان را داریم.

در ماه ژانویه، آدیمو گفت که هدف از بین بردن «حق بیمه ریسک» یا افزایش قیمتی است که روسیه معرفی کرده بود. بازار نفت باید به مسکو پول کمتری برای «پرداخت هزینه ماشین جنگی خود» بدهد. اگر مسکو تهدیدات خود را مبنی بر کاهش تولید به جای فروش نفت به کشورهایی که به این سقف پایبند هستند، عملی کند، قیمت‌ها ممکن است افزایش یابد و این همان‌جایی است که ممکن است برای ایالات متحده و متحدان G7 سخت شود.

بازار نفت از ماه مارس که جنگ اوکراین باعث افزایش قیمت‌ها شد، به‌طور قابل توجهی تغییر کرده است. پیش‌بینی‌های وزارت خزانه‌داری داخلی در آن زمان نشان می‌داد که با اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا و عدم اعمال اقدامات کاهشی، قیمت‌های جهانی نفت خام می‌تواند از 150 دلار فراتر رود.

با پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی مبنی بر اینکه در صورت اعمال شدیدترین تحریم‌های اتحادیه اروپا ممکن است بازار نفت روسیه سه میلیون بشکه در روز از دست بدهد، بارکلیز و ریستاد انرژی هشدار دادند که نفت ممکن است به بشکه‌ای 200 دلار برسد.

یک منبع در گفت‌وگوهای دولت بایدن گفت: انگیزه واقعی خزانه‌داری از ماه مارس در درجه اول حفظ جریان‌های روسیه در مواجهه با تحریم‌های اتحادیه اروپا بوده که به نظر آنها ایده خوبی نبوده است.

همان‌طور که G7 برنامه‌ریزی کرده بود، هند و چین نفت روسیه را با تخفیف شدید ربودند و انتظار می‌رود به خریدهای بزرگ خارج از سقف قیمتی ادامه دهند، اقداماتی که توسط جانت یلن وزیر خزانه‌داری حمایت می‌شود.