آفرینش فرصت‌های تازه
رونق فضای کسب‌وکار در بستر گردشگری شهری
رویکردهای نوین به مقوله اقتصاد شهری در همه شهرهای بزرگ جهان موضوعی پذیرفته‌شده و مورد تاکید است.
رویکردهای نوین به مقوله اقتصاد شهری در همه شهرهای بزرگ جهان موضوعی پذیرفته‌شده و مورد تاکید است. کلانشهرها به‌عنوان یک ساختار پیچیده اجتماعی و یک عرصه همگانی پرجمعیت، از پتانسیل‌ها و استعداد قابل توجهی در بخش‌های مختلف برخوردارند که می‌توان با ایجاد زمینه مناسب، به افزایش کمی و کیفی شاخص‌های توسعه آن کمک کرد.
با یک نگاه گسترده می‌توان مخاطبان گردشگری شهری را در یک طیف وسیع از اهالی همان شهر تا توریست‌های خارجی در نظر گرفت. در نتیجه با افزایش جمعیت کلانشهرها و همچنین رونق گردشگری در کشور، نیاز برای ارائه خدمات تازه و منحصربه‌فرد در این حوزه نیز رو به گسترش است. با توجه به پتانسیل‌های موجود در کلانشهرهای ایران، توسعه گردشگری شهری به عنوان یکی از محورهای اصلی مورد توجه بوده است. شهرهایی همچون تهران، شیراز، اصفهان، تبریز، مشهد و... با توجه به جایگاه تاریخی و ویژگی‌های فرهنگی منحصربه‌فرد و همچنین برخورداری از عناصری همچون معماری سنتی ایرانی، بستر کم‌نظیری را برای بروز خلاقیت و نوآوری در حوزه گردشگری شهری در اختیار دارند. ظرفیت‌سازی صورت‌گرفته در خیابان سی تیر تهران، به عنوان یک نمونه موفق می‌تواند الگویی از توسعه گردشگری شهری قلمداد شود.
سی تیر به عنوان یکی از خیابان‌های تاریخی پایتخت، به لحاظ وجود مسجد، کلیسا، موزه آبگینه، موزه ملی، آتشکده زرتشتیان و... از شرایط خاصی برخوردار است. وجود کنیسه حیم، کلیسای حضرت مریم و آتشکده آدریان و همچنین مسجد در این خیابان فضای جالبی از همزیستی ادیان مختلف را پدید آورده است. به عبارت دیگر مجموعه‌ای از جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری در این منطقه قرار گرفته که با محوریت خیابان سی تیر، امکان دستیابی به جایگاه‌های برجسته‌ای را دارند. در همین راستا عملیات عمرانی به منظور آرام‌سازی خیابان به وسیله نصب سنگفرش‌های ویژه عبور خودرو در سال 95 انجام شد و این خیابان تاریخی در نوروز امسال توانست جایگاه جالب توجهی را در گردشگری برای خود به وجود آورد.
اما آنچه توانست در کنار ابنیه تاریخی و فرهنگی، آوازه این خیابان را بار دیگر بر سر زبان‌ها بیندازد، برگزاری جشنواره خیابانی تهران بود که در این جشنواره، برندها و گردونه‌های غذایی، سوغات و صنایع دستی و کافه فست‌فودهای سیاری حضور داشتند. همچنین در مناسبت‌های مختلف نیز ویژه‌برنامه‌هایی همچون موسیقی‌های خیابانی، تئاتر و... نیز در آن برگزار شد. آنچه در الگویی همچون خیابان سی تیر بیشتر به چشم می‌خورد، فراهم آوردن مجموعه‌ای از خدمات و فعالیت‌هایی است که در محیطی کنترل‌شده، بخشی از تقاضای شهرنشینی مدرن در کلانشهرها را پاسخ می‌دهد. به بیانی بهتر نوعی از بازآفرینی شهری با افزودن کاربری‌های تازه برای این خیابان تعریف شد.
رشد و توسعه مشاغل خیابانی در همه شهرهای بزرگ و گردشگرپذیر دنیا امر متداولی است. دکه‌های سیار و ثابتی که بنا بر قوانین محلی برای یک روز در هفته یا کل هفته در مسیرهای عمدتاً گردشگرپذیر به ارائه کالا و خدمات می‌پردازند. مهم‌ترین شاخه از این قبیل مشاغل نیز مربوط به حوزه خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها می‌شود که به علت پیوند مستحکم آن با حوزه گردشگری، همواره با استقبال بالایی از سوی گردشگران مواجه شده است. به طوری که در برخی کشورها برای ورود به گذرهایی که محل عرضه غذاهای خیابانی محلی است، مبالغی تحت عنوان ورودی نیز اخذ می‌شود. اصلی‌ترین مزیت‌های مشاغل خیابانی که اکثر کشورها را به توسعه آن مجاب کرده عبارت است از پتانسیل اشتغال‌آفرینی بالا، سرمایه‌بری بسیار پایین برای راه‌اندازی هر شغل، ایجاد ارزش افزوده بالا و رونق فعالیت‌های جانبی. بنابراین ساماندهی ایده‌های خلاقانه در این حوزه می‌تواند به نحو موثری بر اقتصاد شهری تاثیر بگذارد.
در همین راستا ایده بازآفرینی شهری در بافت تاریخی موجود در شهرهای بزرگ کشور با هدف توسعه گردشگری شهری، می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای را در اختیار کارآفرینان نوپا و جوانان جویای کار قرار دهد. اگرچه پایداری و تداوم بهره‌گیری از فرصت‌های مذکور وابسته به میزان خلاقیت و نوآوری صاحبان مشاغل است، اما بسترسازی برای این مساله از طریق بهسازی و بازآفرینی محله‌ها یا گذرهای دارای پتانسیل (همچون خیابان سی تیر) در حیطه اختیارات نهادهای عمومی و دولتی همچون شهرداری‌ها و زیرمجموعه‌های سازمان میراث فرهنگی است.
استفاده مناسب و هدایت‌شده از بازارهای خیابانی نیز در کنار بازآفرینی شهری می‌تواند علاوه بر خلق فرصت‌های شغلی تازه، ابعاد تازه‌ای را به توسعه گردشگری شهری ببخشد. نمونه‌های فراوانی از بازارهای خیابانی یا محله‌های بازآفرینی‌شده در سطح دنیا وجود دارند که علاوه بر افزایش پویایی اقتصادی شهرها، خود به عنوان یک جاذبه گردشگری، توریست‌های داخلی و خارجی را به سوی خود می‌کشانند. بازار روت‌فی1 در بانکوک، بازارهای مالتبای2، کامدن لاک3 و پورتوبلو4 در لندن، بازار ملکه ویکتوریا5 در ملبورن، بازار رئالتو6 در ونیز و... از جمله جذاب‌ترین و معروف‌ترین بازارهای خیابانی هستند. چنین اماکنی بیش از آنکه کارکرد یک بازار را داشته باشند، به عنوان یک جاذبه گردشگری در آن شهرها شناخته می‌شوند. زیرا آنچه در این بازارها عرضه می‌شود ریشه در فرهنگ و آداب شهر میزبان دارد. از آثار هنری و دست‌ساز در شاخه‌های مختلف گرفته تا غذاهای خیابانی عرضه‌شده، در واقع بازتابی از سبک زندگی مردم آن شهر است و از این‌رو است که تجربه منحصربه‌فردی را برای بازدیدکنندگان پدید می‌آورد.
از سوی دیگر باید توجه داشت که در برخی از جنبه‌های اقتصاد شهری، فرصت‌های شغلی فراوانی وجود دارند اما به علت وجود موانع مختلف امکان بهره‌برداری از آنها وجود ندارد. به عنوان مثال یکی از موانع موجود بر مسیر توسعه گردشگری شهری، بحث قوانین و مقررات سختگیرانه‌ای است که زندگی شبانه را در یک شهر محدود می‌سازد. این امر در حالی است که زندگی معاصر به ویژه در کلانشهرها، به شکلی در حال ظهور و بروز است که شهروندان بیش از گذشته در ساعات شب به گذران وقت می‌پردازند. نکته جالب‌تر اینجاست که در برخی زمان‌های مشخص سال، حتی این محدودیت‌ها برداشته می‌شود. زمان‌هایی مثل لیالی ماه مبارک رمضان که در آن به نوعی زندگی شبانه به رسمیت شناخته شده و اتفاقاً از آن استقبال خوبی نیز صورت می‌گیرد یا مثلاً در شهرهای توریستی کشور در ایامی مثل نوروز برخی از اماکن گردشگری به صورت 24ساعته به روی علاقه‌مندان باز هستند. از این‌رو به‌رغم تجربه و تمرین مناسبی که در زمینه زندگی شبانه وجود دارد، باز هم شاهد محدودیت‌ها در ساعات کار اصناف برای سایر ایام سال هستیم. در حالی که همچون سایر شهرهای بزرگ جهان، فرصت‌های شغلی تازه‌ای را می‌توان در زندگی شبانه خلق کرد و بخشی از نیروی کار را بدون حتی یک ریال سرمایه‌گذاری تازه در این ساعات به کار مشغول کرد. بنابراین به نظر می‌رسد ایجاد ظرفیت به منظور پذیرش فعالیت‌های شبانه شهروندان می‌تواند به عنوان دریچه‌ای در ایجاد اشتغال، مورد توجه قرار گرفته و برای اصلاح برخی از مقررات برنامه‌ریزی کرد.
فارغ از منافع اقتصادی حاصل از پویایی زندگی شبانه به ویژه در شهرهای بزرگ، در صورتی که پاسخ مناسبی به این نیاز بخشی از شهروندان داده نشده و کماکان چیزی به نام «شهر شب» به رسمیت شناخته نشود، طبیعتاً فعالیت‌هایی غیررسمی در زیر پوست شهر شکل می‌گیرد که خود آسیب‌های زیادی به همراه خواهد داشت. فضایی که تامین امنیت برای آن در نظارت دقیق هیچ سازمانی نیست و بدون شک بسترساز خطرات زیادی می‌شود. بستری که به وضوح از یک نیاز نادیده گرفته‌شده نشات می‌گیرد.
پی‌نوشت‌ها:
1- Rot Fai Market
2- Maltby Street Market
3- Camden Lock Market
4- Portobello Road Market
5- Queen Victoria Market
6- Rialto Market
