حال و آینده یک صنعت
حمیدرضا عظیمیان از چالش‌ها و مزایای امروز فولاد مبارکه می‌گوید
صنعت فولاد یکی از موتورهای محرک توسعه اقتصادی کشورها در سراسر جهان به شمار می‌رود. این صنعت علاوه بر نقش کلیدی در توسعه کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، عاملی موثر در رشد اقتصادی کشورهای شرق آسیا نیز به شمار می‌رود. اما این صنعت طی ماه‌های گذشته در ایران با چالش‌هایی مواجه شده است.
صنعت فولاد یکی از موتورهای محرک توسعه اقتصادی کشورها در سراسر جهان به شمار می‌رود. این صنعت علاوه بر نقش کلیدی در توسعه کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، عاملی موثر در رشد اقتصادی کشورهای شرق آسیا نیز به شمار می‌رود. اما این صنعت طی ماه‌های گذشته در ایران با چالش‌هایی مواجه شده است. به گواه ناظران، بازار فولاد کشور طی سال‌های اخیر از دو جنبه تحت فشار بوده است. از یک‌سو رکود داخلی بازار فولاد را تحت تاثیر قرار داده و کماکان به‌عنوان یک عامل بازدارنده به حساب می‌آید و از سوی دیگر نوسانات به وجود آمده در بازار جهانی فولاد این بازار را تحت تاثیر قرار داده است. در میان این بحبوبه اما شرکت فولاد مبارکه با تولید نیمی از فولاد کشور توانسته نام فولاد ایران را در بازارهای بین‌المللی به‌ویژه حوزه‌های اروپا، آمریکا، شرق آسیا و خاورمیانه مطرح و برند خود را در بازارهای مذکور تثبیت کند. این شرکت در شرایط سخت رقابتی و با وجود تحریم‌های بین‌المللی در سال‌های گذشته توانسته ضمن حفظ کمیت و کیفیت محصولات تولیدی خود و تامین بخش عمده نیاز بازار داخلی، روند حضور خود در بازارهای جهانی را تداوم بخشد. در گفت‌وگو با حمیدرضا عظیمیان، مدیرعامل فولاد مبارکه حال و آینده صنعت فولاد مورد بررسی قرار گرفته است که به تفصیل در ادامه می‌خوانید.
♦♦♦
اقتصاد ایران از اوایل سال 97 با شوک‌های ارزی روبه‌رو شد. این موضوع چالش‌های بسیاری برای صنایع کشور از جمله صنعت فولاد به وجود آورد که اثرات آن در کلیت فضای حاکم بر کشور نیز نمود پیدا کرد. طی این مدت وضعیت فولاد مبارکه چگونه بود؟
مهم‌ترین آسیبی که اقتصاد ایران را تهدید می‌کند، بی‌ثباتی و عدم امکان پیش‌بینی آینده است. برای فعال اقتصادی رشد یا کاهش قیمت دلار اولویت نخست نیست. مساله اول پیش‌بینی‌پذیری است. صنایع بزرگی مانند فولاد مبارکه نیازمند ترسیم افق‌های مشخص برای اجرای طرح‌های توسعه نیز هستند. به‌خصوص باید دقت داشت که صنایع عظیمی مانند فولاد باید برنامه‌های توسعه‌ای خودشان را با دقت خاصی طراحی کنند؛ چراکه یک اشتباه محاسباتی ناچیز می‌تواند، اثرات زیادی در هزینه‌ها و امکان توسعه بگذارد. بر همین اساس همان‌قدر که این مجموعه بزرگ است، نگرانی‌های زیادی هم دارد. البته خوشبختانه فولاد مبارکه در دسته مجموعه‌های باثبات و کارآمد کشور قرار می‌گیرد که تلاش می‌کند از اثرات تحولات منفی اقتصادی، کمترین آسیب را ببیند. رمز موفقیت فولاد مبارکه این است که به تخصص و بهره‌وری احترام گذاشته است و به همین دلیل هم تا حدود قابل توجهی شوک‌های اقتصادی را با آسایش بیشتری پشت سر می‌گذارد. هدف مهم مجموعه فولاد مبارکه این است که اولاً منافع سهامداران حفظ و ارزش مجموعه ارتقا یابد. ثانیاً فولاد مبارکه تنها یک کارخانه صنعتی نیست که به ردیف‌های سود و زیان توجه کند. این مجموعه در قبال توسعه ملی کشور هم تعهداتی دارد که باید به آنها توجه شود و اینکه به صورت بسیار مشخصی اقتصاد استانی مانند اصفهان و بخش مهمی از وضعیت اجتماعی استان وابسته به فولاد مبارکه است. طی نیم سال گذشته نهایت تلاش صورت گرفته که فولاد مبارکه همچنان قدرتمند پیش برود.
فولاد مبارکه اکنون در اقتصاد ایران چه نقشی ایفا می‌کند؟
از نظر میزان تولید، بازدهی، نیروی انسانی، ارزش‌آوری و نقش در تولید ناخالص ملی، صنعت فولاد و به طور خاص فولاد مبارکه نقش بی‌بدیلی در اقتصاد ایران بازی می‌کنند و حتی می‌توان بیان داشت که از نظر این شاخص‌ها مجموعه فولاد مبارکه در خاورمیانه هم کم‌نظیر است. در این میان اما از وضعیت صنعت فولاد در ایران و همچنین بازارهای جهانی تصویر روشن یا اساساً قابل ارائه‌ای وجود دارد. به‌خصوص اینکه جنگ تجاری آمریکا و چین در وضعیت کلی این صنعت نقش داشته است. سال ۲۰۱۸ به تعبیری دوره زورگویی آمریکا به اقتصاد جهانی بود. برهم زدن توافق برجام و رفتارهای خارج از عرفی که آمریکا انجام داد تا حدودی وضعیت بازارهای جهانی را به هم ریخت. چند وقت قبل مقاله‌ای می‌خواندم که تحلیلی از وضعیت آینده اقتصاد جهان ارائه می‌داد و نقل‌قولی از یک اقتصاددان نوبلیست آورده بود. او گفته بود بازی با اقتصاد جهانی برای ترامپ به سرگرمی تبدیل شده است. صنعت فولاد به شدت نسبت به سیاستگذاری‌های کلان کشورها حساس است. بنابراین طبیعی است که عامل مسلط بی‌نظمی یک سال گذشته، آمریکا بوده است. گزارشی که از طرف انجمن جهانی فولاد منتشر شده نشان می‌دهد، تولید فولاد خام ایران در نوامبر سال ۲۰۱۸ به نسبت مدت مشابه سال قبل دو درصد بیشتر شده است. این اطلاعات با آمارهای داخلی هم همگن است و باید بگویم که این دستاورد بزرگی است که دقیقاً در دوران سخت اقتصاد داخلی، صنایع فولادی و فولاد مبارکه موفق به رشد تولید شده‌اند. البته میزان تولید جهانی فولاد هم طی همین مدت 5 /8 درصد بیشتر شده است. پیش‌بینی می‌شود در سال جاری میلادی هم به طور متوسط تولید فولاد خام هفت درصد رشد داشته باشد. چین، ژاپن و کره جنوبی در شرق آسیا در حال رقابتی سخت در میزان تولید هستند و در اروپا هم بیشتر کشورهای صاحب صنعت فولاد مانند ایتالیا و اوکراین رشد تولید داشته‌اند. صرف‌نظر از تحولات داخلی پیش‌بینی می‌کنیم که طی سال جاری میلادی وضعیت تولید فولاد در کشور رضایت‌بخش باشد و فولاد مبارکه هم طبق پیش‌بینی‌ها مسیر رشد را طی کند.
آیا وضعیت شما به صنایع دیگر هم وابسته است؟
صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و ساختمانی مصرف‌کنندگان مهم فولاد به شمار می‌آیند. صنعت ساختمان فعلاً در رکود تورمی قرار دارد، صنایع لوازم خانگی به دلیل مشکل در تامین قطعات از میزان تولیدشان کم کرده‌اند و صنعت خودرو هم به دلیل مشابه و مساله تامین نقدینگی کمی از تولیداتش کم شده است. اما مجموعه بزرگی مانند فولاد مبارکه نباید اجازه بدهد که وضعیت بازار، آینده مجموعه را به خطر بیندازد. به همین جهت نهایت تلاش در فولاد مبارکه بر این اصل است که ضمن تامین نیازهای داخلی، بازارهای هدف صادراتی هم تغذیه شوند و بخش مهمی از درآمدهای مورد نیاز از این طریق حاصل شود. فولاد مبارکه طی نیمه اول سال جاری با پایبندی به تعهدات خود ضمن ارزآوری برای کشور نیازهای داخلی را پوشش داده است. البته ممکن است اثرات شوک قیمتی در بازار دیده شده باشد، ولی حداقل ما بیشترین تمرکز را بر این موضوع داشتیم که در فضای رقابتی و سالم موقعیت مطلوب مصرف‌کننده را نیز حفظ کنیم. به هر حال ما خودمان را جدا از کلیت اقتصاد ایران نمی‌دانیم و به همین دلیل هم اتفاقاً معتقدیم که در همین وضعیت تحریمی یا ناپایداری بازارها هم می‌توان اقدامات و برنامه‌هایی برای کمک به توسعه کشور داشت. اساساً فولاد مبارکه با همین ایده متولد شده که کمک حال توسعه ملی باشد. شعار جهانی بسیار معروفی در صنعت فولاد وجود دارد با این مضمون که می‌گوید «به ما تکیه کنید». اشاره این شعار به قدرت و استحکام فولاد است و به زبان استعاره می‌گوید که فولاد این قدرت را دارد که بتوان اقتصاد کشورها را روی آن پایه گذاشت. تجربه چین و هند هم نشان می‌دهد که این صنایع می‌توانند اقتصاد یک کشور را متحول سازند. بنابراین ما هم در فولاد مبارکه معتقدیم می‌توان برنامه‌ریزی منطقی و واقع‌بینانه داشت و به نتایج قابل توجهی هم دست پیدا کرد. همین امروز هم با وجود تحریم‌ها، عدم دسترسی به برخی بازارها و حتی برخی تکنولوژی‌ها، صنایع پیشرانی مانند فولاد از کار نیفتاده‌اند. اعتقاد شخصی من بر این است که صنایعی مانند فولاد و نفت برای مردم هم معنا دارند. وقتی پالایشگاه نفت کار می‌کند، یعنی اقتصاد نفت زنده است و کارگران و کارمندان می‌توانند سرکارشان باشند. زمانی که در اصفهان، فولاد مبارکه در حال کار است، یعنی مردم هم می‌توانند امیدوار و دلگرم باشند که اقتصاد ایران با وجود تمام موانعی که برایش ساخته‌اند، هنوز سرپاست.
وضعیت صادرات فولاد مبارکه اکنون چگونه است؟
فولاد مبارکه در شرایط سخت رقابتی و با وجود تحریم‌های بین‌المللی در سال‌های گذشته توانسته در بالاترین سطح ممکن و تامین بخش عمده نیاز بازار داخلی روند حضور خود در بازارهای جهانی را تداوم بخشد. به طوری که در سال 1392 حدود یک میلیون تن، سال 1393 حدود 5 /1 میلیون تن، سال 1394 حدود 8 /1 میلیون تن، سال 1395 حدود 5 /1 میلیون تن، سال 1396 حدود 3 /1 میلیون تن و در شش‌ماهه نخست سال 1397 حدود 700 هزار تن محصولات خود را صادر کند و بازارهای مهمی را در اروپا، جنوب شرق آسیا، منطقه خاورمیانه و کشورهای جنوب خلیج‌فارس به تسخیر درآورد. همچنین در مجموع پنج سال گذشته حدود 1 /1 میلیون تن تختال، پنج میلیون تن محصولات گرم، 350 هزار تن محصولات سرد و حدود 100 هزار تن گالوانیزه به حدود 40 کشور در اقصی نقاط دنیا توسط فولاد مبارکه صادر شد. این موفقیت‌ها در بازارهای جهانی مرهون کیفیت بالای محصولات، رعایت استانداردهای بین‌المللی، توجه ویژه به اصول مشتری‌مداری و تولید بر اساس نیاز مشتریانی بوده است که بیش از 60 درصد آنها مصرف‌کنندگان نهایی و تولیدکنندگان بخش پایین‌دستی هستند.
آیا با وجود وضعیت حاکم بر اقتصاد ایران همچنان به رشد و توسعه فولاد مبارکه امیدوار هستید؟
برای اظهارنظر در مورد آینده کشور، به ابعاد و اندازه اقتصاد ایران توجه کنید. ما اقتصاد هجدهم جهان هستیم. از منظر تولید ناخالص داخلی در منطقه خاورمیانه سوم شده‌ایم. اقتصاد ایران همچنان صادرکننده مهم نفت و گاز است. برق به سهولت در کشور تولید می‌شود. معادن غنی وجود دارد. شبکه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای کشور هم توسعه یافته و هم اینکه فعال باقی مانده است. همزمان نیروی کار متخصص و ارزان در کشور فعال است و سال به سال هم بر تعداد آنها افزوده می‌شود. بنابراین اینکه تبلیغات القا کند که اقتصادی با این ابعاد زمین‌گیر شده یا زمین می‌خورد، ساخته ذهن غیرمتخصص است. رشد قیمت‌ها در بازار اتفاق افتاده و میزان پس‌اندازها تحلیل رفته است. در بخش صنعتی، برخی از صنایع کشور برای تامین مواد اولیه مشکل دارند و برخی دیگر هم دچار بحران تامین سرمایه هستند. همه این گزاره‌ها را تایید می‌کنم ولی در همین موقعیت هم باید دقت داشت که کمبود کالایی در بازار وجود ندارد و صنایع مولد و موثری مانند فولاد به هر روشی در حال کار و افزایش میزان تولید هستند. در فولاد مبارکه برنامه توسعه بازارهای هدف و نفوذ به بازارهای جدید را داریم. بنابراین با وجود دشواری‌های زیادی که پیش روی اقتصاد کشور وجود دارد بر این مهم باید تاکید کنیم که اقتصاد بزرگ ایران می‌تواند از پس مشکلات جاری برآید.
نگاه شما به آینده امیدوارانه است. آیا فکر می‌کنید که این نگاه واقع‌بینانه باشد؟
در صنعت یک اصل مهم وجود دارد. اینکه به تخصص و تجربه اعتماد کنیم. اساساً فولاد مبارکه محصول پذیرش این دو اصل است. امروز نیازی نیست که به دنبال معجزه یا طراحی الگوهای عجیب و پیچیده باشیم. ژاپن و هند در صنعت فولاد دو نمونه بسیار دقیق و موفق پیش روی ما هستند. دقت کنید که ایتالیا یا آمریکا را مثال نمی‌زنم بلکه به کشورهایی اشاره می‌کنم که صنایع فولادی در آنها قدمتی به اندازه نیم‌قرن دارند و طی مدتی حدود یک دهه رشدهای قابل توجهی داشته‌اند. به طور خاص صنعت فولاد هند به طور جدی از دل احترام به تخصص و البته حرکت در مسیر خصوصی‌سازی بیرون آمده است. در ایران هم می‌توان چنین الگویی را پیاده کرد. سند اقتصاد مقاومتی، برنامه‌های توسعه‌ای و اصل ۴۴ قانون اساسی مسیری را مشخص کرده‌اند که بر مبنای آنها امکان حرکت در خط رو به پیشرفت وجود دارد. البته هیچ‌کدام از اقتصادهایی که مثال زدم در تحریم قرار نداشتند ولی همین تحریم‌ها می‌تواند فرصت باشد به طوری که در این موقعیت است که سیاستگذار به توان بخش خصوصی و متخصص داخلی اعتماد می‌کند و اساساً چاره‌ای هم به غیر از این اعتماد ندارد. یعنی آنچه اجباراً اتفاق افتاده در نهایت به شکوفایی داخلی می‌رسد. البته باید به این نکته توجه داشت که اقتصاد ایران از منظر تاریخی دچار نقص بسیار جدی در شیوه اداره است. در همین منطقه می‌توان به مثال ترکیه اشاره کرد. کمی دورتر در آسیا می‌توان از مالزی و سنگاپور نام برد. حتی در آمریکای جنوبی هم می‌توان به برزیل دقت کرد. همه این کشورها تا دو دهه قبل اقتصادهای رو به زوال داشتند ولی با به‌روزرسانی قوانین، خصوصی‌سازی جدی، مبارزه با فساد و تسهیل فضای بوروکراتیک موفق شدند به اقتصادهای پویا تبدیل شوند. بنابراین دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم چنین مسیری را طی کنیم. پیش‌شرط هم این است که بپذیریم که یاد بگیریم و اجرا کنیم.
فولاد مبارکه اصفهان علاوه بر نقش اقتصادی یک موضوع اجتماعی هم به شمار می‌آید. شما در مجموعه چقدر به این موضوع توجه دارید؟
دقیقاً همین است. فولاد مبارکه از جامعه ایران جدا نیست. اینکه امروز ما در تراز بنگاه‌های جهانی به موضوع مسوولیت اجتماعی اهمیت می‌دهیم و می‌پردازیم یا اینکه آموزش را جدی می‌گیریم همگی تاکیدی بر فهم این اصل است. فولاد مبارکه یک مجموعه انسانی- صنعتی است. یعنی کارگران فولاد مبارکه هستند که به این مجموعه شخصیت می‌دهند و همزمان فولاد مبارکه هم برای آنها اعتبار به همراه می‌آورد. جالب است بدانید که فرهنگ سازمانی قوی و استخوان‌داری در فولاد مبارکه وجود دارد که شاید نمونه آن تنها در صنعت نفت باشد. یعنی کسی که در فولاد مبارکه شاغل شده، ضمن اینکه به این مجموعه افتخار می‌کند، از مزیت‌های آن بهره‌مند است و زندگی اجتماعی‌اش را هم متناسب با وضعیت کارخانه تنظیم می‌کند. یکی از مهم‌ترین موضوعات ما در فولاد مبارکه توجه به تمامی این اصول است. بنابراین در حوزه‌هایی مانند فرهنگ و ورزش ورود جدی داریم چراکه هم استان و هم خانواده فولاد نیازمند توجه به این اصول است. همزمان در نهضت مدرسه‌سازی فعال هستیم و از همه مهم‌تر اینکه شرایط کارخانه را با موقعیت زیست‌محیطی کشور تطبیق داده‌ایم. فولاد مبارکه امروز مفتخر است که در حوزه حفظ محیط زیست فعال و صاحب حرف و عمل است. بدون شک مجموعه عظیمی مانند فولاد نمی‌تواند به مبانی فرهنگی و اجتماعی بی‌توجه باشد. واقعیت این است که ما به غیر از سیاست، تقریباً در تمامی زمینه‌ها متناسب با نیاز مجموعه فعال شده‌ایم.
از دیدگاه شما سال ۹۷ برای فولاد با کارنامه مثبت به پایان می‌رسد؟
نهایت تلاش ما این است که چنین باشد و آمارها هم نشان می‌دهند که وضعیت مطلوبی داریم. واقعیت این است که در حال حاضر تمرکز ما بر این اصل است که زمینه‌های توسعه کیفی و کمی مجموعه فراهم شود. تنها حفظ همین موقعیت دغدغه ما نیست. فولاد مبارکه مجموعه‌ای بلندپرواز و واقع‌بین است و قطعاً در پایان سال هم گزارش مطلوبی خواهیم داشت و مهم‌تر اینکه چشم‌انداز هم مثبت خواهد بود.
