نفت؛ سرگردان در دوراهی
تنش‌های منطقه یا رشد ضعیف اقتصادی؛ عامل تعیین‌کننده قیمت کدام است؟
بالا و پایین شدن قیمت نفت امکان اتخاذ تصمیم قطعی را از سرمایه‌گذاران این حوزه گرفته است. هر بار هم پای یک مساله‌ای در میان است: یا رشد ضعیف اقتصادی دو کشور چین و آمریکا، یا بحران بدهی‌های ناحیه یورو، یا تنش‌های موجود بین ایران با غرب.
بالا و پایین شدن قیمت نفت امکان اتخاذ تصمیم قطعی را از سرمایه‌گذاران این حوزه گرفته است. هر بار هم پای یک مساله‌ای در میان است: یا رشد ضعیف اقتصادی دو کشور چین و آمریکا، یا بحران بدهی‌های ناحیه یورو، یا تنش‌های موجود بین ایران با غرب. در برخی موارد هم هر سه عامل بر این بازار تاثیر می‌گذارد و نتیجه آن می‌شود که کشورهایی که بر روی نفت 100 دلاری برای بودجه‌شان امید بسته‌اند جزء ناکامان بازار نفت می‌شوند.
عربستان سعودی در رده کشورهایی است که تاثیر فراوانی در کاهش قیمت نفت در این مدت داشته است. ریاض با افزایش تولید نفت تا سقف 10 میلیون بشکه در روز، تعادل عرضه و تقاضا را در بازار به هم زد و همزمان کاهش واردات نفت در کشورهای عمده مصرف‌کننده، قیمت نفت را به طرز عجیبی طی پنج‌ماه اخیر پایین آورد. هر چند بازار نفت با وزیدن چند نسیم زودگذر افزایش قیمت موقت را برای چند روز تجربه کرد اما باز هم قیمت هر بشکه نفت خام 85 دلار شد؛ منزل آخر قیمت‌ها در این بازارقیمت نفت 104 دلاری است که در پی سخنرانی بن برنانک رئیس فدرال رزرو آمریکا در سنای آمریکا اتفاق افتاد. ایران نیز برای مقابله با کاهش قیمت نفت خواستار کاهش تولید نفت در بین کشورهای اوپک شده است. این در حالی است که نه تنها عربستان، بلکه عراق نیز تولیدات خود را افزایش داده و اعلام کرده است قصد دارد تا سال 2016 جای عربستان را بگیرد. با این وجود جدا از فالش‌زنی عربستان‌سعودی، اوپک در تازه‌ترین گزارش خود خبر از کاهش روزانه 30 هزار بشکه‌ای داده است. بر اساس تازه‌ترین گزارش منتشر شده از سوی نشریه پلاتس، بازده نفت خام کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در ماه ژوئن سال جاری با ۳۰ هزار بشکه کاهش همراه بوده و از 75 /31 میلیون بشکه در روز در ماه می به 72 /31 میلیون بشکه در روز رسیده است. «مارکت واچ» در گزارشی که اخیراً منتشر کرده مدعی می‌شود که افزایش فشارها بر ایران و تحریم‌های اتحادیه اروپا می‌تواند نقش مهمی در کاهش تولیدات نفتی اوپک در این ماه داشته باشد. در گزارش پلاتس آمده است که بازده تولیدات نفتی ایران در ماه ژوئن ۱۵۰ هزار بشکه کاهش داشته است. طبق گفته جان کینگستون مدیر اجرایی نشریه پلاتس، تنها چیزی که در این گزارش به آن اشاره نشده میزان نفتی است که ایران از کل تولیدات خود در مخازن شناور ذخیره کرده است.
وی مدعی شد میزان کاهش فروش نفت ایران بسیار بیشتر از کاهش بازده نفتی روزانه این کشور بوده است. در این میان اما کارشناسان می‌گویند افزایش تنش‌ها بین ایران و غرب می‌تواند نفت را به بشکه‌ای 160 دلار هم برساند. همین عامل هم باعث شده است که کشورهای تولیدکننده نفت به دنبال راه‌های جایگزین تنگه هرمز بگردند. ایران اعلام کرده است که از تمامی ظرفیت‌های خود برای مقابله با تحریم‌ها استفاده خواهد کرد. سایت اینترنتی «گلف نیوز» در گزارشی با عنوان «نفت گروگان می‌شود» به بحث تنش‌های اخیر ایران با غرب پرداخته است. این سایت می‌نویسد: «هر گونه اختلالی در عرضه نفت، بدون شک بر روی اقتصاد جهانی تاثیرگذار خواهد بود. خسارتی هم که از این رهگذر به بار می‌آید فوری و آنی خواهد بود و تاثیر بسزایی بر روی تجارت جهانی خواهد گذاشت.»
این سایت در ادامه می‌نویسد: «اختلال در عرضه نفت نه تنها بر روی قیمت نفت و سایر کالاها تاثیرگذار خواهد بود، بلکه این نوسان قیمت دوباره نفت می‌تواند اقتصاد زمین‌گیر فعلی را کاملاً نابود کند.» بیشتر کسانی که در حال حاضر از وضعیت ناامید هستند تاجران و صاحبان کمپانی هستند که می‌بایست مدام با نوسان موجود در بازار نفت بجنگند و قیمت‌ها را پیش‌بینی کنند. گلف نیوز می‌نویسد: «نوسان نفت در این دوره نه به دلیل اختلال در عرضه نفت، بلکه به دلیل افزایش تنش‌ها بین ایران و غرب بوده است. ایران به تازگی اعلام کرده است که از همه امکانات خود برای مقابله با تحریم استفاده خواهد کرد و ممکن است از حق خود برای بستن تنگه هرمز نیز استفاده کند.» این سایت در ادامه مدعی می‌شود: «خط لوله امارات به فجیره یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از اختلال عرضه نفت در دنیا به حساب می‌آید.»
این در حالی است که این خط لوله اگر با ظرفیت کامل هم راه‌اندازی شود فقط می‌تواند روزانه 5 /1 میلیون بشکه نفت را برای صادرات پشتیبانی کند. در تنگه هرمز اما روزانه 17 میلیون بشکه نفت جابه‌جا می‌شود.
با این وجود این سایت مدعی می‌شود که «خط لوله اماراتی‌ها برای برقراری تامین امنیت نفت در بازار دنیا، پس از مسدود شدن تنگه هرمز یک نقطه کلیدی محسوب می‌شود.» امارات پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت دنیا به حساب می‌آید و مقامات اماراتی مدعی‌اند که این خط لوله علاوه بر اینکه در زیرساخت‌های امنیتی بازار نفت دنیا می‌تواند تاثیرگذار باشد، در افزایش درآمد نفتی این کشور هم نقش بسزایی ایفا خواهد کرد. آنها می‌گویند خط لوله جدید می‌تواند صادرات نفتی این کشور را افزایش دهد. همزمان با بحث بستن یا نبستن تنگه هرمز، صادرات نفت ایران همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای وارد‌کننده نفت تهران است. چالش‌هایی مانند بیمه نفتکش‌ها، نحوه بازپرداخت بدهی‌ها به تهران و کاهش خرید نفت از ایران، از بحث‌های داغ هفته گذشته بوده است. کره جنوبی که اعلام کرده بود خرید نفت خود را از تهران قطع خواهد کرد دوباره اعلام کرده است خرید نفت را از تهران از سر خواهد گرفت. ترکیه اما از زبان وزیر نفت خود به صراحت مساله بازپرداخت بدهی‌های نفتی کشورش به تهران را با طلا، تکذیب می‌کند و می‌گوید پول نفت خود را به «لیر» به تهران تسویه خواهد کرد. تانر ییلدیز در این باره می‌گوید که «ترکیه همچنان به ایران به عنوان یکی از اصلی‌ترین تامین‌کنندگان نفت نگاه می‌کند اما برای پر کردن کاستی خرید نفت از ایران چشم به عربستان و لیبی دوخته است.»
ترکیه به تازگی در قراردادی که با لیبی منعقد کرده قرار است یک میلیون بشکه نفت در روز از لیبی خریداری کند. از سوی دیگر و بر اساس گزارش‌های «پترزبوگ اکونومیک»، وزیر انرژی ترکیه می‌گوید برای بازپرداخت خرید نفت به ایران از ارز داخلی یعنی «لیر» استفاده خواهد کرد.
ترکیه پس از هند دومین کشوری است که از ارز داخلی خود برای بازپرداخت پول نفت ایران استفاده خواهد کرد. دهلی‌نو هم بر اساس توافقات خود با تهران قرار است ۴۵ درصد از پول نفت ایران را به روپیه پرداخت کند. این در حالی است که تا پیش از فشار ایالات متحده برای قطع همکاری بانکی با تهران، هالک بانک ترکیه انتقال پول نفت هند به ایران را به دلار انجام می‌داد. ایالات متحده در آخرین روز سال ۲۰۱۱ میلادی، قانونی را به تصویب رسانده که بر اساس آن کلیه خریداران نفت ایران در صورت کاهش ندادن خرید نفت از ایران مورد مجازات آن کشور قرار خواهند گرفت و مبادلات بانکی با ایران را نیز ممنوع اعلام کرده است.
از این‌رو کشورهایی که با ایران خرید و فروش نفت دارند پس از تحریم بانکی سعی می‌کنند پول نفت ایران را با ارزهای داخلی خود بپردازند. در این میان ترکیه شش ماه است که زیر فشار ایالات متحده قرار دارد و دو ماه است که خرید نفت خود را از ایران کاهش داده است و پس از کاهش خرید نفت از تهران درشمار کشورهایی قرار گرفته است که از مجازات‌های واشنگتن معاف شده است. ایالات متحده به تازگی فهرستی از کشورهایی که خریدار نفت ایران هستند و کاهش خرید نفت داشته‌اند منتشر کرده است که به لیست «معافیت‌ها» معروف است.
