بند و بست توسعه
چرا مطالعات توسعه در ایران به توسعه ختم نمی‌شود؟
حسین جلالی: اغراق نیست که مهم‌ترین مساله رشته‌های علوم اجتماعی در جوامع توسعه‌نیافته را «توسعه» و مباحث حول‌وحوش آن بدانیم. از اقتصاد تا علوم سیاسی و از جامعه‌شناسی تا فلسفه همه نسبتی با موضوع «توسعه» یا «توسعه‌نیافتگی» برقرار می‌کنند. این مساله بزرگ و محوری البته ابعاد و مولفه‌های بسیاری دارد. برای همین هم هست که هر یک از رشته‌های دانشگاهی مرتبط، در حوزه خود می‌تواند نقش متغیرهای بسیاری را بر توسعه‌یافتگی و توسعه‌نایافتگی بررسی کند.
این‌چنین است که ادبیات پژوهشی غنی و پردامنه‌ای حول توسعه شکل گرفته است. دور از ذهن نیست تصور کنیم عده‌ای با ورود به بخشی از این ادبیات پژوهشی، ناخواسته و البته ناگزیر از فهم اهمیت دیگر متغیرهای موثر غافل می‌شوند. این اتفاق اگرچه می‌تواند برای میانگین افرادی که موضوعات مربوط به توسعه را دنبال می‌کنند، طبیعی باشد اما قطعاً برای سیاستگذاران و تصمیم‌گیران خطرناک است.
چند سالی است که اهمیت «نظریه داشتن» برای تصمیم‌گیری در زمانه‌ای پرپیچ‌وخم و برای کشوری درگیر مسائل فراوان، برجسته شده است. برای توضیح این موضوع به زبان ساده می‌توانیم از نقل‌قولی از محمود سریع‌القلم وام بگیریم: «مهم‌ترین ویژگی یک سیاستمدار حرفه‌ای، دانش او از وضعیت کشورش و همچنین از محیط بین‌المللی است. منظور از دانش، مواد خام نیست. مواد خام باید تجزیه و تحلیل شود و با استنباط حرفه‌ای و عقلی و منطقی همراه باشد.» بخشی از این نظریه‌ها و ایده‌ها که سیاستمداران و کنشگران اجتماعی را در اقدامات خود به پیش می‌برد در واقع زاییده همین ادبیات توسعه است؛ همین ادبیاتی که می‌خواهد به ما بگوید چه شد که پیشرفت نکردیم و چطور باید از این موانع عبور کنیم.
در این پرونده می‌خواهیم تلاش کنیم نقشه‌ای از ادبیات پژوهشی توسعه ارائه دهیم. در این مسیر ادبیات توسعه در ایران را به قدر امکان دسته‌بندی کنیم و از خلال قیاس آن با ادبیات پژوهشی جهانی، به شکل بهتری نقاط قوت و ضعف آن را ارزیابی می‌کنیم. همچنین صحبت از ادبیات توسعه در معنای کلان آن به ما دیدی سراسربین می‌دهد. این‌گونه بهتر متوجه می‌شویم که چه دایره گسترده‌ای از متغیرها بر توسعه موثر است.
همچنین، اگر از اهمیت ادبیات توسعه می‌گویم، به خاطر نقشی است که می‌تواند در مسیر توسعه کشورها ایفا کند. این نقش اغلب از طریق وصل شدن این ادبیات و بینش‌های منبعث از آن با کارگزاران سیاسی در نهاد دولت به‌وجود می‌آید. بنابراین در این پرونده در کنار میزگردی درباره ادبیات توسعه، در تحلیلی درباره کتاب «جامعه‌شناسی تاریخی نخبگان ایران، ترکیه و ژاپن عصر مدرن» به موضوع نخبگان و توسعه نیز پرداختیم.
