در مسیر بازگشت

همگام با کاهش محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا و به دنبال آن بازگشت تدریجی اقتصاد کشورها به مسیر رشد اقتصادی در سطح جهانی، تجارت خارجی ایران نیز در شش ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته با سرعت‌گیری واکسیناسیون همگانی، بهبود در بخش واقعی اقتصاد و همچنین کاهش نسبی فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های اقتصادی، رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کرده است. اما با وجود این بهبود نسبی، در سطحی مشابه با زمان پیش از شیوع همه‌گیری قرار گرفته است و در مقایسه با مدت مشابه سال 1398 تغییر اندکی را تجربه کرده است. ارزش کل تجارت کالایی ایران (بدون احتساب نفت شامل نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی) در شش‌ ماه نخست سال 1400 بالغ بر 44 میلیارد و 927 میلیون دلار و با مقدار وزنی 79 میلیون و 134 هزارتن بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل (1399) افزایش 66 /47‌درصدی در ارزش و افزایش 74 /25‌درصدی در مقدار و در مقایسه با مدت مشابه دو سال قبل (1398) افزایش 91 /6‌درصدی در ارزش و کاهش 9 /8‌درصدی در مقدار را تجربه کرده است. تراز تجاری ایران طی شش‌ماهه نخست سال 1400 اگرچه نسبت به مدت مشابه سال قبل تقویت شده ولی نسبت به مدت مشابه سال 1398 تضعیف شده و از منفی 827 میلیون دلار در شش ‌ماه نخست سال 98 به منفی یک میلیارد و 315 میلیون دلار در شش‌ماهه سال 1400 کاهش یافته است که احتمالاً به علت ترخیص کالاهای مانده در گمرک طی دو سال گذشته اتفاق افتاده است.در این زمان میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور بالغ بر 59 میلیون و 996 هزارتن و به ارزش 21 میلیارد و 806 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل (1399)، افزایشی 66 /29‌درصدی در وزن و 40 /61‌درصدی در ارزش دلاری و در مقایسه با مدت مشابه دوسال قبل (1398) کاهش 25 /14‌درصدی در وزن و افزایش 92 /7‌درصدی در ارزش دلاری داشته است. میزان واردات کشور نیز افزایشی 83 /14‌درصدی در وزن و 70 /36‌درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال 1399 و افزایش 25 /14‌درصدی وزنی و 92 /7‌درصدی دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال 1398 را تجربه کرده است.

مقاصد و مبادی عمده صادرات و واردات

طی شش ‌ماه نخست سال 1400، بالغ بر 73 درصد از ارزش کل صادرات کشور به پنج مقصد عمده صادراتی شامل چین با سهم 12 /30 درصد، عراق با سهم 61 /17 درصد، ترکیه با سهم 59 /10 درصد، امارات متحده عربی با سهم 29 /10 درصد و افغانستان با سهم 58 /4 درصد از کل ارزش صادرات، انجام شده است. مقاصد صادراتی اصلی کشور در این بازه زمانی مطابق با مدت مشابه دو سال گذشته بوده با این تفاوت که ترکیه در شش ‌ماه نخست سال 99 پنجمین مقصد صادراتی بوده و در سال جاری مجدداً به مقصد سوم صادراتی تبدیل شده است. طی بازه زمانی مورد بحث (نیمه نخست سال 1400) 74 /71 درصد از کل واردات کشور از پنج مبدأ اصلی به ترتیب امارات متحده عربی با 60 /31 درصد، چین با 81 /21 درصد، ترکیه با 53 /10 درصد، آلمان با 91 /3 درصد و سوئیس با 89 /3 درصد سهم از کل ارزش واردات، صورت گرفته است. کشورهای امارات متحده عربی، چین و ترکیه در مدت مشابه دو سال گذشته نیز برترین مبادی وارداتی کشور بوده‌اند.

صادرات غیرنفتی به تفکیک بخش‌های عمده

در شش‌ماه نخست سال 1400 بخش معدن و صنایع معدنی با پیشتازی زیربخش شمش فولاد دارای بیشترین صادرات با ارزش بالغ بر پنج میلیارد و 899 میلیون دلار و با افزایش 118درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل و 34‌درصدی نسبت به مدت مشابه دو سال قبل بود و بخش پتروشیمی و پایه نفتی با ارزش پنج میلیارد و 867 میلیون دلار و با افزایش چشمگیر 106‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال 1399 و 59‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال 1398 در رتبه دوم قرار گرفت. این مهم در حالی است که در مدت مشابه دو سال گذشته بخش سایر دارای بیشترین ارزش صادراتی بوده است و بخش معدن و صنایع معدنی در شش‌ماه 1399 در رتبه سوم ارزش صادراتی و پس از بخش پتروشیمی و پایه نفتی و در شش ماه 1398 در رتبه دوم ارزش صادراتی قرار گرفته بود.

واردات به تفکیک نوع کالا

در نیمه نخست سال جاری کالاهای واسطه‌ای با ارزش 15 میلیارد و 163 میلیون دلار و با افزایش 27‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته و کاهش 35 /0‌درصدی نسبت به مدت مشابه دو سال گذشته، پرچم‌دار واردات کشور بود و پس از آن کالاهای مصرفی با ارزش سه میلیارد و 267 میلیون دلار و با افزایش 47‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال 1399 و 22‌درصدی نسبت به مدت مشابه 1398 در رتبه دوم قرار گرفت. در مدت مشابه دو سال گذشته رتبه نخست به کالاهای واسطه‌ای و رتبه دوم به کالاهای سرمایه‌ای تخصیص یافته بود.

جمع‌بندی

اطلاعات در دسترس نشان‌دهنده آن است که تجارت خارجی ایران در نیمه اول سال 1400 از نظر وزنی و ارزشی نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است و به نظر می‌رسد تجارت خارجی ایران که در سال گذشته دچار افول شده بود، در مسیر بازگشت قرار گرفته است. از سوی دیگر، اگرچه در مقاصد صادراتی نسبت به دوسال قبل تفاوتی وجود ندارد و صادرات به ترکیه در سال جاری نسبت به سال قبل بیش از سه برابر شده ‌است و واردات از امارات متحده عربی تقریباً دو برابر بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است، همچنان چین اولین و مهم‌ترین شریک تجاری ایران به حساب می‌آید.