واکاوی بازار لبنیات در گفت‌وگو با محمدعلی باهری
قواعد عرضه و تقاضا بر بازار حاکم شود
محمدعلی باهری می‌گوید: با قطع یارانه شیر خام در سال‌های اخیر، دخالت‌های غیر‌کارشناسی در قیمت‌های شیر خام و تعیین قیمت‌های دستوری دولت، صنعت لبنی با چالش جدی روبه‌رو شده و اکثر تولیدکنندگان با زیان مواجه شده‌اند.
رئیس هیات مدیره و بنیانگذار صنایع لبنی چوپان بر این باور است که اگر دولت به جای دخالت در قیمت‌گذاری به نظارت بر کیفیت محصولات لبنی روی آورد، خدمت بیشتری به مصرف‌کنندگان خواهد کرد. محمدعلی باهری در گفت‌وگو با تجارت فردا به این نکته اشاره می‌کند که چگونه سیاستگذاری‌های نادرست می‌تواند سلامت مردم را با مخاطره مواجه و نیز تولیدکنندگان مواد لبنی را از گردونه رقابت خارج کند.
♦♦♦
سرانه مصرف روزانه مواد لبنی در ایران به چه میزان است و در قیاس با استانداردهای جهانی، این میزان چگونه ارزیابی می‌شود؟
سرانه مصرف مواد لبنی در جهان، حدود 150 کیلوگرم است که این رقم در آمریکا 254، کوبا 75، آفریقای جنوبی 58 و در کشورهای اروپایی حدود 300 کیلوگرم در هر سال است. در کشور پیش از انقلاب اسلامی، سرانه مصرف لبنیات که سالانه به میزان 150 کیلوگرم هدف‌گذاری شده بود، بعد از هدفمندی یارانه‌ها از 90 به حدود 60 کیلوگرم کاهش یافت و به میزان مصرف کشورهای آفریقایی رسید. عدم حمایت از دامداری‌ها طی سال‌های اخیر موجب شده بهداشت و تغذیه مناسب تحت‌الشعاع قرار گیرد، سفره‌های مردم از نظر حجم لبنیات کوچک و کوچک‌تر شود و جای ماست و دوغ و پنیر در سفره‌ها خالی بماند. به عنوان مثال، باید مصرف پنیر افزایش می‌یافت اما مصرف آن ثابت مانده یا با کاهش مواجه شده است. در واقع تمام این بی‌توجهی‌ها ناخواسته بهداشت و تغذیه مناسب مردم را به مخاطره می‌اندازد.
دولت در این میان چه نقشی دارد و چگونه می‌تواند اثرگذاری مثبت داشته باشد؟ به نظر شما این صنعت چگونه و تا چه زمانی می‌تواند پایدار باشد؟
برخورد غیر‌کارشناسی سال‌های اخیر در این صنعت سبب شده صنایع لبنی از لبنیات بهداشتی به سوی لبنیات زیر‌پله‌ای یا مثلاً سنتی سوق داده شوند که کمترین خطر آن شیوع تب مالت است. در این زمینه به دولت پیشنهاد می‌دهیم به جای یارانه مستقیم که موجب رانت و فساد می‌شود، خود راساً در تامین خوراک دام و مواد مورد نیاز دامداری‌ها دخالت کرده و موجب شود بهای تمام‌شده شیرخام در دامداری‌ها که حدود 80 درصد قیمت محصولات لبنی را تشکیل می‌دهد، با قیمت مناسب به صنایع لبنی وارد شده و محصولات تبدیلی لبنی با قیمت تمام‌شده مناسب به دست مصرف‌کننده برسد. همزمان در بازار دولت باید به جای دخالت در قیمت، کیفیت محصولات را کنترل کند و قیمت‌گذاری را به عرضه و تقاضای بازار که بسیار هوشمند است واگذار کند، وگرنه چطور می‌توان برای یک کیلو ماست باکیفیت‌های مختلف، یک قیمت تعیین کرد؟ در چنین شرایطی حضور بازیگران جدید نیز نه‌تنها به رقابتی شدن محصولات منجر نمی‌شود بلکه سبب اتلاف بیشتر سرمایه خواهد شد. مادامی که نظام عرضه و تقاضا و کنترل کیفیت به جای کنترل قیمت جایگزین نشود و به ذائقه مصرف‌کننده احترام نگذاریم، سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت و برگشت آن در زمان محاسبه‌شده مقدور نیست.
اکنون تولیدکنندگان مطرح و با‌سابقه لبنیات حدود 20 شرکت هستند. این شرکت‌ها به‌خوبی می‌دانند که اگر 15 تا 20 درصد قیمت مصرف‌کننده را به سوپرمارکت تخصیص ندهند، محصول آنها در ویترین‌های مصرف جایی ندارد. از این‌رو باید مردم با توجه به کیفیت محصولات حق انتخاب داشته باشند و برای محصول خوب، پول و ارزش واقعی آن را بپردازند.
دخالت دولت در قیمت‌گذاری و بازار لبنیات چه پیامدهایی برای تولیدکنندگان دارد؟
با قطع یارانه شیر خام در سال‌های اخیر، دخالت‌های غیر‌کارشناسی در قیمت‌های شیر خام و تعیین قیمت‌های دستوری دولت، صنعت لبنی با چالش جدی روبه‌رو شده و اکثر تولیدکنندگان با زیان مواجه شده‌اند. این در حالی است که برخورد غیراصولی با صنایع لبنی با عناوین گران‌فروشی و تعزیرات حکومتی چنین القا کرده که تولیدکنندگان لبنیات سود سرشار می‌برند. تولیدکنندگان مواد لبنی قیمت‌گذاری دولتی را رد می‌کنند و معتقدند بهتر است نظام عرضه و تقاضا باعث قیمت‌گذاری شود و نه دخالت دولت. در این میان سازمان‌هایی نظیر تعزیرات حکومتی که تایید قیمت و کنترل قیمت‌گذاری را بر عهده دارند، بهتر است عمدتاً بر نظارت بر کیفیت و کمیت مواد غذایی تمرکز داشته باشند نه اینکه با ابزار قیمت تولیدکنندگان را مجازات کنند.
شرکت لبنیات چوپان را شما بنیانگذاری کرده‌اید. این شرکت اکنون در بازار چگونه وضعیتی دارد؟
محصولات لبنی برند چوپان به دلیل شعار «حفظ کیفیت به هر قیمت» جایگاه برتر را در اختیار دارد و دلیل گویای این گزاره، اخذ لوح برتر کیفیت از وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان استاندارد است. برای حفظ این جایگاه، تنوع محصولات و حفظ کیفیت در دستور کار جدی ما قرار دارد. شرکت «لبن‌دشت» به هر قیمت و با پرداخت میلیاردها ریال ضرر و زیان، جریمه، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر عملکرد و نظیر آن، در صنعت باقی‌مانده و مقاومت خواهد کرد تا ثابت کند که تولید باعث رشد صنعت می‌شود و مردم حق انتخاب محصول با کیفیت را دارند. در واقع حفظ کیفیت به هر قیمت، شعار واقعی اقتصاد مقاومتی در عمل است.
اکنون مهم‌ترین مشکلی که به لحاظ تامین هزینه‌ها در تولید مواد لبنی وجود دارد، کدام است؟
در حال حاضر مبلغ مالیات بر ارزش افزوده معادل 9 درصد ارزش افزوده هر کالا یا خدمت تعیین شده، از کل مبلغ فروش از تولیدکنندگان مواد لبنی دریافت می‌شود. در حالی که مالیات بر ارزش افزوده را مصرف‌کننده و خریدار باید به مغازه‌دار پرداخت کنند. هم‌اکنون به دلیل وجود ضعف در سیستم‌های مالیاتی برای دریافت مالیات بر ارزش افزوده از مغازه‌دار و خرده‌فروش اما این مالیات از تولیدکننده دریافت می‌شود. این موضوع به دشواری عمده برای تولیدکنندگان تبدیل شده و به آنها فشار می‌آورد. در حال حاضر حتی شرکت‌های لبنی معروفی که در بورس حضور دارند، اغلب زیر پنج درصد سوددهی دارند و این موضوع برای آنها بسیار دشوار است که بخواهند 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده را نیز پرداخت کنند هر چند پنیر و شیر به دلیل پرمصرف بودن از این مالیات معافند اما انواع ماست و محصولاتی نظیر شیرکاکائو مشمول این مالیات می‌شوند. مانع دیگری که در تولید مواد لبنی پیش روی ما قرار دارد، وام‌هایی است که در دولت دهم با نام وام‌های زودبازده و در ارقام هزار، دو هزار و پنج هزار میلیارد تومان به تولیدکنندگان پرداخت شد اما عملاً در راه تولید و کارآفرینی استفاده نشد. سوالی که مطرح می‌شود، این است که چرا کسانی که از وام‌ها برای تولید و اشتغال‌زایی استفاده کرده‌اند، باید بهره 25درصدی و جرایم و بهره مرکب پرداخت کنند؟ آیا نباید میان افراد متعهد و غیرمتعهد تفاوت قائل شد؟ از دولت یازدهم درخواست دارم مالیات بر ارزش افزوده از لبنیات حذف شود تا سرانه مصرف جامعه افزایش یابد و همچنین بهره وام‌های زودبازده برای صنعتگرانی که به تعهدات‌شان عمل کرده‌اند، به‌خصوص در امور کشاورزی و دامپروری بیشتر از 12 درصد محاسبه نشود.
