افزایش سواد دیجیتالی

موضوع پیامک‌های تلفن همراه و نحوه استفاده از آن، سابقه 16، 17‌ساله در ایران دارد. مردم ایران اساساً نسبت به پدیده‌های نوین فناوری، هیجانی عمل می‌کنند. وقتی فناوری پیامک تلفن همراه وارد ایران شد، مردم هیجان داشتند و از پیامک برای احوالپرسی استفاده می‌کردند. به تدریج فرستادن لطیفه و جملات طنز، به شدت افزایش یافت. 

مواجهه با فناوری

در سال 82 که این نوع مباحث در حال جدی‌تر شدن بود در همایشی که در موسسه همشهری برگزار شد، تاکید کردم جامعه ما به شکل هیجانی با فناوری برخورد می‌کند. یعنی برای استفاده هرچه بیشتر از آن، دچار نوعی عجله و دستپاچگی می‌شوند. 

به دلیل اینکه محتوایی برای ارسال وجود نداشت، به سمت جوک و لطیفه و مسائلی از این دست رفتند. به تدریج شرکت‌های آی‌سی‌تی آمدند و فضا را در اختیار گرفتند. سمت و سوی پیامک‌ها نیز از لطیفه به سمت پیام‌های آموزشی، خبری و تبلیغاتی و سایر پیام‌ها که امروز به عنوان ارزش افزوده شناخته می‌شوند، رفت. پس از مدتی، مشترکان از دریافت پیام‌های تبلیغاتی اظهار نگرانی کردند. 

در سال‌های ابتدای دهه 90، با درخواست سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، اپراتورها در یک فراخوان، خواستار اعلام مشترکانی که تمایل به دریافت پیامک ندارند شدند. 

برخلاف آنچه نخبگان و رسانه‌ها مطرح می‌کنند فقط 17 درصد مشترکان تلفن همراه به عدم دریافت آگهی‌های تبلیغاتی رای دادند. نگارنده به عنوان کسی که سال‌ها در این حوزه فعالیت کرده است خیلی با ایده محدود کردن و مانع شدن برای ارسال پیامک موافق نیستم. این یک رسانه است و فقط درصد معدودی از مردم آن هم به دلیل اینکه خودشان مراقبت نمی‌کنند با حجم زیاد پیامک مواجه می‌شوند. 

بسیاری از آنها در هر فروشگاهی که از آنان شماره تلفن همراه خواسته می‌شود، آن را در اختیار کارکنان آن مجموعه قرار می‌دهند. میانگین پیام‌های تبلیغاتی کمتر از یک پیام برای هر مشترک به طور روزانه است. 

شماره‌گذاری و نامبرینگ در شبکه‌های همراه، به صورت گروهی انجام می‌شود و ضرورتی ندارد کسی لزوماً یک شماره مشترک خاص را در اختیار داشته باشد تا بتواند برای او پیامک ارسال کند. به عنوان مثال شماره **** 151 0912 به راحتی با جایگزین کردن اعداد مختلف به جای* به دست می‌آید. برای ارسال پیامک، چهار مدل وجود دارد. ارسال پیامک نقطه به نقطه که یک فرد به یک فرد دیگر ارسال می‌کند. دوم، ارسال پیامک از سوی یک فرد به چند نفر، سوم پیامک انبوه ناشناخته از نرم‌‌افزارها و چهارم، سیستم انبوه آگاهانه که شبکه بانکی و شرکت‌ها برای مشتریان خود ارسال می‌کنند. وزارت ارتباطات، از این چهار نوع سیستم ارسال پیامک، فقط برای پیامک انبوه می‌تواند شرایط اختیاری وضع کند. 

در جامعه امروز تبلیغات جزئی از رسانه است و پایین بودن نرخ مکالمات تلفن، هزینه پایین یک نسخه روزنامه و رایگان بودن تلویزیون به دلیل تبلیغات و آگهی است که آنها دریافت می‌کنند و اگر تبلیغات نبود اینها گران‌تر به دست مشتری می‌رسید. من هم معتقدم بحث آگهی‌های انبوه بی‌مورد به‌تدریج خود به خود سامان داده می‌شود چون هیجان باعث شده استفاده بی‌مورد از آن صورت بگیرد. اگر حوزه تبلیغات حرفه‌ای ‌شود، آنگاه این مشکل هم برطرف خواهد شد، بنابراین بهتر است فقط به راه‌های حذفی توجه نشود. 

تبلیغات امروز

اگر فضا را حرفه‌ای کنیم، شرایط این حوزه هم سامان خواهد یافت. 

اخیراً به مطلبی برخوردم که سواد دیجیتالی ایرانیان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی را پایین ارزیابی کرده بود. اگر سواد رسانه‌ای و تبلیغاتی افزایش یابد یک شرکت تبلیغاتی یا مجموعه اقتصادی، یک میلیون پیامک انبوه بی‌دلیل با هزینه‌های آنچنانی ارسال نمی‌کند در حالی که شاید هزار نفر از این جامعه، مخاطب و هدف این پیامک‌ها باشند. این هدر دادن پول و سرمایه و ضربه به برند آن مجموعه محسوب می‌شود. 

هیچ کجای دنیا تبلیغات به این شکل غیر‌هدفمند صورت نمی‌گیرد. اگر روابط عمومی‌ها، شرکت‌های تبلیغاتی و رسانه‌ها روش درست استفاده از تکنولوژی را فرابگیرند، این مساله حل می‌شود. موضع‌گیری اخیر وزیر ارتباطات در حمایت از مصرف‌کننده البته در جای خود قابل تقدیر است اما فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش اقتصادی و اجتماعی، حتماً می‌تواند اثرات بیشتری داشته باشد. اما نگارنده هم قطعاً با این ایده موافق است که برای آگهی‌های انبوه به ویژه باید مقررات خاص وجود داشته باشد و این جزو حقوق مخاطبان است که از میان آنها، حق انتخاب دریافت یا عدم دریافت داشته باشد. 

به هر حال بارها تاکید شده مشترکان برای قطع اس‌ام‌اس‌های تبلیغاتی می‌توانند از تلفن‌های ثابت به شماره ۰۹۱۲۹۹۹۰ و از تلفن‌های همراه با شماره ۹۹۹۰ تماس گرفته و پس از اتصال به اپراتور شماره تلفن خود را برای قطع اس‌ام‌اس های تبلیغاتی به اپراتور بدهند. به این طریق پیامکی دریافت خواهند کرد که طبق دستورالعمل مندرج در آن می‌توانند نسبت به قطع اس‌ام‌اس‌های تبلیغاتی‌شان اقدام کنند. در عین حال از اپراتورها خواسته شده پیامک‌های تبلیغاتی پس از ساعت 12 شب ارسال نشود و امکان دریافت آن در ساعات نیمه‌شب بعید به نظر می‌رسد مگر آنکه موبایل مشترک مقصد خاموش بوده یا خارج از محدوده سرویس‌دهی باشد که پیامک در سیستم ذخیره شده و بعد از این زمان به مشترک می‌رسد. 

برخی پیمانکاران فرعی ارسال پیامک نسبت به پیامک‌های با محتوای غیرقانونی اقدام می‌کنند اما شرکت ارتباطات سیار در چارچوب برخی قوانین فعالیت پیمانکاران را تعیین می‌کند، به این معنی که همانند قوانین حوزه مطبوعات، قوانینی برای پیامک‌های انبوه نیز جاری است. 

پیامک‌های ارسالی نباید مغایر با قوانین کشور باشد، تشویش اذهان عمومی را در پی نداشته باشد و روحیه مصرف‌گرایی را ترویج ندهد و نگرانی و استرس برای مشترکان به همراه نداشته و با مسائل شرعی در تناقض نباشد. ارسال پیامک‌های بدون اجازه مشترک رایگان است و تنها پیامک‌های ارزش افزوده در صورتی که مشترک تایید کند هزینه آنها از شارژ مشترک کسر می‌شود، از این‌رو در صورتی که بدون درخواست مشترک برای ارسال پیامک، هزینه‌ای کم شود، می‌تواند با شماره 9990 تماس بگیرد تا از ادامه کار جلوگیری شود. 

مشکل اینجاست که بیشتر مردم ما عادت کرده‌اند شکایات و خواسته‌هایشان را پیگیری نکنند. چون روال‌های قانونی برای احقاق حقوقشان تا حدی زمان‌بر و بعضاً پرهزینه است که عملاً در بن‌بست بی‌تفاوتی گرفتار می‌شوند. 

اپراتورها هرگز اطلاعات شخصی مشترکان خود را به دیگران نمی‌دهند. اما اصولاً این قبیل بانک‌های اطلاعاتی از طرق مختلف مثلاً شماره‌های همراهی که هنگام ثبت نام در سایت‌های اینترنتی می‌دهیم یا شماره‌هایی که فروشگاه‌ها و برندها و سایر مراکز خدماتی از مردم می‌گیرند، گردآوری می‌شود و البته خرید و فروش آن غیر‌قانونی است. 

تاکید می‌کنم برای آگهی‌های نقطه به نقطه یعنی آگهی یک فرد به چند نفر، امکان کنترل نیست مگر اینکه یک فرد از یک شماره به شکل خصوصی شکایت کند یا با حکم قضایی، شماره مذکور مسدود شود. در قانون مزاحمت‌های تلفنی که 45 سال پیش تهیه شده، تاکید شده شماره مزاحم با شاکی خصوصی، یک هفته قطع می‌شود. می‌توان از این نوع قوانین، در دوره جدید هم استفاده کرد.