بررسی بازار گوشت و فرآورده‌های گوشتی در گفت‌وگو با دبیر انجمن فرآورده‌های گوشتی ایران
محصول باکیفیت راه موفقیت در بازارهای صادراتی
دبیر انجمن فرآورده‌های گوشتی ایران می‌گوید: سهم صنایع غذایی در تولید ناخالص کشور حدود دو درصد برآورد می‌شود. اگرچه این رقم در ظاهر کوچک است اما صنایع غذایی چه در ایران و چه در سایر کشورها به نظر من مهم‌ترین صنعت کشور است.
گوشت و فرآورده‌های گوشتی نقش مهمی در سبد غذایی مردم کشور ما دارد. علاوه بر نیاز داخلی مردم، به‌خصوص بخش کم‌درآمد جامعه برای جایگزینی این محصولات با گوشت قرمز، پیشرفت چشمگیر تولیدات این ماده غذایی، موجب حضور این صنعت در چشم‌انداز برنامه ششم توسعه شده است. پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده صنعت فرآورده‌های گوشتی به یکی از کالاهای صادراتی غیرنفتی تبدیل شود. توسعه این بخش زمینه‌ساز اشتغال نیروی کار جامعه و ارزآوری از منابع تجدیدپذیر خواهد بود. این امر امکان تحقق توسعه پایدار را در کشور فراهم خواهد کرد. بنابراین در جهت اهداف پیش‌رو و حرکت در مسیر اقتصاد مقاومتی توجه به این بخش که در حال حاضر توانسته به سطح کیفی مناسبی برسد درخور توجه است. برای شناخت جزئیات و ابعاد دقیق این مساله گفت‌وگویی را با مجید افلاکی دبیر انجمن فرآورده‌های گوشتی ایران انجام دادیم. افلاکی صنایع فرآورده‌های گوشتی را از مهم‌ترین صنایعی می‌داند که در حال حرکت در مسیر توسعه صادرات غیرنفتی است. او معتقد است برای حضور در بازارهای جهانی علاوه بر داشتن کیفیت مناسب کالاها، باید به سطحی از قیمت دست یابیم که توانایی رقابت با صادرکنندگان مهم در این زمینه را داشته باشیم. دبیر انجمن فرآورده‌های گوشتی ایران لازمه چنین رویکردی را ثبات قیمت در بخش عرضه و حل مشکلات موجود در این صنعت شامل تامین با ثبات مواد اولیه و ارائه تسهیلات بانکی در این بخش می‌داند.
♦♦♦
با توجه به حضور بلندمدت شما در صنعت فرآورده‌های گوشتی و تجربه بسیاری که در این حوزه به دست آورده‌اید، وضعیت کنونی واحدهای تولیدی این صنعت در مقایسه با گذشته چه تغییراتی کرده است؟
من از اواسط سال 1383 در صنعت فرآورده‌های گوشتی مشغول به کار هستم. در حدود 14 سال که در صنایع غذایی فعالیت دارم شاهد فراز و نشیب زیادی در این صنعت بودم و در حال حاضر دبیر و سخنگوی صنف و صنعت فرآورده‌های گوشتی هستم.
در حال حاضر نزدیک به 150 تولیدکننده انواع فرآورده‌های گوشتی فعال در کشور داریم که 100 شرکت آن عضو انجمن هستند. در سال 1373 و در واقع زمانی که این انجمن تاسیس شد، تعداد اعضای موسس حدود 35 شرکت بود که به تناسب رشد اقتصاد و جمعیت کشور به رقم کنونی رسیده است. امید داریم با گسترش صادرات، تعداد این واحدها و مشاغل وابسته مستقیم و غیرمستقیم افزایش پیدا کند. در خصوص تنوع محصولات نیز باید عرض کنیم که نسبت به قبل افزایش چشمگیری داشته است.
در پاسخ به سوال قبل اشاره کردید که تولید فرآورده‌های گوشتی روندی رو به رشد داشته است، چه عواملی باعث روند صعودی تولید شده است؟ آیا این رشد تنها به دلیل افزایش جمعیت حاصل شده است؟
خیر، تا سال 91-90 هدف ما تنها تامین تقاضای داخلی بود. پس از برآورده کردن نیاز داخلی، هدف ما افزایش تولید به منظور صادرات بیشتر بوده است. بهتر است بگویم در حال حاضر در نقطه‌ای قرار گرفته‌ایم که علاوه بر تامین نیاز داخلی کشور به میزان 500 هزار تن، در سال 95-94 موفق به صادرات چهار هزار تن محصولات گوشتی به خارج کشور شده‌ایم. اگرچه این اقدام، گامی کوچک در صادرات به شمار می‌رود اما در خصوص حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی گامی بسیار بزرگ بوده است. در نگاه کلی، میزان تولید رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است اما باید گفت که در بحث صادرات، هنوز نوپا هستیم. امید داریم در برنامه ششم توسعه به تولید یک میلیون تن فرآورده‌های گوشتی در سال برسیم و پیش‌بینی می‌شود صادرات فرآورده‌های گوشتی در چشم‌انداز سال 1400 به 20 هزار تن در سال افزایش پیدا کند.
همان‌طور که عرض کردید میزان تولیدات صنعت فرآورده‌های گوشتی در حال حاضر نیازهای داخلی را پاسخ می‌گوید و در حال حاضر در صادرات در آغاز راه قرار دارید، به طور کلی چه هدفی را در صادرات دنبال می‌کنید؟
علت اینکه گفتم در صادرات نوپا هستیم ریشه در نگرش ما دارد. چون تا سال 91 توجه ما به طور کلی معطوف به تامین تقاضای داخلی بود، بنابراین برنامه‌ای برای صادرات نداشتیم. بالطبع تجربه چندانی نیز در زمینه صادرات این محصول نداشتیم ولی در حال حاضر و در چند سال اخیر به شدت به دنبال توسعه صادرات بوده‌ایم. بر اساس روند فعلی پیش‌بینی می‌کنیم تا سال 1403 -1400 میزان صادرات به 20 هزار تن برسد که رقم قابل توجهی خواهد بود. در واقع در حوزه صادرات، تنها تولید با کیفیت محصول مبتنی بر استانداردهای ملی یا بین‌المللی یا تداوم در تولید برای صادرکننده کافی نیست، بلکه تعامل مثبت بین‌المللی دولت در بازارهای هدف و کشورهای بازار برای محصولات ایرانی، می‌تواند بسیار موثر واقع شود.
در حال حاضر چه کشورهایی در منطقه به عنوان رقیب شما در صادرات فرآورده‌های گوشتی محسوب می‌شوند؟ استراتژی شما برای مطرح‌شدن در این بازار رقابتی چه بوده است؟
در حال حاضر چندین کشور به عنوان رقیب ما در صادرات فرآورده‌های گوشتی به کشورهای منطقه به حساب می‌آیند. ترکیه، فرانسه، برزیل، آلمان و حتی روسیه مهم‌ترین این رقبا هستند. برای رقابت با این کشورها ابتدا باید تلاش کنیم تا محصولاتمان، برند خود را به دنیا معرفی کنند. لازمه تحقق این امر تلاش مستمر در تولید محصول با کیفیت و البته با قیمت مناسب در سطح بین‌المللی است. لازمه رسیدن به این دو مولفه انتقال تکنولوژی روز، تامین مواد اولیه با کیفیت و همکاری دولت با تولیدکنندگان است. در کل برای رسیدن به رقمی که هدف ما در سال 1400 تا 1403 است کار سختی در پیش خواهیم داشت.
شما از چالش‌های موجود در حوزه صادرات گفتید، به طور کلی چه موانع و چالش‌هایی در حوزه تولید فرآورده‌های گوشتی وجود دارند؟
چالش‌هایی که در این بخش از صنعت مواد غذایی با آن روبه‌رو هستیم، کم و بیش با دیگر زیربخش‌های این صنعت مشابه است، چون وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند. در دهه گذشته در صنعت غذا با مشکلات متعددی روبه‌رو بودیم. تحریم‌ها، درهای مذاکره برای تامین مواد اولیه، ماشین‌آلات، تجهیزات و منابع مالی لازم این صنعت را به روی تولیدکننده بسته بود. در رابطه با واردات مورد نیاز، توانایی پایین سیستم بانکی کشور در برقراری ارتباط مالی با خارج از کشور مشکلات زیادی پیش روی این صنعت قرار داد. البته در یکی دو سال گذشته (پس از برجام و توافق هسته‌ای) در مجموع شرایط کمی بهتر شده است، اما هنوز مجموعه صنعت غذایی کشور برای رسیدن به شرایط مطلوب راه بسیار زیادی در پیش دارد. علاوه بر این، در اکثر بخش‌های تولید صنایع غذایی ما با مشکل کمبود نقدینگی و تسهیلات بانکی مواجه هستیم. مشکل دیگر، کمبود منابع مالی است که بسیاری از کارآفرینان را برای حضور در این صنعت با مشکلات فراوانی مواجه کرده است. علاوه بر این، تولیدکنندگان فعلی نیز در تامین هزینه‌های خود دچار مشکل اساسی هستند. بنابراین باید گفت دولت باید سیاست‌های پولی و مالی لازم را برای حمایت از صنایع غذایی ارائه دهد. جلوگیری از نوسانات نرخ ارز و حذف بعضی از مالیات‌ها به خصوص حذف مالیات بر ارزش افزوده حداقل برای یک دوره 10ساله از مهم‌ترین سیاست‌های پولی و مالی است که دولت در رابطه با صنعت غذا باید آن را عملی کند.
از میان انبوه مشکلاتی که اشاره کردید، نرخ ارز چه تاثیری بر صادرات محصولات گوشتی داشته است؟
وجود مشکلات بسیاری مانند نرخ ارز و عدم ثبات در قیمت محصول نهایی، یکی از مهم‌ترین دلایل فاصله زیاد میان صادرات بالقوه و صادرات بالفعل است. باید اذعان کنم اگرچه کیفیت محصولات تولیدی ما مشابه محصولات خارجی است، اما قیمت ما برای رقابت هنوز بالاست. قیمت و کیفیت دو شاخص اصلی بازار جهانی در تصمیم برای خرید یا عدم خرید در یک بازار رقابتی است. بنابراین باید تلاش کنیم تا با رفع مشکلات موجود بتوانیم هزینه‌های موجود را تا حدی پایین آوریم که قیمت محصولات ما به میزان رقابتی آن نزدیک شود و بتواند در بازار رقابتی، مشتریان زیادی را جذب کند.
آیا برجام تاثیری در این صنعت، به‌خصوص در حوزه صادرات داشته است؟
خیلی اجمالی بگویم در حال حاضر ما شاهد گشوده شدن درهای بسته‌شده بازارهای خارجی هستیم که امید صادرات از روزنه آن در حال رویت است.
اهمیت صنایع غذایی در حوزه بهداشت و سلامت بسیار زیاد است، سهم این صنعت در اقتصاد و تولید کشور چقدر است؟ در مقایسه با صنایع دیگر، صنایع غذایی چه مزیت‌هایی دارد؟
سهم صنایع غذایی در تولید ناخالص کشور حدود دو درصد برآورد می‌شود. اگرچه این رقم در ظاهر کوچک است اما صنایع غذایی چه در ایران و چه در سایر کشورها به نظر من مهم‌ترین صنعت کشور است و باز هم به نظر بنده صنعت غذا از صنایع سنگین نظیر تولید فولاد یا ساخت اتومبیل نیز مهم‌تر است، دلیل آن هم ساده است. صنعت غذا صنعتی است که سوخت لازم برای حرکت جمعیت کشور به سمت توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را فراهم می‌آورد. پیشرفت صنایع غذایی علاوه بر خودکفایی در تامین نیازهای غذایی مردم و جلوگیری از خروج ارز از کشور، زمینه‌ساز ایجاد اشتغال و افزایش درآمد نیز خواهد بود. این صنایع هزینه بسیار کمتری در مقایسه با صنایع دیگر نیاز دارد، اما بازده آن بسیار بالاتر بوده و با توجه به تجدیدپذیر بودن مواد اولیه مزیت‌های زیادی برای توسعه رشد پایدار در کشور خواهد داشت.
با توجه به موانع موجود در این صنعت، از دولت آینده برای رفع این موانع چه انتظاری دارید؟
تصور می‌کنم کلیه تولیدکنندگان صنعتی، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران مهم‌ترین انتظارشان از دولت یا دولت‌ها، حمایت از تولید داخلی از طریق ایجاد یک ساختار نظام‌مند و قابل برنامه‌ریزی باشد. حمایت از تولید داخلی با حرف زدن و شعار دادن حاصل نمی‌شود؛ اینکه می‌گوییم ساختار نظام‌مند، منظور ساختاری است که سرمایه‌گذار به آینده تولید خود مطمئن باشد. این اطمینان را داشته باشد که دولت در چارچوب تامین بستر لازم برای حمایت از تولید، که توسعه اقتصادی و اجتماعی را در بلندمدت به همراه دارد، بسیار جدی و فعال عمل می‌کند. مواردی نظیر حفظ ارزش پول ملی، نوسانات نرخ ارز، نرخ تورم، تامین تسهیلات مالی، مباحث تعرفه‌ای، تعیین تکلیف ورود به سازمان تجارت جهانی، تعامل در بازارهای هدف، حذف قوانین مشکل‌ساز در جهت تولید صادرات‌محور، برقراری ارتباطات بانکی در سطح بین‌المللی و نظایر آن را به طور مستمر بررسی می‌کند و راه‌حل ارائه می‌دهد. رسیدن به رشد پایدار نیازمند تحول در مواردی است که عرض کردم؛ البته نباید فراموش کرد مدیریت کلان اقتصاد کشور امروزه از اهمیت فوق‌العاده‌ای در نقشه راه هر اقتصادی برای رسیدن به شکوفایی برخوردار است.
نقش سرمایه‌گذاری در افزایش تولید و صادرات چیست؟ آیا برنامه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری از بخش خصوصی دارید؟
بهبود بستر تولید زمانی محقق می‌شود که نرخ بازگشت سرمایه در این بخش بالا رود. آن وقت است که سرمایه‌گذار راغب می‌شود به‌جای دریافت سود بانکی یا حرکت‌های واسطه‌گری قدم در عرصه تولید بگذارد. این امر لزوم توجه به بخش صنعت غذایی برای خروج سرمایه‌ها از رکود و ورود به بخش تولید را نشان می‌دهد. البته می‌توانم بگویم به‌واسطه تلاش دولت فعلی از نیمه دوم سال 1395 صنایع غذایی در حال خروج از رکود است. این امر در سایه کنترل تورم تا حدی محقق شده است. قدم بعدی باید سیاست‌های پولی و مالی مناسب برای کاهش هزینه و افزایش سرمایه در این بخش باشد.
در رسانه‌ها و در میان آحاد جامعه شایعات بسیار فراوانی در خصوص بهداشت فرآورده‌های گوشتی وجود دارد، به طور کلی وضعیت بهداشتی این فرآورده‌ها به چه صورت است؟
در خصوص شایعات موجود و همچنین وضعیت بهداشتی در صنعت فرآورده‌های گوشتی باید توضیحاتی را ارائه دهم، توضیحاتی که احتمالاً شرایط بهداشتی موجود در این صنعت را بهتر روشن خواهد کرد.
1- تولید سوسیس و کالباس در کشور تحت استاندارد ملی اجباری به شماره 2303 صورت می‌گیرد که در آن ضمن اشاره به ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، میکروبیولوژی، نمونه‌برداری، روش‌های آزمون، بسته‌بندی و نشانه‌گذاری سوسیس و کالباس به استمرار نظارت سازمان ملی استاندارد ایران در تولید فرآورده‌های مذکور اشاره می‌کند.
2- تولید سوسیس و کالباس در کشور همچنین بر اساس پروانه‌های ساختی است که از طرف سازمان غذا و دارو (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) برای تولیدکنندگان فرآورده‌های گوشتی (سوسیس و کالباس) و به طور جداگانه برای هر محصول صادر می‌شود و کلیه موارد بهداشتی در تولید سوسیس و کالباس، مشخصاً تحت نظارت مسوولان فنی وابسته به سازمان غذا و دارو در هر کارخانه لحاظ و کنترل می‌شود.
3- تامین مواد اولیه مورد استفاده در تولید فرآورده‌های گوشتی (گوشت قرمز یا سفید) با نظارت دقیق سازمان دامپزشکی کشور از دو منبع کشتارگاه‌های تحت نظارت سازمان دامپزشکی کشور در داخل کشور یا از طریق واردات و البته زیر نظر سازمان دامپزشکی کشور صورت می‌گیرد.
4- تمام مواد اولیه مصرفی خصوصاً گوشت قرمز یا سفید در کارخانه‌های مذکور تحت نظارت یک فرد «روحانی» مامور از دفتر نماینده مقام معظم رهبری در وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد که به صورت موظف و مستمر در هر کارخانه تولیدکننده فرآورده‌های گوشتی، حلیت کلیه مواد اولیه مصرفی و تطبیق آن با شرع مقدس را تحت نظارت و کنترل دارد.
البته باید عرض کنم؛ بیش از 150 کارخانه تولیدکننده فرآورده‌های گوشتی در کشور با سرمایه‌ای بالغ بر 1200 میلیارد تومان مشغول به تولید هستند و در ایجاد بیش از 20 هزار شغل به صورت مستقیم و 75 هزار شغل به صورت غیرمستقیم نقش مهمی در صنایع غذایی کشور و در جهت عـدم وابستگی به خارج از کشور چه در زمان صلح و چه در زمان جنگ ایفا می‌کند.
با توجه به شرایط موجود و روند رو به رشد این صنعت، آینده بازار صنعت فرآورده‌های گوشتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در هر کشوری هدف صنعت فرآورده‌های گوشتی، افزایش قدرت خرید محصولات گوشتی از سوی خانوارهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط و در واقع محصولات جایگزین گوشت است.. انواع کالباس‌ها، ژامبون‌ها، سوسیس‌ها، ناگت‌ها و محصولات مشابه در حقیقت جایگزین گوشت برای این خانوارها هستند. متاسفانه طی دو دهه گذشته، درآمد این قشر با تورم به یک اندازه افزایش نیافته است ولی به لطف کنترل تورم اکنون دستمزد حقیقی به سمت مثبت شدن حرکت می‌کند و این امر را اکنون در افزایش میزان تقاضا، اگرچه بسیار آهسته مشاهده می‌کنیم.
