اثر اقتصادی روزه‌داری

در دولت محمود احمدی‌نژاد ساعت کاری کارکنان دولت کاهش یافت و این سیاست با همه مخالفان و موافقانی که داشت، حدود 8 سال ادامه پیدا کرد. با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، مصوبه دولت قبل لغو شد اما این روزها پژوهشگران دانشگاه هاروارد تحقیقی کرده‌اند که نشان می‌دهد ساعات طولانی روزه‌داری می‌تواند اثر منفی بر بهره‌وری داشته باشد. این یعنی اینکه مصوبه دولت احمدی‌نژاد مبنی بر کاهش ساعات کاری در ماه رمضان درست بوده است.

همزمان با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد ساعات کاری کارکنان دولت در ماه رمضان از ساعت 8:30 تا 14:30 اعلام شد. با این حال نمایندگان مجلس و برخی کارشناسان بارها نسبت به این تغییر موضع منفی گرفتند. استدلال آنها این بود که دولت با چنین رویه‌ای، قانون 44 ساعت کار هفتگی را نادیده گرفته است. دولت احمدی‌نژاد که به مدت چهار سال همه انتقادها را به جان خریده بود، در نهایت کاهش ساعات کاری در ماه رمضان را به مصوبه تبدیل کرد. یعنی اینکه از سال 1388 بر اساس تصمیم هیات ‌وزیران ساعت شروع فعالیت اداری در ماه رمضان 9 صبح و ساعت پایان کار 14 اعلام شد. به این ترتیب تا پایان عمر دولت احمدی‌نژاد این مصوبه اجرا شد تا اینکه دولت یازدهم این مصوبه را لغو کرد و علاوه بر آن با بخشنامه‌ای جدید همه دستگاه‌های اجرایی موظف شدند سقف 44 ساعت کار اداری را رعایت کنند. به این ترتیب ساعت کار اداره‌ها به روال پیش از دولت محمود احمدی‌نژاد برگشت.

این روزها که مردم ایران رمضانی دیگر را تجربه می‌کنند، در باب روزه‌داری و آثار فردی و اجتماعی آن زیاد سخن می‌شنویم. اما هیچ تحقیق و پژوهشی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی ایران وجود ندارد که نشان دهد کاهش ساعات کاری در ماه رمضان سیاستی درست است یا به صرف اینکه چنین طرحی در دوره محمود احمدی‌نژاد اجرایی شده، باید مذموم شمرده شود. در عین حال از آنجا که تحقیق درباره روزه‌داری و به طور کلی انجام اعمال و شعائر مذهبی کمتر معطوف به آثار اقتصادی آن بوده، نتایج تحقیق دانشگاه هاروارد می‌تواند برای سیاستگذاران در ایران قابل توجه باشد.

تحقیق دانشگاه هاروارد

مطالعه‌ای که توسط محققان دانشکده اقتصاد دانشگاه هاروارد انجام شده است نشان می‌دهد روزه‌داری به ویژه در روزهای بلند سال ممکن است منجر به کاهش بهره‌وری افراد و در ادامه کاهش نرخ رشد اقتصادی کشور (البته در کوتاه‌مدت) ‌شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد رابطه معکوسی بین افزایش ساعات روزه‌داری و نرخ رشد اقتصادی در کشورهایی که غالب جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل می‌دهند وجود دارد به طوری که با افزایش ساعات روزه‌داری در کشورهایی که بیش از 75 درصد جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل می‌دهند نرخ رشد اقتصادی گاه تا 25 درصد تحت تاثیر قرار می‌گیرد. البته در ادامه مقاله، به مطالعه و معرفی اثرات بلندمدت روزه‌داری در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد و اعلام می‌کند روزه‌داری به ویژه در شرایط سخت (و به طور کلی اعمال مذهبی) به عنوان مکانیسم غربالگری در اجتماع عمل کرده و آثار بسیار مثبتی در کاهش هزینه‌های اقتصادی و افزایش سرمایه‌های انسانی طی طولانی‌مدت در اجتماع دارد. با توجه به نکات گفته‌شده به نظر می‌رسد برای کنترل اثرات اقتصادی کوتاه‌مدت روزه‌داری همچنین بهره‌برداری بیشتر از آثار مثبت آن در بلندمدت، تدوین سیاست درست، ضروری است. شاید بهتر باشد سیاستگذار با ارائه برنامه‌ها و اقداماتی همچون تغییر یا جابه‌جایی ساعات کاری، جایگزینی و استفاده از ابزارهای پیشرفته در ارائه برخی از خدمات، در جهت ثبات هر چه بیشتر شرایط اقتصادی کشور گام بردارد. این مطالعه و نتایج آن به ما گوشزد می‌کند برای بهره‌داری هر چه بیشتر از اثرات و فواید پدیده‌های روحانی نظیر روزه‌داری، دولت باید به شیوه‌ای صحیح سیاستگذاری کند.