نباید برخورد کلنگی داشته باشیم

نایب‌رئیس اول کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس طرح «توزیع مواد مخدر دولتی» را طرحی کلی، بدون جزئیات و خام می‌داند و می‌گوید به‌عنوان فردی که حدود 30 سال کار قضایی انجام داده و سال‌ها در حوزه مبارزه با مواد مخدر فعالیت کرده نگران است چنین طرحی در صورت تصویب چگونه قرار است، اجرا شود. محمد کاظمی از ابهامات و سوالات متعدد این طرح می‌گوید و معتقد است اعتیاد و مواد مخدر یک مشکل اجتماعی و فرهنگی است و حل آن راهکارهایی از همین جنس می‌خواهد در حالی که از نگاه او این طرح اگرچه با هدف کاهش اعتیاد مطرح شده اما نگاهی قضایی و کلنگی دارد. نماینده ملایر که دانش‌آموخته رشته حقوق دانشگاه تهران است، پیش‌بینی می‌کند این طرح به دلیل مخالفان بسیار در صحن علنی رای نیاورد اما می‌گوید حتی اگر تصویب هم شود، نمی‌تواند اجرای موفقیت‌آمیزی داشته باشد. او تجربه توزیع تریاک دولتی قبل از انقلاب را موفق می‌داند چون مصرف مخدر محدود به چند ماده مخدر بود و می‌گوید اکنون بیش از 300 ماده مخدر در داخل وجود دارد اما آیا دولت می‌تواند تدارک توزیع این تنوع مواد مخدر را ببیند یا می‌تواند الگوی مصرف را تغییر دهد. دادستان انقلاب اسلامی در استان‌های غربی کشور از ایرادات و ابهامات این طرح می‌گوید.

♦♦♦

 اخیراً طرح توزیع مواد مخدر دولتی در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس مطرح شده است. اما جزئیات زیادی از این طرح در رسانه‌ها منتشر نشده. این طرح شامل چه نکاتی است و هدف آن چیست؟

این طرح جزئیات زیادی برای توضیح و ارائه ندارد. اساس طرح اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر است که در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس مطرح شد. پیشنهاد اجرای این طرح توسط آقای محمد دهقانی، نماینده چناران و طرقبه که یکی از اعضای کمیسیون قضایی و حقوقی است، مطرح شد. هیچ جزئیاتی در این طرح وجود ندارد. این پیشنهاد اگرچه در کمیسیون قضایی به تصویب رسید اما یک پیشنهاد خام است چون آنچه ارائه شده، یک ماده چهار پنج‌خطی است بدون هیچ توضیح یا جزئیاتی. چگونگی اجرای این مصوبه و اینکه دولت چه اقداماتی برای اجرای آن باید انجام دهد مستلزم ایجاد مقدمات بسیاری است و در ماده پیشنهادشده هم آمده که حتماً باید آیین‌نامه‌ای توسط دولت برای این طرح تهیه و همه جزئیات اجرا در آن ارائه شود.

انگیزه همکار پیشنهاددهنده طرح و آنچه در کمیسیون قضایی و حقوقی مطرح شد، این بود که اگر ما بتوانیم به واسطه این طرح بین توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر فاصله بیندازیم، شاید بتوانیم در بحث مبارزه با توزیع‌کنندگان کم‌وبیش موفق باشیم. از طرفی در بحث مواد مخدر صنعتی و آنچه توسط توزیع‌کنندگان ارائه می‌شود، تقلب و ناخالصی فراوان است و مصرف این مواد ناخالص به طور متوسط در روز باعث مرگ‌ومیر بیش از شش نفر در کشور می‌شود. این آمار بالای مرگ‌ومیر به وسیله مواد مخدر نامرغوب هم یکی از دلایلی بود که چنین طرحی در کمیسیون قضایی و حقوقی مطرح شود.

 سخنگوی این کمیسیون در توضیح طرح به تجربه موفق قبل از انقلاب اشاره کرده‌ و امیدوار است این تجربه هم بتواند مانند تجربه قبلی موفق باشد.

نمی‌دانم چقدر می‌توان چنین مصوبه‌ای را اجرا کرد و چقدر می‌توان به اجرای موفق آن امید داشت. قبل از انقلاب تجربه توزیع تریاک در میان معتادان را داشتیم اما آن دوره و اکنون چند تفاوت عمده با یکدیگر دارند. مهم‌ترین تفاوت این است که متاسفانه مواد مخدری که امروزه توزیع می‌شود، تنوع بسیار زیادی دارد. بالغ بر 300 تا 400 نوع مواد مخدر صنعتی در کشور وجود دارد و هر فردی به یکی از این مواد اعتیاد دارد. این در حالی است که در گذشته تنها چند نوع محدود مواد مخدر در کشور وجود داشت و همین یکی از عللی بود که طرح توزیع تریاک را آسان می‌کرد. اما الان اولین سوال این است که با توجه به تنوع بسیار بالای مواد مخدر در کشور، دولت می‌تواند تدارک توزیع این تنوع مواد مخدر را ببیند؟ آیا باید نوع اعتیاد را با عرضه یک نوع مواد مخدر خاص تغییر دهیم و آیا اصلاً امکان تغییر نوع اعتیاد وجود دارد؟ عرضه مواد مخدر چگونه خواهد بود؟ اینکه باید معتادانی را که در جامعه به حال خود رها شده‌اند تامین کنیم؟ آیا باید معتادان را در یک مرکز مشخص مثلاً بازپروری جمع کنیم و در آنجا به تدریج کمیت و کیفیت مواد را تقلیل دهیم تا موجب ترک شود یا شیوه دیگری باید برای اجرای آن در نظر گرفت؟ اینها همه سوالاتی است که باید به‌صورت کارشناسی‌شده به آن پاسخ دهیم.

بر اساس طرحی که در کمیسیون ما ارائه شده، قرار است در صورت تصویب کلیات در صحن، به دولت سه سال زمان داده شود که شیوه اجرای این طرح را مشخص کند. اهداف و انگیزه‌های اصلی ارائه طرح همین موارد بوده است اما اینکه چقدر بتوان در جزئیات موفق بود، باید شیوه اجرا را بررسی کرد.

 یعنی در این طرح، پیشنهاددهنده هیچ توضیحاتی در خصوص شیوه اجرا نداده است یا اینکه چه سازمانی باید اجرای آن را بر عهده گیرد؟

نه، ایشان یک طرح کلی ارائه داده‌اند و اجرای این طرح و مشخص شدن جزئیات را مستلزم تدوین آیین‌نامه توسط دولت دانسته‌اند. مثلاً در آیین‌نامه باید ستاد اجرایی این طرح مشخص شود اینکه آیا ستاد مبارزه با مواد مخدر مسوول اجرا و توزیع مواد مخدر شود یا نیروی انتظامی این کار را انجام دهد یا تشکیلات مستقلی شکل گیرد. همه اینها جزئیاتی است که باید بعد از تصویب بررسی شود.

 اما طرحی که در کمیسیون متبوع شما ارائه شده است، باید پشتوانه اجرایی داشته باشد. شما به برخی ابهامات در خصوص اجرای این طرح اشاره کردید. ابهاماتی مانند اینکه شیوه اجرای این طرح چگونه خواهد بود؟ سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی گفته بود قرار است شیوه اجرای این طرح همانند سال‌های قبل از انقلاب باشد اما ما می‌دانیم که تعداد مواد مخدر امروز با آن زمان به هیچ عنوان قابل مقایسه نیست. طرح پیشین محدودیت سنی 50 سال به بالا داشته است. اما اکنون مواد صنعتی یکی از مواد مصرفی رایج در کشور است که مصرف آن به‌خصوص در میان جوانان رواج دارد. از طرفی بخش زیادی از مصرف مواد مخدر امروزه تفننی است یعنی باید دید مجری چگونه قرار است مصرف مدام با مصرف تفننی را تشخیص دهد و آیا فردی که برای تفنن و به دلیل ویژگی‌های مواد صنعتی، مصرف‌کننده این مواد است حاضر به تغییر نوع ماده مخدر خود هست. اینها همه سوالاتی است که هنگام طرح این موضوع مطرح می‌شود. کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس به ‌عنوان اولین کمیسیونی که مساله توزیع مواد مخدر دولتی در آن مطرح شده، چه پاسخی برای این سوالات دارد؟

ما هم همین سوالات را در خصوص این طرح داریم اما کمیسیون پاسخی در مورد این سوالات ندارد چون این طرح آنقدری در کمیسیون قضایی هم مطرح نشده. بهتر است بگویم طرح فی‌البداهه پیشنهاد شده و چون از قبل طراحی نشده بود فرصتی برای فکر کردن به این قصه وجود نداشت. من هم شخصاً با این قصه مخالفم و فکر نمی‌کنم بتوان در اجرای این طرح به توفیقی دست یافت.

 دولت یا ستاد مبارزه با مواد مخدر چه نگاهی به این طرح دارند. آنها چقدر چنین طرحی را اجرایی می‌دانند؟

ستاد مبارزه با مواد مخدر و قوه قضائیه هم چون در همین کمیسیون برای اولین‌بار با چنین پیشنهادی مواجه شدند به همین نکات و ابهاماتی که شما گفتید، اشاره کردند و معتقد بودند این طرح نیاز به بررسی‌های کارشناسی دارد اما با کلیت موضوع موافق بودند. باید به این نکته توجه کنیم که اجرای چنین طرحی کاری بسیار زمانبر و مشکل است. دوستان به تجربه موفق توزیع تریاک قبل از انقلاب استناد می‌کنند اما پیش از انقلاب مدل مصرف مواد مخدر با الان تفاوت زیادی داشت. آن زمان عموماً افراد مسن اعتیاد به تریاک داشتند و جوان‌ترها به هروئین گرایش داشتند. اما امروز مشتقات شیمیایی مواد مخدر بسیار افزایش یافته. هر معتادی هم الان به یک نوع مواد مخدر خاص آلوده است و همان مواد خاص نیاز جسمی و روحی‌اش را تامین می‌کند. برای همین سوالی که مطرح می‌شود، این است که آیا ما می‌توانیم مشتقات متعدد مواد مخدر و چند صد نوع ماده مخدر را در اختیار معتادان قرار دهیم؟ آیا این مساله خود ترویج اعتیاد نیست؟ آیا تشخیص اینکه مصرف افراد تفننی است یا به ‌صورت دائم، کار مشکلی نیست؟ آیا ما در این حالت خودمان به توزیع‌کننده و ترویج‌کننده مواد تبدیل نمی‌شویم؟ اینها همه سوالاتی است که در بررسی این طرح باید به آن فکر کرد.

 اما سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس در گفت‌وگو با ایلنا از تصویب نهایی این طرح در این کمیسیون خبر داده و گفته بود همه مراجع و قوای دخیل در این مساله به جلسه کمیسیون آمده‌اند و همه به این طرح نگاه مثبت داشته‌اند و با اجرای آن موافقت کرده‌اند. یعنی این کمیسیون با مراجع دخیل جلسه‌ای برگزار نکرده است؟

ستاد مبارزه با مواد مخدر و نماینده دادستانی کل و قوه قضائیه در یک جلسه با این موضوع به ‌صورت بداهه مواجه شدند.

 واکنش‌شان در همان جلسه چه بود؟

آنها هم همین سوالات را داشتند. یعنی آنها هم صحبت ما را داشتند. می‌گفتند این پیشنهاد خامی است که نیاز به بررسی بیشتر و کار کارشناسی دارد. باید مشکلات و معایب و مزایای آن را بررسی کرد.

 دلیل شما برای مخالفت با این طرح چیست؟ آیا این طرح را به دلیل کلی بودن و بی‌توجهی به جزئیات رد می‌کنید یا دلایل دیگری دارید؟

من به شخصه با این طرح مخالفم. اما این طرح در کمیسیون قضایی و حقوقی رای آورده است. حال باید دید اگر این طرح به صحن مجلس برسد در آنجا چه سرنوشتی پیدا می‌کند. آیا نمایندگان آن را تصویب می‌کنند یا نه. چون ممکن است اصلاً این طرح در صحن رای نیاورد و تصویب نشود. معتقدم اجرای این طرح با توجه به تنوع و تکثر مواد مخدر در کشور ما کار بسیار دشواری است. اما باید منتظر ماند و دید کارشناسان امر در این مورد چه می‌گویند و چه تصمیمی می‌گیرند. کشورهای دیگر هم با مواد مخدر به شدت مبارزه کرده‌اند و هم با اعتیاد. هیچ کشوری الان شرایط ما را در زمینه اعتیاد ندارد. منهای یکی دو کشوری که در اطراف ما هستند و وضعیت آنها هم در زمینه مواد مخدر و ابتلای به اعتیاد خوب نیست. اما دیگر کشورها توانسته‌اند با این مشکل به خوبی کنار بیایند و دلیل این موفقیت هم در شیوه اجرا و مقابله با مساله اعتیاد و مواد مخدر است. مساله این است که ما نباید با اعتیاد برخورد کلنگی و قضایی داشته باشیم. این یک موضوع فرهنگی و اجتماعی است و اگر واقعاً می‌خواهیم مساله اعتیاد و مصرف مواد مخدر را در کشور کاهش دهیم باید با شیوه فرهنگی این کار را انجام دهیم. مبارزه با این موضوع تاکنون موثر نبوده و بعید است بعد از این هم موثر باشد. این همه اعدام به دلیل خریدوفروش مواد مخدر در کشور ما انجام شده اگر قرار بود برخوردهای قضایی و کلنگی جواب بدهد، تا الان باید جواب می‌داد. عدم کاهش مصرف مواد مخدر و توزیع آن بعد از این همه اعدام نشان می‌دهد راه‌حل مساله این نیست. برای همین هم بوده که ما در اصلاحیه جدید مجازات اعدام را تقلیل دادیم و تغییراتی در قوانین آن ایجاد کردیم.

 خب این طرح که مانند آنچه شما می‌گویید اشاره به برخوردهای قضایی ندارد. شما این طرح را هم یک طرح کلنگی می‌دانید؟ شما می‌گویید هنوز جزئیات این طرح مشخص نشده اما شاید در جزئیات به موضوعات فرهنگی هم توجه شود. نباید منتظر آیین‌نامه ماند؟

این طرح از منظر مبارزه با قاچاق مواد مخدر طراحی شده و همان نگاه قضایی و کلنگی را دارد. یا بهتر بگویم این طرح نگاه جزایی دارد. این نگاه‌ها به مساله مواد مخدر مشکل ما را حل نمی‌کند. ما ریشه مشکل اعتیاد را باید در جای دیگری جست‌وجو کنیم. این نگاه‌ها و این‌گونه برخوردها نمی‌تواند مساله را حل کند.

 کلیات طرح به متادون و تریاک رقیق‌شده اشاره کرده است. یعنی هدف این طرح این است که افراد را ترک دهد یا با توزیع مواد مخدر دولتی همان‌طور که گفته شده رابطه معتاد و قاچاقچی را قطع کند؟

این هم یکی از ایرادات طرح است. هدف این طرح ترک دادن معتادان است. اما حتی اگر بپذیریم که افراد حاضر می‌شوند با اجرای این طرح ماده مخدر مصرفی خود را تغییر دهند که این مساله جای بررسی دارد، باید بدانیم هیچ‌گاه متادون یا مواد مخدر رقیق‌شده معتاد به هروئین و کوکائین و شیشه را تامین نمی‌کند. این مواد برای بدن معتادان به تریاک و مشتقات آن می‌تواند مطلوب باشد. همین‌جاست که من می‌گویم این یک طرح بداهه است و به ابعاد مختلف آن فکر نشده است. این طرح اولیه اگرچه قرار است بعداً کارشناسی شود و جزئیات آن مشخص شود، اما نمی‌توان از ناپختگی طرح چشم پوشید. این طرح حتی به تنوع مواد مخدر یا تفاوت الگوی مصرف مواد مخدر پیش از انقلاب و الان هیچ توجهی نکرده است. باید دید آیا واقعاً این طرح می‌تواند به شیوه قبل از انقلاب اجرا شود و موفق باشد؟ معتقدم این یک طرح شکست‌خورده است که یا تصویب نمی‌شود یا در صورت تصویب و تدوین آیین‌نامه دولت در اجرای آن می‌ماند یا اجرای موفقیت‌آمیزی نخواهد داشت.

 چرا اعضای کمیسیون با وجود این همه سوال و ابهام به آن رای داده‌اند و تعیین تکلیف همه این سوال را به دولت و ستاد مبارزه با مواد مخدر واگذار کرده‌اند؟ به نظر می‌رسد ستاد مبارزه با مواد مخدر هم که احتمالاً مجری نهایی این طرح خواهد بود نگاه چندان مثبتی به آن ندارد و حتی برداشت مسوولان این ستاد با آنچه اعضای کمیسیون قضایی می‌گویند کاملاً فرق دارد. مثلاً سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت‌وگو با ایسنا گفته «ما با این شکلی که طرح مطرح شده است، مخالف هستیم»، رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر هم به نحوی توضیح داده که گویا این طرح همان ادامه طرح توزیع متادون به معتادان است اما در مقیاس بیشتر. آیا وقتی چنین طرحی قرار است مطرح شود نباید کارشناسی‌شده باشد؟

نمایندگان در جلسات بررسی طرح‌ها و لوایح، می‌توانند صرفاً پیشنهاداتی را مطرح کنند و ما نمی‌توانیم به نمایندگان بگوییم شما پیشنهاد ندهید چون پیشنهاد شما کارشناسی شده نیست یا خام است. این پیشنهادات به صحن می‌رود آنجا نمایندگان در مورد آن اظهارنظر می‌کنند و در نهایت اگر در خصوص این ماده نمایندگان نظر مثبت داشتند، کار کارشناسی تازه آغاز می‌شود و بعد دولت باید بررسی کند که شیوه اجرا و نگاه کارشناسی چیست. اما احتمال خیلی زیادی وجود دارد که این طرح در مجلس تصویب نشود چون مخالفان زیادی دارد. من به‌عنوان فردی که قریب به 30 سال کار قضایی انجام داده‌ام و بیشتر کارم در حوزه مواد مخدر بوده نگرانم که اگر چنین طرحی تصویب شود چگونه قرار است اجرا شود. تجربه قبل از انقلاب تجربه موفقی بود. در خاطرم هست که افراد مسن آن زمان به داروخانه می‌رفتند و در حد مصرف تریاک می‌گرفتند. آن زمان دست قاچاقچیان از قاچاق مواد مخدر کوتاه شده بود. من آن طرح را در آن زمان موفق می‌دانستم. اما امروز بعید می‌دانم چنین طرحی موفق باشد.

 در میان مباحث اعضای کمیسیون مساله‌ای در مورد آزادسازی مواد مخدر مطرح شد؟ چون تجربه موفق بسیاری از کشورها نشان داده اگر بتوانند خریدوفروش یکی از مواد مخدر با زیان پایین مثلاً تریاک را آزاد کنند ریسک عرضه از بین می‌رود، در نتیجه قیمت آن کاهش می‌یابد. کاهش قیمت برای مصرف‌کنندگان مواد دیگر انگیزه ایجاد می‌کند که به سمت این ماده کم‌ضررتر بیایند و مصرف مواد شیمیایی پرضرر را کمتر می‌کند.

نه، در کمیسیون هیچ مساله‌ای در مورد آزادسازی مطرح نشد و هدف از ارائه این طرح اصلاً آزادسازی نیست.