باسوادان ناآگاه

گفته‌ای منسوب به آلبرتو موراویا، نویسنده ضد‌فاشیست ایتالیایی هست که می‌گوید: «حقیقت این است که بی‌سوادی از میان نرفته است؛ فقط این روزها، بی‌سوادها خواندن و نوشتن فرا گرفته‌اند.» این نقدی تلخ، ولی واقعی است که حتماً همه ما با آن موافقیم؛ حتی اگر جزو همان بی‌سوادهایی باشیم که فقط خواندن و نوشتن بلدیم.

مسلماً تولید انبوه «باسوادهای ناآگاه» تقصیر یک نهاد یا شخص نیست و در این عرصه هم باید به تاریخ آموزش نگاهی جامعه‌شناسانه انداخت و پرسید چرا نظام موفق سنتی آموزش در کشور ما به نظام تحصیلی کمیت‌گرا و مدرک‌محور تبدیل شده است. آیا همه‌گیر شدن تحصیل به معنی گسترش آگاهی و آموزش است؟ بی‌گمان وضعیت اقتصاد، سیاست، اجتماع و فرهنگ بر آموزش تاثیری مستقیم دارد ولی باید دید که عوامل زاینده و بازدارنده آموزش مطلوب چیست. در پرونده پیش‌‌رو فرهاد نیلی به بررسی گزارش توسعه جهانی 2018 پرداخته است. طبق این گزارش که اکتبر 2017 منتشر می‌شود، اولین سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا تلاش 25‌ساله کشورها و نهادهای بین‌المللی برای توسعه تحصیل به آموزش منجر شده یا خیر؟ متاسفانه به‌رغم تلاشهای بسیار تحصیل در بسیاری از کشورها منجر به آموزش نشده و نتیجه آن، ایجاد بحران آموزشی است.

کشورهایی چون ایران از این نظر با بحران مواجه‌اند. برای حل این بحران باید «دانش‌آموزان»، «مدرسه»، «معلمان» و «سیاستگذاران» هماهنگ عمل کنند. از طرف دیگر باید بدانیم که ما چرا باید درس بخوانیم؟ واقعاً برای شهروندی مطلوب بودن یا فقط برای دکتر شدن؟ آینده‌سازان مطلوب نظام آموزشی ما «پیروز»، «مطیع» یا «مهربان»‌اند؟ از طرف دیگر، آنچه به دانش‌آموزان می‌آموزیم آیا در زندگی اجتماعی آینده‌شان به کار می‌آید؟ اگر این‌گونه است چرا طبق پژوهش‌ها یکی از عوامل مهم بیکاری در کشور نبود نیروی متخصص است؟ گاهی حتی لازم نیست نظام آموزش را در کلیات آن بسنجیم فقط اگر به یک درس بیندیشیم کافی است؛ راستی چند نفرمان بعد از حدود هفت سال انگلیسی خواندن در مدرسه، دوباره به کلاس زبان نمی‌رویم و از پایه شروع نمی‌کنیم به خواندنش؟