غول گازی روس‌ها ضعیف می‌شود

گازپروم، یکی از غول‌های انرژی مانند گذشته قدرتمند نیست. این شرکت دیگر تسلطی روی بازار اروپا ندارد و رقبایش توانسته‌اند کم‌کم سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهند. به این ترتیب بزرگ‌ترین تولید‌کننده گاز طبیعی دنیا ممکن است مونوپلی صادرات خود را از دست بدهد. در اوایل هفته آخر ژانویه 2013، صورتحسابی به دولت اوکراین و شرکت نفت و گاز (بزرگ‌ترین شرکت دولتی تولید نفت و گاز) فرستاده شد. گازپروم فرستنده این صورتحساب بود که گویی نوعی اعلان جنگ است: روس‌ها خواهان هفت میلیارد دلار برای ارسال 16میلیارد مترمکعب گازی هستند که اوکراین استفاده نکرده است. اصل این معاملات « همین یا دیگر هیچ» است. بر اساس یک بند تاریخی در توافقنامه‌های گازپروم، مشتریان موظفند کمترین حد ظرفیت گاز طبیعی را قبول کنند و اگر حتی مشتری کمتر از آن استفاده کند، مسکو کل مبلغ را دریافت می‌کند. این روشی معمول در تجارت انرژی و البته مشخصه قراردادهای انرژی روسیه است. اما اکنون اوکراین با این امر مخالفت کرده است و احتمالاً این مبلغ را پرداخت نخواهد کرد. چنین جنجال‌هایی حاکی از گرفتاری‌های غول انرژی روسیه است. پیشرفت در حوزه فناوری مدل تجاری شرکت را تهدید می‌کند و از سوی دیگر بازار شرکت نتوانسته خود را با این پیشرفت وفق دهد. هنگامی که سخن از قیمت‌ها به میان می‌آید اصل «بکش یا کشته می‌شوی» کاملاً مصداق دارد. دهه‌های متمادی بسیاری از کشورها از جمله اوکراین برای تهیه گاز طبیعی خود نیازمند گازپروم بودند اما اکنون بازار هر روز بیش از گذشته جهانی می‌شود. گازپروم با افزایش ذخایر گاز طبیعی و کاهش قیمت‌ها دیگر تسلط خود را روی بازار از دست داده است. با فشارهای چندجانبه در حال حاضر خطراتی این کشور را تهدید می‌کند. نخست رقبای گازپروم در خاورمیانه مشغول ساخت تجهیزاتی برای مایع‌سازی گاز طبیعی هستند و ناوگانی از تانکرهای مخصوص را ساخته‌اند که می‌تواند ال‌ان‌جی را به مقصدی با فاصله هزاران کیلومتری برساند؛ چنین روشی از هرگونه شبکه خط لوله و مسیر تجاری انعطاف‌پذیرتر است. اروپا و آسیا در حوزه ال‌ان‌جی به شدت با گازپروم رقابت می‌کنند. به خصوص قطر نقش خود را در تامین ذخایر اروپا بسیار گسترده کرده است. در سال2011 این کشور عربی 44 میلیارد متر مکعب گاز به این قاره صادر کرد. این در حالی است که حجم صادرات قطر به قاره اروپا در سال 2006 فقط پنج میلیارد متر مکعب بود. در درجه دوم نروژ پروژه‌های اکتشاف گاز خود را گسترش می‌دهد و سهم روسیه از بازار اروپا را از چنگش در می‌آورد. بر اساس آمار یورواستات، (سازمان آماری اتحادیه اروپا) در سال 2012 میلادی، فروش گاز نروژ در اروپا 16درصد افزایش یافته و از سوی دیگر فروش گازپروم هشت درصد کاهش داشته است. در درجه سوم، با توجه به روش‌های جدید حفاری، استخراج گاز طبیعی در مناطق سخت، عمیق و گلی آسان‌تر شده است. به خصوص در آمریکا شکست گاز همان طور که مشهود است، جنجالی به پا کرد و به این ترتیب مسیر روسیه برای دستیابی به جایگاهی در بازار را مشکل‌تر کرد. گازپروم قصد داشت 10 درصد سهام بازار آمریکا را از آن خود کند اما اکنون این هدف غیر قابل دسترس به نظر می‌رسد. کرملین هم تاثیرات پیشرفت‌های جدید در بازار گاز را احساس کرده است. در سال‌های آتی کشورهای عضو اتحادیه اروپا مانند لهستان قصد دارند روی استخراج گاز طبیعی سرمایه‌گذاری کنند تا به این ترتیب از وابستگی به روسیه رها شوند. فروش نفت و گاز 50 درصد عوایدی روسیه را تامین می‌کند بنابراین کاهش در صادرات روسیه ضربه سختی به دولت می‌زند. علاوه بر آن این کشور دیگر نمی‌تواند از اهرم خود در لهستان، اوکراین، لیتوانی (و دیگر کشورهایی که به اتحاد جماهیر شوروی تعلق داشتند) برای تاثیر‌گذاری در بازار استفاده کند. سازمان اطلاعات آلمان (BND) پیش‌بینی می‌کند این غول انرژی به زودی قدرت خود را از دست می‌دهد.