بحران جانشینی

زمانی در ایران هر فرد می‌توانست همه نیازهای خود را از شرکت‌های خانوادگی تامین کند. اتومبیلش را از ایران‌ناسیونال متعلق به خانواده خیامی می‌گرفت، مواد غذایی‌اش را از شرکت‌های خانواده لاجوردی، دارو و مواد شوینده‌اش را از شرکت‌های خانواده خسروشاهی، لوازم‌خانگی‌اش را از خانواده برخوردار و کفش مورد نیازش را از خانواده ایروانی تهیه می‌کرد.

امروز اما کمتر نشانی از شرکت‌های خانوادگی در ایران باقی ‌مانده است. بعد از انقلاب، با تصویب حکم مصادره اموال صاحبان صنایع توسط شورای انقلاب، بخش قابل توجهی از کسب‌وکارهای بزرگ از مالکان آنها گرفته شد. بیشتر این افراد صاحبان کسب‌وکارهای خانوادگی بودند که برخی از معروف‌ترین آنها خانواده‌های لاجوردی، خسروشاهی، برخوردار، ایروانی و برادران خیامی هستند.

قدیمی‌ترین بنگاه‌های خانوادگی در ایران بیش از 70 سال قدمت دارند و از روزی که بنا گذاشته شده‌اند تا امروز پستی‌ها و بلندی‌های زیادی را پشت سر گذاشته‌اند. اما به نظر می‌رسد هرچه زمان گذشته، وضعیت برای شرکت‌های خانوادگی دشوارتر شده است.

اگرچه مصادره‌های سال 1358 منجر به دولتی شدن خیلی از شرکت‌های خانوادگی شد، به نظر می‌رسد عوامل دیگری هم در این زمینه نقش داشته‌اند. تا امروز کسب‌وکارهای بسیاری در ایران شکل گرفته که به دلایل مختلف توسط فرزندان بنیا‌نگذار ادامه پیدا نکرده است. علاوه بر عواملی مانند مصادره‌ها و مهاجرت نسل‌های مختلف، دشوار شدن مداوم فضای کسب‌وکارهای سنتی در چند دهه اخیر نیز بر تداوم نداشتن فعالیت کسب‌وکارهای خانوادگی در ایران اثرگذار بوده است. گذشته از شرایطی که از بیرون به خانواده و بنگاه تحمیل می‌شود، ریشه بخشی از بحران جانشینی در بنگاه‌های خانوادگی را نیز می‌توان در درون خانواده‌ها جست‌وجو کرد؛ عواملی مانند تغییر مناسبات خانوادگی و تحول در روابط بین والدین و فرزندان که ادامه کار در بنگاه‌های خانوادگی را دشوارتر کرده است.