تامین نیاز داخل در اولویت
تورج زارع از چشم‌انداز زنجیره آلومینیوم می‌گوید
تورج زارع می‌گوید: آلومینیوم فلزی است که در مصرف آتی جهانی چشم‌انداز خوبی دارد و کشورهایی که توانستند در این مدت طرح‌های آلومینیومی خود را توسعه دهند، مثل کشورهای حوزه خلیج فارس، برندگان سیاستگذاری در این حوزه هستند.
یکی از علائم رکود در هر جامعه نبود رونق در بازار محصولات معدن و صنایع معدنی است. از جمله این صنایع زنجیره آلومینیوم است که تحت تاثیر محرک‌های اقتصاد جهانی در دوره رکود یا رونق قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر شاهد رکود جهانی در معاملات آلومینیوم بودیم. علاوه بر این رکود در بخش مسکن و حوزه مصرف آلومینیوم، فعالان این عرصه در ایران را تحت تاثیر قرار داد. تورج زارع، مدیرعامل شرکت آلومینای ایران اما معتقد است در یکی دو سال اخیر شرایط بهتر شده است. وی می‌گوید عواملی چون سرمایه‌گذاری چین در پروژه‌های زیرساختی و عمرانی و تاثیرات برجام به بهبود نسبی شرایط کمک کرده‌اند. زارع همچنین از چشم‌انداز این صنعت در کشور و در زمینه زنجیره آلومینیوم با هفته‌نامه تجارت فردا سخن گفته است.
♦♦♦
در سال‌های اخیر در بخش معدن و فلزات به ویژه زنجیره آلومینیوم شاهد رکود جهانی بودیم. چه عواملی را در این رویداد دخیل می‌دانید؟
رکود در سال‌های اخیر فقط مختص آلومینیوم نبوده است. کل بخش معدن و صنایع معدنی طی دو، سه سال گذشته دچار رکود بودند. یکی از دلایل اصلی کاهش مصرف مواد معدنی و صنایع معدنی در چین و کشورهایی است که به طور عمده مصرف‌کننده صنایع معدنی و فلزی هستند. علاوه بر آلومینیوم، حوزه سنگ‌آهن و فولاد، مس نیز دچار این رکود بود. اما از نیمه دوم سال 95 آرام‌آرام وضعیت بازار در حوزه صنایع معدنی بهتر شد. از عوامل دیگر رکود در این حوزه، انرژی مورد نیاز تولید این صنایع است. وضعیت انرژی و کاهش و افزایش تولید و مصرف آن در رکود یا رونق صنایع معدنی به ویژه آلومینیوم اهمیت فراوان دارد. سیاست‌هایی که در حوزه تولید جهانی نفت اعمال می‌شود و از طرفی نهایی شدن برجام همه در نوسان قیمت انرژی تاثیر دارند و نهایتاً باعث کاهش یا افزایش قیمت تمام‌شده تولید این فلزات می‌شود. سیاست‌های جهانی که حاصل آن ایجاد امنیت یا ناامنی باشد، در حوزه صنایع معدنی تاثیر زیادی دارد. همچنین گاهی شرایط منطقه‌ای باعث رکود یا رونق می‌شود. مثلاً قیمت زغال‌سنگ کک‌شو به یکباره رو به افزایش گذاشت که عمده دلیل آن نیاز چین بود که معادن زغال‌سنگ آن به دلایلی تولید کافی نداشتند و افزایش قیمت موقتی را شاهد بودیم. حوزه آلومینیوم همگام با بخش معدن همواره این شرایط را داشته و دارد. سیاست‌های کشورهای بزرگ اقتصادی جهان از جمله آمریکا و چین و نحوه سیاستگذاری مالی این کشورها تاثیر ویژه‌ای بر حوزه انرژی و نهایتاً حوزه صنایع معدنی دارد. هر وقت کشور ما در مسیر توسعه قرار می‌گیرد و کارهای زیرساختی انجام می‌شود، حوزه فلزات پایه رونق می‌گیرند. تعریف طرح‌های توسعه‌ای و نیز کاهش تنش‌های سیاسی می‌تواند در رونق یا رکود یا حجم صادرات و واردات در حوزه فلزات پایه تاثیرگذار باشد.
با توجه به شرایط موجود و اینکه معتقد هستید به‌طور نسبی از رکود خارج شده‌ایم و در شرایط بهتری به سر می‌بریم، چه چشم‌اندازی را برای زنجیره آلومینیوم کشور متصور هستید؟
آلومینیوم فلزی است که در مصرف آتی جهانی چشم‌انداز خوبی دارد و کشورهایی که توانستند در این مدت طرح‌های آلومینیومی خود را توسعه دهند، مثل کشورهای حوزه خلیج فارس، برندگان سیاستگذاری در این حوزه هستند. اما در کشور ما روند توسعه صنعت آلومینیوم جز سال‌های اخیر روند مناسبی نداشته است. در ایران همگام با سایر طرح‌های معدن و صنایع معدنی، طرح‌های توسعه آلومینیومی به دلایل تحریم‌های ظالمانه و عدم ورود سرمایه‌گذاران جهانی به کشور پیشرفت کندی داشته‌اند. تامین مالی پروژه‌های ما عمدتاً در یک دهه گذشته به دلیل تحریم‌های ظالمانه با مشکل روبه‌رو بوده است. کشورهای دنیا پروژه‌های خود را از طریق سرمایه‌گذاران خارجی تامین مالی می‌کنند که ما به دلیل شرایطی که داشتیم، نتوانستیم از این ابزار استفاده کنیم. اما برای بهبود شرایط قطعاً از این پس ارتباط با کشورها می‌تواند مهم و مفید باشد. همچنین ایجاد امنیت در کشور برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی باعث رونق سرمایه‌گذاری می‌شود. البته در قالب برنامه‌های پنج‌ساله برنامه‌ریزی‌های خوبی شده است اما سازوکار و چگونگی عمل کردن به این برنامه‌ها می‌تواند برای خروج از وضعیت موجود مهم باشد. در سال‌های اخیر با برجام، در راستای تنش‌زدایی اقدامات مناسبی انجام شد. امیدواریم با اقدامات اخیری که در حوزه طرح‌های زنجیره آلومینیوم از جمله آلومینیوم جنوب و آلومینیوم جاجرم انجام شد، همگام با چشم‌انداز مناسب مصرف این فلز در کشور و جهان، کشورمان از توسعه این صنعت در حوزه اشتغال‌زایی و اقتصادی بهره ببرد.
از آنجا که قیمت نفت نسبت به سال‌های گذشته پایین آمده و تامین منابع مورد نیاز در زنجیره آلومینیوم و توسعه در این بخش نیاز به منابع متفاوتی دارد، آیا می‌توان بانک‌ها را در این زمینه مفید دانست؟
بحث تامین منابع برای هر پروژه از بخش‌های مهم اجرای پروژه‌هاست. در بسیاری از کشورها تامین منابع یا از طریق بانک‌های داخلی انجام می‌شود یا از طریق سرمایه‌گذار خارجی. در ایران هم به طور معمول باید اینچنین باشد. لیکن بانک‌های کشور توان فنی، مالی و سازوکار لازم برای تامین منابع طرح‌های توسعه‌ای بزرگ‌مقیاس از جمله حوزه معدن و صنایع معدنی را کمتر دارند.
به طور مشخص برجام توانست قرارداد خاصی برای زنجیره آلومینیوم در پی داشته باشد؟
فعالیت آلومینیوم جاجرم پس از برجام سرعت بیشتری داشته، همچنین پروژه آلومینیوم جنوب نیز پس از برجام وارد فاز اجرا شده است. پروژه‌هایی مثل بیلت‌سازی و پرعیارسازی بوکسیت در جاجرم در مراحل مقدماتی است که پس از برجام در دستور کار ایمیدرو قرار گرفته است.
تسهیلات مناسبی به فعالان حوزه زنجیره آلومینیوم پرداخت می‌شود؟
خیر، در پروژه‌های بزرگ‌مقیاس از جمله طرح‌های آلومینیوم جاجرم و جنوب که در حال اجرا هستند به ترتیب از محل منابع داخلی شرکت و از طریق فاینانس چین در حال اجرا هستند. ممکن است در طرح‌های صنایع پایین‌دستی و کارخانه‌های کوچک مصرف‌کننده شمش آلومینیوم تسهیلاتی از طریق بانک‌ها داده شده باشد.
در زمینه فناوری‌های جدید چه برنامه‌هایی در دست اجراست؟ آیا به دنبال واردکردن تکنولوژی برای بهره‌وری بهتر هستید؟
طرح‌های اخیر تولید شمش آلومینیوم کشور با تکنولوژی بالاتری نسبت به کارخانه‌های قبلی در حال احداث هستند، لیکن با تکنولوژی‌های به‌روز دنیا فاصله داریم. در زمینه به دست آوردن فناوری خارجی، ما به دنبال فرآیند دیگر تولید آلومینا یعنی سینترینگ هستیم که برای این مهم با یک شرکت چینی در شرایط مبادله نوع محصول و تست‌های اولیه قرار داریم تا بوکسیت‌های کم‌عیار را از طریق فرآیند سینترینگ تبدیل به آلومینا کنیم. فرآیند فعلی که در شرکت آلومینا مورد استفاده است، فرآیند بایر و مخصوص بوکسیت‌های با عیار بالاتر است. بوکسیت‌های کم‌عیاری که طی سال‌های بهره‌برداری استخراج شده، با حجم حدود 10 میلیون تن دپو شده است و امیدواریم بتوانیم با ورود این تکنولوژی، تولید آلومینا در کشور را افزایش دهیم. از مزایای این روش استفاده از گاز طبیعی است که در کشور ما به وفور وجود دارد و می‌تواند همخوانی مناسبی هم با نوع بوکسیت‌های کشور داشته باشد. به علاوه به منظور بهره‌وری بیشتر پروژه‌هایی در شرکت در دست انجام است که از جمله آنها می‌توان به طرح تولید نوعی هیدرات ویژه اشاره کرد که در صنایع نسوز کاربرد دارد. در حال حاضر در بخش آزمایشگاه و پایلوت محصول باکیفیت مورد نظر تولید و مقدمات اجرای طرح به‌صورت صنعتی در دست اقدام است. فازهای 2 و 3 تولید شمش آلومینیوم و تولید بیلت هم در برنامه‌ریزی‌های ما قرار دارد. پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری دیگری هم در جاجرم وجود دارد که در صورت به نتیجه رسیدن برای جذب سرمایه‌گذار خصوصی یا تامین منابع آن اقدام خواهیم کرد. از جمله می‌توان به پروژه پرعیارسازی بوکسیت اشاره کرد.
وضعیت اشتغال در زنجیره آلومینیوم کشور چگونه است؟
حدود 9 هزار نفر در زنجیره آلومینیوم تا مرحله تولید شمش به صورت مستقیم اشتغال دارند و اشتغال غیرمستقیم هم حداقل چهار تا پنج برابر این مقدار است. به علاوه در صنایع پایین‌دستی این صنعت نیز اشتغال قابل توجهی وجود دارد که لزوم توجه دولت به توسعه این بخش را نشان می‌دهد. اگر طرح‌های توسعه‌ای در این حوزه شکل بگیرند، می‌توانند اشتغال‌زایی مناسبی ایجاد کنند. از طرفی این پروژه‌ها عمدتاً در مناطق محروم هستند که اشتغال‌زایی در این مناطق می‌تواند شرایط اجتماعی را بهبود بخشد و آسیب‌های اجتماعی ناشی از بیکاری و فقر را کاهش دهد.
کشور ما در زمینه صادرات زنجیره آلومینیوم در چه وضعیتی است و با کدام کشورها تعامل دارد؟
در حوزه صادرات، به‌طور معمول صنعتی که قابلیت صادرات داشته باشد، می‌تواند وارد رقابت در عرصه جهانی شود. برای سنجش عیار یک صنعت باید دید که می‌توان محصول این صنعت را صادر کرد یا خیر؟ اگر این امکان وجود داشت یعنی می‌تواند در چرخه تولید در دنیا و داخل کشور باقی بماند اما اگر توان صادرات نداشته باشد به‌طور قطع یک تولید‌کننده رقابت‌پذیر نیست. در جاجرم تاکنون به دو کشور تاجیکستان و جمهوری آذربایجان صادرات داشته‌ایم. همچنین بخش کوچکی از صادرات محصولات ما به ترکیه بوده است. موقعیت جغرافیایی ایران در زمینه تعامل با کشورهای دیگر در حوزه صادرات مناسب است. ما نزدیک به کشورهای آسیای میانه هستیم و تاکنون توانسته‌ایم از این موقعیت جغرافیایی برای رقابت در بازارهای بین‌المللی منطقه استفاده کنیم. به هر حال همین که توانستیم صادرات داشته باشیم، نشان می‌دهد که ما صنعت رقابت‌پذیری هستیم.
وقتی در آلومینیوم رکود داریم، آلومینا هم تاثیر می‌پذیرد. آیا صادرات آلومینیوم می‌تواند به رونق آلومینا هم کمک کند؟
بله، معمولاً در دنیا قیمت آلومینا درصدی از قیمت آلومینیوم است و در کشور ما هم وضع به همین منوال است. بازارهای بیشتر و صادرات آلومینیوم باعث رونق در این حوزه می‌شود. خوشبختانه در دو سال اخیر با ایرالکو و المهدی تعاملات خوبی داشته و صادرات آلومینیوم از سوی این شرکت‌ها باعث ایجاد نقدینگی بیشتر شد که خوشبختانه شرکت آلومینا هم با شرایط بهتری نسبت به وصول مطالبات خود اقدام کرده است. اما علاوه بر فروش به کارخانه‌های داخلی، در بخش صادرات آلومینا هم فعالیت داریم. خوشبختانه شرایطی را ایجاد کردیم که در صورت اعلام عدم نیاز دو شرکت داخلی به هر دلیلی، می‌توانیم همه محصول خود را صادر کنیم. در جمهوری آذربایجان بازاری پیدا کرده‌ایم که علاقه‌مند به خرید بیش از نیمی از محصول تولیدی ماست. به علاوه تاجیکستان هم به دنبال خرید از شرکت آلومیناست.
