مهمان ناخوانده

زینب موسوی: خراسان رضوی یکی از پهناورترین استان‌های ایران،‌ شاید یکی از مستعدترین نقاط ایران برای شکل‌گیری و گسترش روندهای توسعه‌ای نیز باشد اما در این مسیر با چالش‌های جدی روبه‌رو است. به طور کلی محیط راهبردی ایران در معرض حوزه‌های ژئوپولتیک بیرونی قرار دارد و این موضوع استان‌های مرزی به ویژه استان‌های شرقی هم‌مرز با افغانستان و پاکستان را با تهدیداتی همچون مهاجرت‌های غیرقانونی و قانونی و نیز قاچاق مواد مخدر مواجه کرده است. هر کدام از تهدیدهای یادشده چالش‌های گسترده اجتماعی و امنیتی را به دنبال دارد و استان خراسان رضوی در حاشیه امن و دور از این چالش‌ها نیست.

فارغ از آنکه حوزه‌های ژئوپولتیک بیرونی، امنیت مرزهای ایران را به مخاطره انداخته است اما این موقعیت جغرافیایی، امروز می‌توانست برای استان‌های مرزی همچون خراسان رضوی یک فرصت تاریخی باشد. حال آنکه نبود این رویکرد،‌ چالش‌های آن را پررنگ‌تر از فرصت‌ها جلوه می‌دهد.

با این همه اگر از عوامل بیرونی ضد‌توسعه خراسان رضوی بگذریم،‌ آنچه آن را از مسیر توسعه‌یافتگی همه‌جانبه و فراگیر دور می‌کند،‌ بیش از همه حاصل نادیده انگاشتن منابع و فقدان مدیریت کارآمد است؛ مدیریتی که با پرهیز از تمرکزگرایی،‌ فرصت شکوفایی استعدادهای بالقوه همه مناطق استان را فراهم کند و توسعه متوازن و فراگیر را در دستور کار قرار دهد.

استان خراسان رضوی همچنان که از نامش پیداست بیش از هر مولفه‌ای به سفرهای زیارتی گره خورده است اما این نمودی ظاهری از این استان پهناور است. هرچند گردشگری زیارتی و وجود نهادی همچون آستان قدس رضوی، در شکل‌گیری رونق اقتصادی در خراسان رضوی به ویژه مشهد اثر قابل ملاحظه‌ای داشته اما این تنها مولفه توسعه‌ای در این استان نیست. آنچه خراسان رضوی را به سوی توسعه سوق می‌دهد، علاوه بر مولفه گردشگری، همچنان فعالیت‌های کشاورزی و بهره‌برداری از معادن نیز ظرفیت‌های توسعه‌ای این استان را شکل می‌دهند؛ مولفه‌هایی با وابستگی شدید به آب و آسیب‌پذیر از چالش کم‌آبی. این چالش در خراسان رضوی گرچه در حال گسترش است اما هنوز به بحران تبدیل نشده. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که هنوز خراسان رضوی می‌تواند با صرفه‌جویی و تلاش برای استفاده بهینه از منابع آبی،‌ به رونق اجتماعی و اقتصادی خود ادامه دهد. با این همه نمی‌توان مشکل کم‌آبی و مخاطرات و چالش ناشی از آن را نادیده گرفت.

از سوی دیگر بررسی برخی شاخص‌های کلیدی توسعه‌ای نشان می‌دهد این استان با وجود رساندن مشهد به شاخص‌های یک کلانشهر،‌ همچنان در معرض تهدید چالش‌های اجتماعی و اقتصادی است. هرچند خراسان رضوی بر اساس آمارهای رسمی، با نرخ باسوادی 3 /86 درصد در رتبه هشتم کشور قرار گرفته اما از منظر بیکاری هم هشتمین استان ایران است. این استان دومین نقطه ایران است که میزان بالای طلاق در کشور را به نام خود ثبت کرده است. در این پرونده در کنار بررسی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خراسان رضوی،‌ به بررسی چالش‌های توسعه‌ای این استان می‌پردازیم.