مجمع ناامیدان

  فاطمه شیرزادی: اظهار نگرانی برای حال جامعه ایرانی چندی است به ترجیع‌بند کلام برخی مسوولان و بسیاری از کارشناسان تبدیل شده و به‌ویژه پس از ناآرامی‌ها و اعتراض‌هایی که در دی‌ماه سال گذشته رخ داد، شدت یافته است. در ماه‌های اخیر بسیاری از کارشناسان، منتقدان و روزنامه‌نگارانی که بعضاً تخصص جامعه‌شناسی نداشته‌اند و همچنین مسوولانی که حیطه کارشان به طور مستقیم به امور اجتماعی مربوط نبوده، کوشیده‌اند نگرانی خود را از حال جامعه ایرانی بروز دهند. اسفندماه سال گذشته وزیر راه و شهرسازی جامعه ایرانی را در حال زوال اجتماعی توصیف کرد و گفت: هر حادثه‌ای رخ می‌دهد، به جای اصلاح فرآیندها سریعاً دنبال یک نفر می‌رویم که با او درگیر شویم. واقعیت این است که جامعه ما در حال زوال اجتماعی است. یعنی امکان اینکه مشکلات بنیادی خود را رفع کند، ارزش افزوده ایجاد و امید را تزریق کند، ندارد. این یک واقعیت است که اگر آن را در لفافه بیان کنیم، راهی برای درمان آن پیدا نخواهیم کرد.1 سال گذشته همچنین مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری سند آینده‌پژوهی ایران 1396 را منتشر کرد که در بخشی از آن آمده بود: «ناامیدی نسبت به آینده یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد فشار روانی بر توده مردم است. بر اساس یافته‌های سنجش ملی سرمایه اجتماعی در سال 1394، تنها حدود 24 درصد از مردم کشور آینده را بهتر ارزیابی می‌کنند و حدود 75 درصد از مردم معتقدند که آینده فرقی نمی‌کند یا بدتر می‌شود. نتایج مشارکت خبرگان در همین پژوهش نیز نشان می‌دهد که تنها حدود هشت درصد از خبرگان وضعیت سال آینده را بهتر ارزیابی کرده‌اند. این آمار برای شهروندان تنها حدود 9 درصد است.» اما چه عواملی این ناامیدی را ایجاد کرده است؟ آیا اظهار ناامیدی مردم از بهبود وضعیت به معنای ناامیدی اجتماعی است؟ تبعات کاهش امید و افت سرمایه اجتماعی چیست؟ غلامرضا غفاری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، اسفندماه 1396 در همایش علمی «امید اجتماعی در ایران»، با اشاره به دو مطالعه سرمایه اجتماعی در سال‌های 1384 و 1393، گفت: «نه‌تنها ناامیدی افزایش یافته بلکه به دلیل پیوستگی مولفه‌های اجتماعی، بر سایر مولفه‌های اجتماعی هم تاثیر گذاشته است. مولفه‌هایی چون وضعیت رفاهی، پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و دینی، وضعیت اقتصادی، وضعیت همدلی، وضعیت جرم و جنایت و وضعیت دینداری در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. تحقیق اول سرمایه اجتماعی ابتدا در سال 84 و پس از آن در سال 93 مولفه‌های یادشده را مورد بررسی قرار داد و با مقایسه آنها می‌توان دریافت که مولفه‌های منفی از جمله دروغ، حرص، تظاهر و دورویی، ناامیدی و فریب افزایش یافته است و مقولاتی چون وجدان، خیرخواهی و کمک به دیگران، رعایت حقوق دیگران و انصاف کاهش یافته است و این موضوعات در تهران در مقایسه با سایر نقاط کشور وضعیت بدتری دارد. میزان رضایت از زندگی، کیفیت زندگی، تمایل به مهاجرت، احساس نابرابری و توزیع فرصت‌ها به امید اجتماعی مربوط است.»2 حال با توجه به نقش گسترده امید اجتماعی در جامعه، چگونه می‌توان امید اجتماعی را بازیافت و سرمایه اجتماعی را تقویت کرد؟ آیا در این مسیر به یک سیاستگذاری اجتماعی نیاز داریم؟