تب تند

بابک صحراگرد: هفته گذشته و به دنبال افزایش شدید قیمت دلار و خودرو علی کریمی با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود ضمن «دعوت مردم به نخریدن کالای گران» کمپین «نه به خرید» را راه‌اندازی کرد؛ کمپینی که به واسطه محبوبیت بالای کریمی خیلی زود به یک «ترند» در شبکه مجازی تبدیل شد. استقبال «سلبریتی‌ها» از این کمپین و بازنشر پست علی کریمی از سوی بسیاری از کاربران، باعث ایجاد این انتظار عمومی شده بود که کمپین نه به خرید می‌تواند بر قیمت‌های پر‌نوسان این روزها اثر بگذارد. حتی این موضوع تا جایی پیش رفت که دو تن از اعضای هیات دولت یعنی معاون اقتصادی رئیس‌جمهور و سخنگوی دولت با اشاره به کمپین «نه به خرید» از علی کریمی به خاطر ایجاد این کمپین تشکر کردند. البته امید به اثرگذاری این کمپین خیلی زود به یأس تبدیل شد چراکه در نخستین روز ایجاد این کمپین، باز هم بازار خودرو شاهد تشکیل صف خریداران بود و روند افزایش قیمت در بازارهای مختلف پس از تشکیل این کمپین نیز تداوم یافت؛ وضعیتی که حکایت از عدم اثرگذاری کمپین «نه به خرید» دارد و پیش از این در بسیاری از تحلیل‌های کارشناسانه نیز وقوع آن پیش‌بینی شده بود. به عقیده کارشناسان اگرچه تشکیل این کمپین‌ها به عنوان نشانه‌ای از یک حرکت جمعی، می‌تواند زمینه را برای موفقیت چنین کمپین‌هایی در آینده فراهم کند اما کمپین یادشده فاقد ویژگی‌های لازم برای تبدیل شدن به یک حرکت وسیع اجتماعی است. نخستین دلیل ذکرشده برای چنین نتیجه‌ای، عدم سنخیت تحریم از سوی مصرف‌کننده با عواملی است که طی ماه‌های اخیر موجب افزایش قیمت به‌خصوص در زمینه کالاهای مرتبط با نرخ ارز شده است. افزون بر این به نظر می‌رسد که این کمپین در مختصات زمانی مناسبی تشکیل نشده است. تشکیل این کمپین اگرچه پیش از شروع نوسانات می‌توانست تا حدودی موج هیجانات را کنترل کند اما در اوج رفتار هیجانی و نوسان شدید قیمتی کسب منفعت جمعی با کنار گذاشتن نفع شخصی جای چندانی در محاسبات ذهنی سمت تقاضا نداشت.

یکی دیگر از دلایلی که کارشناسان را نسبت به فرجام موج شکل‌گرفته در فضای مجازی بدبین کرده بود، عدم توفیق کمپین «نه به خرید» در ایجاد این ذهنیت است که «نفع شخصی با منفعت جمعی در شرایط فعلی در تضاد نیست»؛ وضعیتی که کارشناسان از آن به عنوان مهم‌ترین عامل برای موفقیت حرکت اجتماعی گسترده یاد می‌کنند. اما در نبودن چنین زاویه‌دیدی نمی‌توان انتظار داشت منفعت مشترک اجتماعی باعث چشم‌پوشی برخی از شهروندان از سود شخصی به نفع منفعت اجتماعی شود؛ روندی که نتیجه آن فرسایش توان اثرگذاری این کمپین خواهد بود. البته به عقیده کارشناسان چنین تجربیات ناموفقی بیش از اینکه عامل سرخوردگی و ناامیدی شهروندان از کمپین‌ها باشد به ایجاد بستر برای تشکیل حرکت‌های اجتماعی اثرگذارتر در آینده کمک خواهد کرد. البته اثرگذاری چنین کمپین‌هایی نیازمند برخی از پیش‌زمینه‌هاست. «تجارت فردا» در این پرونده با نگاه به آرای برخی از صاحب‌نظران علوم اجتماعی تلاش می‌کند تا ضمن ردیابی علل شکست کمپین «نه به خرید» مهم‌ترین پیش‌شرط‌های لازم برای اثرگذاری این کمپین‌ها را بررسی کند.