پنجه در پنجه مصیبت
آیا استان کرمان با خطر حاشیه‌نشینی روبه‌رو است؟
دیار کریمان را اگر با پسته‌های خندان و جاذبه‌های تاریخی یا صنایع بزرگ و معادن زیاد می‌شناسید اشتباه نکرده‌اید اما کرمان به همین چند ویژگی محدود نمی‌شود.
دیار کریمان را اگر با پسته‌های خندان و جاذبه‌های تاریخی یا صنایع بزرگ و معادن زیاد می‌شناسید اشتباه نکرده‌اید اما کرمان به همین چند ویژگی محدود نمی‌شود.
استان کرمان پهناورترین استان کشور است؛ استانی که با وجود پتانسیل‌های اقتصادی، این سال‌ها با چالشی دوئل می‌کند که آسیب‌های ناشی از آن کم نیست.
شاید مهم‌ترین چالش در سال‌های اخیر، معضل خشکسالی است که به کاهش جمعیت روستاهای این استان و سیل مهاجرت به شهر منجر شده است. کاهش جدی منابع آبی و توفان‌های شن و ریزگردها از یک‌سو روستاهای استان را با خطر تخلیه روبه‌رو کرده و از سوی دیگر، حاشیه‌نشینی را در حاشیه شهرها گسترده کرده است. البته در پیدایی و گسترش پدیده مهاجرت و حاشیه‌نشینی، خشکسالی و کاهش منابع آبی تنها عامل اثرگذار نیست؛ عواملی همچون آلایندگی و توسعه نامتوازن نیز در شکل‌گیری و روند رو به رشد آن اثر بسزایی داشته است
با این حال در استان کرمان برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و توسعه پدیده حاشیه‌نشینی و ایجاد ساز و کار مهاجرت معکوس به روستاها دو طرح در حال اجراست. در طرح اول که ساماندهی حاشیه‌نشینی را دنبال می‌کند (طرح نجات) توجه به معیشت و سلامت و بهداشت حاشیه‌نشینان در دستور کار است و با هماهنگی تمامی دستگاه‌های مربوطه، علاوه بر ساماندهی اقامت و اسکان آنها، در خصوص ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت بهداشتی و سلامت حاشیه‌نشینان اقدامات موثری صورت گرفته و با توجه به اینکه کمتر از یک سال از اجرای طرح نجات نمی‌گذرد باید برای تفسیر نتایج طرح منتظر ماند. در طرح دوم که همان توانمندسازی جوامع محلی روستایی است مدیریت و فکر و توسعه مناطق به شرکت‌ها و موسسات خصوصی و غیردولتی به عنوان معین اقتصاد مقاومتی آن مناطق واگذار شده و تاکنون با 26 معین اقتصادی تفاهمنامه همکاری منعقد شده است که به عنوان مثال می‌توان از شهر نمونه اقتصاد مقاومتی«قلعه گنج» نام برد. در این مدل که مورد توجه و حمایت مسوولان نظام و شخص مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته به منظور کاهش موانع و مشکلات از جمله بوروکراسی اداری و ناکارآمدی آن، تمرکزگرایی، قوانین مزاحم و متداخل، دولتی شدن توسعه، اختلاف و چالش‌های سیاسی، عدم تعادل منطقه‌ای در سطح کشور و استان و عدم انسجام دستگاه‌های اجرایی و ارکان حکومت در امر توسعه و پیشرفت، از توان و ظرفیت بخش‌های غیردولتی و خصوصی در قالب انجام طرح‌های مطالعاتی مناطق، تعریف طرح‌های اقتصادی و توانمندسازی بر اساس شرایط منطقه، ارائه خدمات اجتماعی و سلامت، ارائه خدمات فرهنگی و آموزشی و خدمات حمایتی استفاده شده است.
با این همه استان کرمان ظرفیت‌های کم‌نظیری دارد؛ در بخش معادن آن، بالغ بر 8 /5 میلیارد تن اندیکس‌های معدنی در قالب 42 نوع ماده شناسایی شده که با توجه به چنین ظرفیت‌هایی، بهشت معادن نام گرفته است. از این‌رو است که بعضی صنایع تبدیلی مربوطه نیز در این استان ایجاد شده یا در دست احداث است. کرمان، در بخش‌های میزان استخراج ماده معدنی، تولید کنسانتره و گندله سنگ‌آهن و تولید مس کاتد رتبه اول کشور را به خود اختصاص داده است.
از سوی دیگر وجود کارخانه‌های خودروسازی و صنایع تولید قطعات خودرو، استان را به یکی از قطب‌های خودروسازی کشور تبدیل کرده است.
همچنین وجود انرژی پاک باد در بسیاری از نقاط استان مخصوصاً حاشیه کویر و قرار داشتن در کریدورهای وزش باد ملایم و دائمی و داشتن بیش از 320 روز آفتابی و شدت تابش مناسب و آسمان درخشان و مناسب بودن بستر برای تولید انرژی خورشیدی سبب شد استان کرمان به شهر آفتاب برای سرمایه‌گذاری در این بخش تبدیل شود. طی یک برنامه میان‌مدت، تفاهمنامه ایجاد دو هزارمگاوات نیروگاه خورشیدی با وزارت نیرو منعقد شد که در حال حاضر بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی کشور با سرمایه‌گذاری خارجی آلمانی در استان به بهره‌برداری رسیده و سایر نیروگاه‌ها نیز در دست اجراست.
کشاورزی در سایه کم‌آبی
یکی دیگر از ظرفیت‌های این استان کشاورزی است. در این بخش، تنوع آب و هوایی، وجود اقلیم‌های متفاوت چهارفصل در منطقه و اختلاف ارتفاع سبب شده 138 نوع گیاه زراعی و باغی در استان به وجود آید و رتبه اول کشور در تولید پسته، خرما، گردو و رتبه سوم در مرکبات را داشته باشد.
یکی از مشکلات استان کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی‌های متمادی است که منابع آبی استان را به‌شدت تهدید می‌کند و در سال گذشته نیز بر اساس آمار سازمان هواشناسی، میزان بارندگی در استان نسبت به سال قبل به یک‌چهارم کاهش یافته است. با توجه به اینکه بخش کشاورزی سهم تاثیرگذاری را در تولید ناخالص داخلی و اشتغال استان ایفا می‌کند و همچنین بزرگ‌ترین محصولات صادراتی غیرنفتی استان و کشور مربوط به پسته و خرماست، از این‌رو ساماندهی و افزایش بهره‌وری و مدیریت کشت در استان در اولویت‌های برنامه اقتصاد مقاومتی قرار گرفته است که در این راستا توسعه کشت گلخانه‌ای طی چهار سال گذشته 23 درصد، توسعه سیستم‌های آبیاری نوین 46 درصد، تغییر الگوی کشت 126 درصد، ارتقای راندمان تولید گندم به عنوان محصول استراتژیک با کاهش سطح زیر کشت 42 درصد، توسعه کاشت دانه‌های روغنی به عنوان جایگزین محصولات با نیاز آبی بالا 831 درصد و صرفه‌جویی در کاهش مصرف و برداشت آب‌های زیرزمینی 246 درصد رشد داشته است. علاوه بر آن نیاز است به منظور مدیریت مناسب آب و خاک نیز علاوه بر مدیریت بهینه آب و نصب کنتور هوشمند، قیمت آب و برق در بخش کشاورزی نیز مورد بازنگری قرار گیرد تا به عنوان یک ابزار بازدارنده در مدیریت تغییر الگوی کشت کمک کند.
با این همه گردشگری نیز یکی از ظرفیت‌های مهم استان کرمان است که همچنان در آغاز راه قرار دارد. در این بخش، استان کرمان با داشتن شش اثر ثبت جهانی رتبه اول کشور را دارد و تاکنون 632 اثر نیز ثبت ملی شده که با مرمت آنها، نقش بسزایی در ارزش افزوده این بخش و اشتغال ایفا می‌شود که از جمله آثار مرمت‌شده می‌توان به بازار تاریخی شهر کرمان، باغ عمارت فتح‌آباد و خانه حاج‌آقا علی بزرگ‌ترین خانه خشتی جهان اشاره کرد.
به طور کلی بر اساس آمار منتشرشده درباره جایگاه بخش‌های مختلف اقتصادی استان، سهم بخش خدمات 3 /35 درصد تولید محصول ناخالص داخلی و بخش صنعت و معدن 7 /36 درصد و بخش کشاورزی 6 /27 درصد بوده است. مقایسه سهم ارزش افزوده بخش‌های عمده اقتصادی در دو سال اخیر حاکی از افزایش سهم بخش کشاورزی و کاهش سهم بخش خدمات است. همچنین سهم تولید ناخالص داخلی استان از کشور در بخش کشاورزی 3 /7 درصد، بخش صنعت و معدن 4 /3 درصد و بخش خدمات 6 /6 درصد است. با توجه به ضرورت هدف‌گذاری تولید ناخالص داخلی استان کرمان در این قسمت برآوردی از تولید ناخالص داخلی استان در برنامه ششم توسعه (1399- 1395) ارائه می‌شود.
از آنجا که در اسناد برنامه ششم توسعه، متوسط نرخ رشد تولید ناخالص داخلی با نفت کشور در پنج سال 1399- 1395، هشت درصد در نظر گرفته شده است، با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های ایجادشده سال‌های اخیر در استان و با مطالعات و بررسی‌های کارشناسی صورت‌گرفته، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی استان 5 /8 درصد پیش‌بینی می‌شود. همچنین براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، یک‌سوم از رشد اقتصادی استان می‌بایست از طریق افزایش بهره‌وری تحقق یابد.
ظرفیت سرمایه‌گذاری در استان کرمان به گونه‌ای است که از سال 92 با تبیین طرح مثلث توسعه اقتصادی برای 76 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در تمامی بخش‌های اقتصادی توسط بخش‌های خصوصی و غیردولتی طی برنامه هشت‌ساله هدف‌گذاری شد که تاکنون بیش از 34 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری محقق شده و از 2059 طرح تاکنون 1179 طرح با سرمایه‌گذاری 21700 میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است (تحقق 45درصدی سرمایه‌گذاری در مدت چهار سال گذشته).
