خطای انسانی تنها عامل نیست
در وقوع سانحه اتوبوس دانش‌آموزان چه عاملی بیشترین تاثیر را داشت؟
به نسبت میزان بالای سفرهای بین شهری، آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر کمترین حوادث در ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای ثبت شده و سوانح اتوبوسرانی رو به کاهش است.
به نسبت میزان بالای سفرهای بین شهری، آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر کمترین حوادث در ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای ثبت شده و سوانح اتوبوسرانی رو به کاهش است. با توجه به اهمیتی که به حفظ جان مسافران داده می‌شود، امنیت اصلی‌ترین دغدغه در تمام رفت‌وآمدهای شرکت‌های مسافربری بوده است. در رابطه با تصادف جاده‌ای سه معیار خطای انسانی، جاده و وسایل نقلیه از لحاظ ایمنی دخیل هستند، به نحوی که اگر 75 درصد یک حادثه مقصر انسانی داشته باشد، بقیه به دیگر نواقص برمی‌گردد. طبق قانون اتوبوس آماده سرویس، باید از نظر شرایط فنی، کاملاً آماده باشد، ضمن آنکه مدیران فنی مقدمات لازم برای حرکت اتوبوس را بررسی کرده و اجازه حرکت را صادر کنند. همه اتوبوس‌ها باید تاییدیه مدیر فنی را داشته باشند، در کنار آن، صورت وضعیت مسافر معنی پیدا می‌کند. تمامی اتوبوس‌های حمل‌ونقل جاده‌ای قبل از حرکت، از سوی کارشناسان شرکت‌های مسافربری مورد بررسی قرار می‌گیرند و تمامی وسایل نقلیه عمومی شرکت‌های مسافربری قبل از حرکت از لحاظ معاینه فنی کنترل می‌شوند. تقریباً در تمام دنیا عامل بروز اکثر تصادفات را خطای انسانی می‌دانند. در تصادفات به‌طور کلی سه عنصر اصلی وجود دارد، راه، وسیله نقلیه و دیگری عامل انسانی یا همان راننده. هوشمندترین عامل در این میان همان انسان است که می‌تواند با قوه تصمیم‌گیری که دارد دو عنصر دیگر را هم تحت کنترل خود دربیاورد. بنابراین تصمیماتی که انسان در آن زمان می‌گیرد می‌تواند با خطا نیز روبه‌رو شود و این خطا معمولاً در بحث تصادفات نقش محوری دارد که از آن با عنوان خطای انسانی نام می‌برند. تصادفات جاده‌ای تنها مختص کشور ما نیست، بلکه از جمله حوادثی به شمار می‌رود که در تمام دنیا رخ می‌دهد و هیچ‌گاه قابل پیش‌بینی نیست. در این حوادث به طور کلی سه عامل جاده‌های خطرآفرین، خودروهای با ایمنی پایین و پایین بودن سطح آگاهی و مهارت رانندگی اثرگذار هستند.
متاسفانه به دو عامل جاده و خودرو که از نظر من دو عامل اصلی در ایجاد این حوادث در کشور ما هستند کمتر بها داده می‌شود و بعد از تصادفات جاده‌ای تنها به موضوع عدم مهارت راننده پرداخته می‌شود، چراکه راننده از قشر زحمتکش جامعه است و دیواری کوتاه‌تر از آنها وجود ندارد. این در حالی است که نقش سازمان‌های مرتبط می‌تواند در کاهش تلفات و تصادفات جاده‌ای بیشتر باشد اما با این حال شاهدیم که دلیل بیشتر تصادفات را تنها عدم مهارت راننده اعلام می‌کنند.
مشکلات و تصادفات جاده‌ای در حالی رخ می‌دهند که ماشین‌های سنگین فاقد سیستم ترمز صحیح هستند و ماشین‌های سبک ما نیز ایربگ ندارند؛ به هر حال در تمام دنیا حادثه وجود دارد، اما وسایل پیش‌گیرنده در کشورهای پیشرفته مسلماً سبب می‌شوند که خسارت‌های ناشی از این تصادفات به حداقل برسند. اما متاسفانه در کشور ما این عوامل بازدارنده دیده نمی‌شوند. به عنوان مثال در تصادف مرگباری که چند روز گذشته اتفاق افتاد و در اثر واژگونی اتوبوس تعداد زیادی از دانش‌آموزان عزیز کشورمان کشته و مجروح شدند، اولین عامل را حواس‌پرتی یا خواب‌آلودگی راننده اعلام کردند. این در حالی است که باید عوامل دیگر را نیز مورد بررسی قرار داد. البته ممکن است که راننده در اثر خواب‌آلودگی یا حتی سکته سبب وقوع چنین حادثه‌ای شده باشد، اما اگر عامل‌های بازدارنده وجود داشت باز هم این اتفاق رخ می‌داد. به هر حال راننده هم مانند هر انسان دیگری ممکن است دچار مشکلاتی از جمله خواب‌آلودگی، سکته، افت فشار یا هر عامل طبیعی دیگری شود، اما اگر خدایی ناکرده چنین مشکلاتی برای رانندگان به وجود آید ما در جاده‌ها هیچ‌یک از عوامل بازدارنده این تصادفات را نداریم که نمونه آن هم سقوط اتوبوس حامل سربازان کشورمان به دره بود و به این ترتیب ممکن است هر وسیله نقلیه‌ای در اثر کمی انحراف به دره سقوط کند. راننده‌ها بخشی از زحمتکش‌ترین افراد جامعه هستند و تنها به دلیل اینکه با تخلف این راننده جان 9 نفر از بین رفت، سر و صدای زیادی بلند شد، اما اگر به نوعی تخلف دیگری انجام شود حتی اگر گستره جنایت از 9 نفر هم بیشتر باشد، ممکن است کمتر به گوش کسی برسد یا سال‌ها طول بکشد که سر و صدایی به پا کند. البته من به هیچ عنوان نمی‌گویم که راننده‌ها در چنین حوادثی بی‌تقصیرند بلکه معتقدم هر سه عامل جاده‌های خطرآفرین، خودروهای با کیفیت پایین و راننده‌های فاقد صلاحیت در وقوع چنین حوادثی اثرگذار هستند و نباید تنها راننده‌ها را مقصر اصلی چنین حوادثی بدانیم.
بنابراین از نظر من باید در این‌گونه حوادث به دنبال تمام عوامل اثرگذار بگردیم تا بتوانیم با بهبود تمام این عوامل اثرگذار به راننده‌هایی با صلاحیت بیشتر، راه‌هایی با امنیت بیشتر و وسایل نقلیه باکیفیت‌تر برسیم و میزان حوادث و تصادفات جاده‌ای را به حداقل برسانیم. البته در بخش نظارت نمی‌توان گفت که کوتاهی می‌شود، چراکه سازمان حمل‌ونقل، شرکت‌ها و تشکلات صنفی نظارت‌های لازم را انجام می‌دهند، اما حادثه هیچ‌گاه خبر نمی‌کند، حتی ماشین‌های شخصی زیادی در جاده‌ها دچار سانحه می‌شوند، این راننده‌های اتوبوس هم اغلب خود مالک هستند، بنابراین چه کسی بیشتر از خود آنها نگران وضعیت‌شان است، چراکه مال و جان‌شان در دست‌شان است و تنها یک اتفاق می‌تواند هر دو دارایی‌های آنها را به طور همزمان بگیرد.
سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، شرکت‌های حمل‌ونقل، پلیس‌راه، اتحادیه و تعاونی‌ها و... همه مسوولیت دارند، اما آرزویمان این است شرایطی فراهم شود که تا حدودی به مسوولیت سایر ارگان‌ها نیز توجه شود و تنها رانندگان را در این حوادث مقصر ندانیم.
به طور کلی با تولید ماشین‌های استاندارد، ساخت جاده‌های استاندارد، در نظر گرفتن امکانات رفاهی برای راننده و آموزش‌های بیشتر می‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم که تصادفات جاده‌ای کاهش پیدا کند، همچنین در بحث راننده‌ها نیز باید بگویم ما راننده باصلاحیت زیاد داریم و به امید خدا دیگر حضور رانندگان فاقد صلاحیت از جاده‌ها کمتر می‌شود.
رسانه‌ها و صداوسیما نیز می‌توانند به بحث فرهنگ‌سازی بپردازند، البته پیش از آنکه راننده‌های ما حرفه‌ای شوند، خود ما نیز کلاس‌های خاص و آموزشی برای آنها برگزار می‌کنیم تا شاید بتوانیم از وقوع حوادث ناگوار جلوگیری کنیم. به هر حال آرزومندیم که جاده‌هایمان به جاده‌های استاندارد و ماشین‌هایمان به ماشین‌هایی باکیفیت و استاندارد تبدیل شوند و با توجه به اینکه تحریم‌ها نیز برداشته شده است ماشین‌های برند متعلق به کشورهای پیشرفته وارد مملکت ما شود و دیگر شاهد حوادثی نباشیم و چنانچه حوادثی هم وجود داشت تبعات آن به حداقل برسد.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز وضعیت به همین صورت است، یعنی در کنار آنکه به بحث فرهنگ‌سازی و رعایت قوانین اهمیت ویژه‌ای داده می‌شود، رسیدگی‌های لازم برای عواملی که می‌توانند حوادث را کاهش دهند نیز انجام می‌شود، چراکه تصادف حادثه‌ای است که از قبل خبر نمی‌دهد، به همین خاطر باید تمام تلاشمان را بکنیم تا در زمان وقوع حادثه میزان خسارت‌های آن را به حداقل برسانیم. در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته برای کنترل عبور و مرور و کاهش تخلفات رانندگی در سطح شهرها و جاده‌ها از سه روش زیر توامان بهره می‌گیرند:
الف) اعمال جریمه‌های رانندگی با مبالغ بالا و ابلاغ جریمه به رانندگان متخلف با سرعت و قاطعیت.
ب) اعمال محرومیت‌های اجتماعی و حقوقی برای شخص متخلف که از جریمه‌های رانندگی نشات می‌گیرند. در کشورهای توسعه‌یافته، پس از ارتکاب تخلف و ابلاغ جریمه به فرد، سوءپیشینه‌ای در سوابق رانندگی متخلف در نظر گرفته می‌شود که محرومیت‌های اجتماعی برای شخص به دنبال دارد. به عنوان مثال شخص متخلف به راحتی در اداره یا سازمانی استخدام نخواهد شد یا شخص متخلف شاغل، جایگاه و رتبه خود را در محل کار از دست می‌دهد یا از حقوق وی کاسته می‌شود یا حتی ممکن است شغل خود را از دست بدهد؛ بنابراین جریمه رانندگی در کشورهای توسعه‌یافته محرومیت‌های اجتماعی سنگین را در پی دارد.
بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که صرفاً نباید به افزایش مبالغ جریمه به عنوان اصلی‌ترین راهکار کاهش تخلفات رانندگی توجه کرد؛ زیرا در بسیاری از موارد به دلیل تمکن مالی بعضی از افراد متخلف، امکان پیشگیری از تکرار تخلف در این قبیل افراد وجود نخواهد داشت؛ از این‌رو اعمال محرومیت‌های اجتماعی و رانندگی می‌تواند به عنوان اصلی‌ترین راهکار در پیشگیری وقوع تخلفات موثر واقع شود.
