بورس آمریکا؛ یادآور حباب دات‌کام
بازارهای سرمایه جهان در معرض فروپاشی قرار دارند؟
این روزها وال‌استریت به‌رغم رشد چشمگیر و ثبت رکوردهای جدید، در بی‌ثباتی نسبی به سر می‌برد و نوسانات چشمگیر در جلسات معاملاتی کاملاً مشهود است. رشد افسارگسیخته بازار سهام و فرار سرمایه از بخش‌های واقعی اقتصاد به سوی بورس، بسیاری از تحلیلگران را نگران کرده است. هر‌چند برخی معتقدند که بازار در معرض خطر جدی قرار ندارد، اما برخی معامله‌گران، اقتصاددانان و تحلیلگران بر این باورند که الگوهای حباب دات‌کام (که در ابتدای قرن جاری منجر به فروپاشی بازار سهام و ایجاد رکودی بزرگ شد) در حال تکرار است.
رکود ناشی از شیوع بیماری کووید 19 در کنار سیاست پول‌پاشی فدرال‌رزرو و دیگر بانک‌های مرکزی جهان برای تحریک تقاضا در اقتصاد، بیش از آنکه به تحریک تقاضا و بازیابی نسبی اقتصادی منجر شود؛ فرار سرمایه به سوی بازار سهام را رقم زده است. این سرمایه برای حفظ ارزش خود و بازدهی متمایل به سرمایه‌گذاری در بزرگ‌ترین شرکت‌های بورسی و مشخصاً شرکت‌های حوزه فناوری است که به عقیده بسیاری منجر به شکل‌گیری حبابی بی‌سابقه در بازار سرمایه شده است. حبابی که در صورت تخلیه شدن پس از رکود بزرگ ناشی از شیوع کرونا می‌تواند ضربات جبران‌ناپذیری به اقتصاد جهانی وارد کند و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را با خطراتی چون فقر، بیکاری و نابودی بخش بزرگی از سرمایه روبه‌رو کند.
در حال حاضر فکر سرمایه‌گذاران معطوف به عوامل پر‌شماری از جمله برنامه محرک اقتصادی جو بایدن است که از یک‌سو امیدواری‌ها را افزایش داد و از سوی دیگر با انتقادات قانونگذاران در مجلس نمایندگان به دلیل ایجاد کسری بودجه روبه‌رو شده است. نوسانات حاد روزانه موجود در بازار بسیاری را نگران کرده است، اما مگان هورنمن از وردنس کاپیتال ادوایسرز (Verdence Capital Advisors) معتقد است که این نوسانات چندان نگران‌کننده نیست و به نوعی طبیعی است. او معتقد است که در ۱۰۰ روز اول سرکار آمدن دولت جو بایدن چنین رخدادهایی ناگزیر است، چراکه سرمایه‌گذاران در حال تحلیل میزان پایبندی او به وعده‌های انتخاباتی کارزار او و پیامدهای آن هستند. در این میان زمان انتشار گزارش عملکرد سه ماه پایانی سال ۲۰۲۰ شرکت‌ها نیز فرا رسیده است و احتمال تشدید این نوسانات و ایجاد ضعف‌هایی جدی در بازار وجود دارد.
اما سرکار آمدن دولت جو بایدن و انتصاب جنت یلن، رئیس اسبق فدرال‌رزرو به سمت وزیر خزانه‌داری ایالات متحده می‌تواند بسیاری از معادلات را فراتر از آنچه تصور می‌شد تغییر دهد. رای اعتمادی را که یلن از مجلس سنا گرفت، شاید بتوان آغاز دوران همکاری تنگاتنگ و بی‌سابقه‌ای بین وزارت تحت مدیریت یلن و فدرال‌رزرو تحت مدیریت جی پاول دانست. به نظر می‌رسد فدرال‌رزرو قصد دارد تا زمانی که بیکاری در ایالات متحده به سطح پیش از همه‌گیری بازنگشته، نرخ بهره را در پایین‌ترین سطوح نگه دارد.
نتیجه سیاست‌های تورم‌زای اقتصادی که در برابر رکود ایجاد‌شده ناشی از همه‌گیری اتخاذ شده است بیش از هر چیزی به بازار سهام کمک می‌کند. چراکه با کاهش نرخ بهره و محرک‌های اقتصادی جو بایدن، تقاضا افزایش می‌یابد و با ارزیابی‌های بیش از حد انتظار خوش‌بینانه‌ای که درباره شرکت‌ها صورت گرفته است، احتمالاً شاهد رکوردهای جدید بیشتری در بازار اوراق بهادار باشیم. برای مثال تنها باید به این امر توجه کرد که شاخص اس‌اند‌پی ۵۰۰
(S&P 500) به شکل عجیبی ۱۵ درصد بالاتر از سطوح میانگین ۲۰۰روزه خود قرار دارد. این امر نشانگر ارزیابی‌های مثبت افراطی و تا حدی غیر‌واقعی است، به گونه‌ای که ارزش بازار شرکت‌های شاخص حاضر در این شاخص برابر با ۱۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی است که در تاریخ چنین آماری بی‌سابقه است. به همین دلیل برخی از تحلیلگران معتقدند که بازار سرمایه می‌تواند مستعد اصلاح کوتاه‌مدت باشد اما احتمالاً پس از بازگشایی مجدد اقتصاد حرکت خود را به سوی اوج‌های تازه ادامه خواهد داد. با این حال باید توجه داشت که پس از پایان همه‌گیری و بازگشت اقتصاد به عملکرد عادی خود، هر زمان تورم واقعاً مهار شود (که احتمالاً دو سال یا بیشتر طول خواهد کشید)، بورس‌های آمریکا و حتی سایر نقاط جهان ممکن است با کاهش رونق طولانی‌مدت مواجه شوند. چنین وضعیتی مشابه آن چیزی است که در اواخر دهه ۶۰ میلادی تا اوایل دهه ۷۰ در آمریکا رخ داد و نهایتاً سیاستگذاران مجبور شدند از طریق ابزارهای مالی و پولی برای نجات بازار وارد عمل شوند.
نگرانی بانک‌های سرمایه‌گذاری از وضعیت بازار
به‌رغم آنکه در روز دوشنبه هفته گذشته شاخص‌های عمده سهام در بازار جهانی به اوج جدیدی دست یافتند اما بانک‌های وال‌استریت، دچار تردیدهایی در این مورد هستند که رونق بازار در شرایط کنونی شباهت زیادی به دوران حباب دات‌کام دارد. میسلاو ماتیکا، استراتژیست بازارهای سهام جهانی در بانک جی پی مورگان (JP Morgan) روز دوشنبه در یادداشتی به مشتریان گفت: «ما سوالات زیادی در مورد اینکه آیا حبابی به طور بالقوه در بازارهای مالی شکل می‌گیرد یا خیر، دریافت می‌کنیم.» البته تیم‌های تحقیقاتی در بانک‌های بزرگ کماکان در به صدا درآوردن زنگ خطر مردد هستند چراکه نرخ بهره در پایین‌ترین سطوح تاریخی خود قرار دارد و حجم بسیار زیادی از پول نقد، هنوز توسط بانک‌های مرکزی چاپ و به بازار تزریق می‌شود. در این اوج جدید تاریخی بازار سرمایه تقاضا برای شرکت‌هایی که عرضه اولیه سهام خود را انجام داده‌اند، افزایش می‌یابد.
بانک گلدمن ساکس نیز در هفته گذشته به مشتریان خود گفت: «با در نظر گرفتن بازده اوراق قرضه خزانه‌داری، اعتبار شرکت یا جریان پول نقد، شاخص کل سهام پایین‌تر از سطوح تاریخی معامله می‌شود.» این بانک سرمایه‌گذاری به یادداشت اواخر ماه نوامبر رابرت شیلر، اقتصاددان متخصص در زمینه حباب‌ها که معروف‌ترین روش را برای ارزیابی سهام به وجود آورد، اشاره کرد. شیلر در آنجا گفته بود: «با پایین بودن نرخ بهره و احتمال ماندن در همین سطح، بازار سهام همچنان جذاب به نظر می‌رسد.
خصوصاً در مقایسه با اوراق قرضه این امر بیشتر به چشم می‌آید.» البته این به آن معنا نیست که دلایلی برای احتیاط وجود ندارد. بانک گلدمن ساکس در این‌باره خاطرنشان کرد که به نظر می‌رسد اخیراً رفتار سرمایه‌گذاران در بازار سهام مطابق با احساسات دوران حباب است.
عطش عرضه‌های اولیه
بانک جی پی مورگان در گزارش خود عنوان کرده است که سال ۲۰۲۰ بهترین سال برای عرضه اولیه سهام از زمان اوج حباب دات‌کام است و شرکت‌هایی که اولین حضور سهام خود در بازار را تجربه کرده‌اند، طی بازه زمانی بسیار کوتاهی توانسته‌اند سودهای بی‌سابقه‌ای را ثبت کنند. تحلیلگران این بانک چنین تحرکاتی در بازار را مبهوت‌کننده می‌دانند.
از سوی دیگر می‌توان گفت که کماکان هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که این اشتیاق نسبت به عرضه‌های اولیه در بازار فروکش کند. برای مثال می‌توان به شرکت کوایشو (Kuaishou) که یک بنگاه حوزه فناوری مستقر در چین است اشاره کرد که با توجه به جزئیات منتشر‌شده از عرضه اولیه این شرکت توسط سی‌ان‌ان بیزینس به نقل از یک منبع آگاه، می‌تواند بزرگ‌ترین عرضه اولیه در جهان طی دوران پاندمی کرونا باشد. این شرکت که اپلیکیشنی برای ویدیوهای کوتاه در رقابت با ورژن چینی تیک‌تاک دارد، قرار است در بازار سهام هنگ‌کنگ عرضه شود و احتمالاً حدود ۲ /۶ میلیارد دلار از عرضه اولیه خود جمع‌آوری کند.
آیا در میانه حبابی بی‌سابقه قرار داریم؟
از سوی دیگر می‌توان مشاهده کرد که برخی سرمایه‌گذاران بزرگ و شناخته‌شده در بازار سهام نیز مانند کارل ایکان و جرمی گرانتام به‌شدت درباره وضعیت کنونی بازار ابراز نگرانی می‌کنند.
جرمی گرانتام، بنیانگذار شرکت مدیریت دارایی عظیم جی‌ام‌او (GMO) که به شناخت دقیق و آگاهی بی‌نظیرش در بازار سهام و پیش‌بینی‌هایش درباره حباب‌های مالی معروف است، در مقاله‌ای که ابتدای ماه ژانویه به رشته تحریر درآورد، نوشت: «بازار گاوی طولانی‌مدتی که از سال ۲۰۰۹ [پس از فروپاشی بازارهای مالی طی بحران ۲۰۰۸] رشد خود را آغاز کرد، حالا به حبابی ترسناک تبدیل شده است. با توجه به ارزش‌گذاری‌های بیشتر از سطوح واقعی، افزایش انفجاری قیمت سهام، رفتارهای هیجان‌انگیز و دیوانه‌وار سرمایه‌گذاران معتقدم این رویدادها به یکی از بزرگ‌ترین و حماسی‌ترین حباب‌های تاریخ در بازارهای مالی ختم خواهد شد.»
البته بانک‌های سرمایه‌گذاری با گرانتام هم‌نظر نیستند و به‌رغم آن که در برخی از زمینه‌ها ابراز نگرانی می‌کنند، اما تا این اندازه بدبین نیستند و فکر می‌کنند ریسک‌های سیستماتیک در بازار همچنان محدود است.
اما باید پذیرفت که رقابت‌های پر‌سر‌و‌صدا و گمانه‌زنی‌های عجیب سرمایه‌گذاران آماتور در بورس آمریکا، بسیاری از معامله‌گران باتجربه را ترسانده است و آنها در این شرایط خطر ظهور یک حباب دیگر در بازارهای مالی را به شکلی کاملاً جدی حس کرده‌اند. بازگشت چشمگیر و دراماتیک شاخص‌های بازار پس از سقوط ماه مارس، باعث شد تا ابتدای سال ۲۰۲۱ و در میانه بحران حاد سیاسی در واشنگتن و اوج‌گیری مجدد بیماری کووید ۱۹ تعدادی از رکوردها در بورس شکسته شود. از طرف دیگر سهام محبوبی مانند تسلا نیز همچنان در شرایطی هیجانی به رشد تصاعدی خود ادامه دهد.
ست کلارمن، بنیانگذار صندوق پوشش ریسک باوپوست (Baupost) هشدار داده است که سرمایه‌گذاران تحت تاثیر احساسات گمراه‌کننده‌ای در بازار قرار گرفته‌اند که عملاً مفهوم ریسک در سرمایه‌گذاری را بی‌معنا کرده است. کلارمن معتقد است در چنین شرایطی خطرات جدی در انتظار بازار و سرمایه‌گذاران است.
در چنین شرایطی با شناور شدن بازارها بر روی موج بی‌سابقه‌ای از حمایت‌های پولی و مالی، بازدهی بسیار پایین اوراق قرضه که در نزدیکی کمترین سطوح تاریخی قرار دارد و سرمایه‌گذارانی که تحت تاثیر سیاست‌های پول‌پاشی بانک‌های مرکزی بر روی کوهی از پول نقد نشسته‌اند، الگوهای عجیب حاکم بر بازارهای سهام می‌توانند برای مدتی ادامه پیدا کنند. مدیران صندوق‌ها هم با اینکه به شکل محتاطانه‌ای آماده عقب‌نشینی هستند، تاکید دارند که پایان دادن به این جنون حاکم بر بازار بسیار دشوار است و می‌تواند بیش از آنچه قابل تصور است ادامه یابد.
در واقع یکی از فکت‌هایی را که مهر تاییدی بر این بدبینی‌های فزاینده در میان سرمایه‌گذاران است، می‌توان در نمودار خطی نسبت ارزش بازار به کل درآمد شرکت‌های شاخص نزدک ۱۰۰ (Nasdaq 100) یافت. یک بررسی ساده به روشنی نشانگر آن است که ارزش‌گذاری شرکت‌های حوزه فناوری در حال حرکتی پر‌شتاب به سوی سطوح حباب دات‌کام است. البته باید در نظر داشت که شرایط شرکت‌های بخش فناوری در سال ۲۰۲۱ و در اوج همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ که به کسب‌و‌کار آنان رونقی صد‌چندان بخشیده است، قابل مقایسه با شرایط این شرکت‌ها در اواخر قرن نوزدهم و سال‌های ابتدایی قرن بیستم نیست. اما رشد انفجاری سهام آنان در بازار، بیش از آن که نتیجه عملکردشان باشد، نتیجه سیاست پایین نگه داشتن نرخ بهره و پول‌پاشی فدرال‌رزرو آمریکا و بانک‌های مرکزی جهان برای تحریک تقاضا در میانه رکود اقتصادی ناشی از کروناست. سیاستی که عملاً منجر به تحریک بخش تقاضا در اقتصاد نشده و سرمایه در گردش ترجیح می‌دهد به جای چرخش در بخش واقعی اقتصاد، به سمت بالاترین رأس هرم در بورس حرکت کند تا شاید این‌گونه بتواند بهره‌وری را برای خود ثبت کند. اتفاقی که باعث رشد حیرت‌انگیز سهام بیگ‌تک (Big Tech) و قدرت‌افزایی آنان شد و حالا در کنار اپل، آمازون، فیس‌بوک، مایکروسافت و آلفابت می‌توان نام تسلا را هم قرار دارد.
چین: پناهگاه جدید سرمایه‌گذاران خارجی
بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و غیر‌آمریکایی نیز در شرایط کنونی به اقتصاد آمریکا پشت کرده‌اند و تصمیم به سرمایه‌گذاری و توجه به اقتصاد پررونق چین و اعتماد به مدیریت شاخص آنها در مورد کنترل بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ گرفته‌اند. بر اساس گزارشی که هفته گذشته توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد منتشر شد، سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های خارجی در ایالات متحده آمریکا طی سال ۲۰۲۰ با ۴۹ درصد افت به ۱۳۴ میلیارد دلار رسیده است. مطابق این گزارش سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های خارجی در چین طی مدت زمان مشابه با رشدی چهار‌درصدی به ۱۶۳ میلیارد دلار رسید. سازمان ملل اعلام کرد که طی سال ۲۰۲۰ برای اولین‌بار در تاریخ، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در چین از ایالات متحده سبقت گرفته است و حالا چین بزرگ‌ترین میزبان سرمایه‌های خارجی در مرزهای خود است. باید به یاد داشت که اقتصاد چین طی سال ۲۰۲۰ و در اوج وحشت و رکودی که در اثر بیماری همه‌گیر کرونا در جهان حاکم شد، توانست رشدی ۳ /۲درصدی را برای خود ثبت کند، در حالی که بقیه اقتصادهای بزرگ جهان با ثبت رشد منفی کوچک‌تر از دوران پیشاهمه‌گیری شده‌اند. بر اساس گزارش سازمان ملل، توانایی این کشور در کنترل سریع زنجیره شیوع ویروس کرونا به ثبات در سرمایه‌گذاری خارجی پس از قرنطینه‌های سختگیرانه ابتدای سال گذشته کمک کرد. البته باید توجه داشت که افت سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در ایالات متحده تنها به همه‌گیری کرونا مرتبط نیست و این روند از سال‌های قبل آغاز شده بود. طبق آمار وزارت بازرگانی ایالات متحده، پس از آن که در سال ۲۰۱۵ سرمایه‌گذاری خارجی در ایالات متحده به ۴۴۰ میلیارد دلار رسید، روندی معکوس بر این بخش حاکم شد و طی سال‌های بعد افت بسیار شدیدی در حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی رخ داد. اصلی‌ترین دلیل این مساله را می‌توان در سیاست‌های تجاری دولت دونالد ترامپ یافت که به سرمایه‌گذاری خارجی آسیب فراوانی وارد کرد. بخش بزرگی از این ضربه نیز از ناحیه سیاست‌های دولت وی در قبال چین نشأت می‌گیرد که افت چشمگیر سرمایه‌گذاری از سوی شرقی‌ها در آمریکا را به دنبال داشت. عدم اطمینان به رشد اقتصادی جهانی و آمریکا را هم می‌توان یکی دیگر از عوامل موثر بر کاهش سرمایه‌گذاری خارجی در چین عنوان کرد.
با وجود چنین شرایطی و نگرانی‌های روز‌افزون بسیاری از اقتصاددانان و معامله‌گران معروف درباره خطرات سرمایه‌گذاری در وال‌استریت و امکان ظهور یک حباب مالی بزرگ می‌توان دریافت که نگرانی‌ها از کجا سرچشمه می‌گیرد. عدم اطمینان به اقتصاد آمریکا و رشد افسارگسیخته سهام در بورس نیویورک و نزدک حتی بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی را در شرایطی قرار داده که آنها را از ظهور یک بحران مالی بزرگ و رکود پس از آن ترسانده است. به همین دلیل میل و اشتیاق بسیاری از سرمایه‌گذاران و به خصوص چینی‌ها به سوی سرمایه‌گذاری در بازارهای سهام و اوراق بهادار این غول نوظهور اقتصادی متمایل شده است. امری که می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای بازارهای ایالات متحده داشته باشد.
معامله‌گران آماتور؛ خطر مضاعف بازار
یکی از نگرانی‌های فزاینده دیگری که در بازار سهام وجود دارد و امنیت این بازار را در معرض تهدید جدی قرار داده است، رشد چشمگیر میزان معاملات توسط سرمایه‌گذاران آماتور و بی‌تجربه است. این سرمایه‌گذاران به واسطه بی‌تجربگی، عدم شناخت و دمدمی‌مزاج بودن، از سوی مدیران حرفه‌ای صندوق‌ها به عنوان یکی از جدی‌ترین خطرات بازار ارزیابی می‌شوند. آنان خطر این سرمایه‌گذاران را در این یافته‌اند که تحمل ضررهای مقطعی را ندارند و به محض بروز کوچک‌ترین نشانه نزولی، به سرعت سرمایه خود را بیرون می‌کشند. از سوی دیگر نیز ظهور استارت‌آپی همچون رابین‌هود (Robinhood) در دوران محدودیت‌های کرونایی و خانه‌نشینی مردم که بدون اخذ کمیسیون آنها را به معامله از طریق تلفن‌های همراهشان تشویق می‌کند، نگرانی‌ها را چند برابر کرده است.
یکی از مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری چندی پیش به نکته‌ای درباره این دست سرمایه‌گذاران اشاره کرد و گفت آمریکایی‌ها به بازار سهام روی آورده‌اند؛ زیرا کازینوها بسته شده‌اند و برگزاری بسیاری از مسابقات ورزش‌هایی که سرگرمی اصلی آنها بوده در طول ماه‌های اخیر و با شیوع بیماری کووید ۱۹ متوقف شده است. الگوی حاکم بر خرید سهام این سرمایه‌گذاران از همین‌رو تنها به سهم‌هایی توجه دارد که رشد بسیار زیادی داشته‌اند و عملاً ارزیابی واقعی از ارزش این شرکت‌ها وجود ندارد. ریشه بخش بزرگی از رشد ارزش سهام شرکت‌های بخش فناوری و سازندگان وسایل نقلیه برقی مانند تسلا را هم می‌توان در همین امر جست‌وجو کرد.
در چنین شرایطی باید منتظر ماند و دید که بازار سهام نیویورک و نزدک به رشد خود ادامه می‌دهد یا دوران بازار گاوی به پایان خود نزدیک شده و شاهد ترکیدن یکی از بزرگ‌ترین حباب‌های تاریخ بازارهای مالی خواهیم بود؟
