تاریخ انتشار:
جهشی در اقتصاد ژاپن؟
اقتصاد آبه
طرح اقتصادی شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن شاخص نیکی را تکان داد و امیدواری را برای کسانی که از مشکلات اقتصادی کشور ناراحت بودند زنده کرد.
طرح اقتصادی شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن شاخص نیکی را تکان داد و امیدواری را برای کسانی که از مشکلات اقتصادی کشور ناراحت بودند زنده کرد. اما منتقدان نگرانند این طرح به ورشکستگی ملی منجر شود. مراکز خرید توکیو سرشار از جوش و خروش است. در یک برج تجاری مشرف بر جمعیت مشتریان یکی از کارگزاری‌ها خانم‌های خانه‌دار، مستمری‌بگیران و کارمندان را به سمینار سرمایه‌گذاران خرد دعوت کرده است. این افراد مشتاقانه در پی فرصت‌های طلایی هستند تا بتوانند پس‌اندازهای خود را سرمایه‌گذاری کنند. موضوع سمینار این است: «اقتصاد آبه، چه کسی سود برده است و چه کسی در آینده سود خواهد برد؟»
اقتصاد آبه ترکیبی از نام شینزو آبه نخست‌وزیر تازه انتخاب‌شده ژاپن و کلمه اقتصاد است. صحنه‌هایی مانند این سمینار توکیو را می‌توان در سراسر ژاپن دید چراکه سرمایه‌گذاران امیدوارند با استفاده از اقتصاد آبه درآمد بیشتری کسب کنند. آبه دکترین جدیدی از رستگاری را برای ملت خود معرفی کرد.
بازگشتی تازه
در حقیقت این سیاستمدار 58ساله در دسامبر گذشته موفقیتی کسب کرد که تقریباً هیچ‌کس انتظار نداشت نصیب او و حزب لیبرال‌دموکرات شود. پس از یکسری ناکامی و مشکلات جسمی، در سپتامبر 2007 آبه از نخست‌وزیری کناره گرفت. او بار دیگر خود را تقویت کرد و اکنون به منجی ژاپن تبدیل شده و قرار است کشورش را از فلاکت اقتصادی بیرون بکشد. مدت‌ها آبه تلاش می‌کرد تا قانون اساسی ژاپن را اصلاح کند اما اکنون به این نتیجه رسیده است که لازم است ابتدا کشورش خود را از نظر اقتصادی مسلح کند تا بتواند با رقبای قدرتمندی مانند چین و کره جنوبی مقابله کند. آبه استراتژی خود را از همدا استاد بازنشسته دانشگاه ییل ایالات متحده گرفت که اکنون مشاور دولت است. همدا اعتقاد دارد بانک ژاپن مقصر مشکلات ژاپن است. بانک مرکزی سال‌ها نتوانست کاهش مزمن قیمت‌ها را در ژاپن کنترل کند. با کاهش قیمت‌ها سود شرکت‌ها کمتر شد و برخی از آنها ورشکسته شدند. این وضعیت به نوبه خود باعث کاهش دستمزدها شد و ژاپنی‌ها برای خرید کالا و خدمات پولی نداشتند. در نتیجه سود شرکت‌ها باز هم کمتر شد. به منظور خروج از این حلقه کاهش قیمت‌ها آبه بانک به ظاهر مستقل ژاپن را وادار به تسلیم کرد. او
رئیس جدیدی برای بانک مرکزی منصوب کرد که قبلاً وزیر دارایی ژاپن بود و علاقه زیادی به خواندن کتاب‌های فلسفه غربی و ارسطو دارد. در میان روسای بانک مرکزی او از همه پرحرف‌تر است و به طرز عجیبی علاقه دارد هر چیز را آزمایش کند.
خطرپذیری
رئیس جدید بانک ژاپن هدف خود را رسیدن به تورم دو درصدی اعلام کرد. حداقل از دیدگاه نظری می‌توان گفت انتظار افزایش قیمت‌ها باعث می‌شود شرکت‌ها سرمایه‌گذاری خود را افزایش دهند و مصرف‌کنندگان دوباره پول بیشتری خرج کنند. کورودا امیدوار است ظرف دو سال به این هدف برسد و قول داد برای تحقق آن هر کاری انجام دهد. به عبارت دیگر بانک مرکزی قصد دارد بدون محدودیت پول چاپ و میزان پول در گردش را دو برابر کند. علاوه بر این بانک قصد دارد اوراق قرضه حکومتی را با نرخ باورنکردنی هفت تریلیون ین در ماه خریداری کند که تقریباً دو برابر گذشته است. در آینده بانک ژاپن 70 درصد از اوراق تازه انتشار‌یافته را خریداری می‌کند و سود آنها را پایین می‌آورد. این راهبرد خطرناک است. ژاپن به اندازه کوه فوجی‌یاما بدهی دارد. بدهی این کشور دو برابر کل تولید ناخالص داخلی آن است. در مقایسه با یونان، ژاپن بیشتر پول از مردم خودش قرض گرفته است. 90 درصد اوراق در اختیار شهروندان ژاپنی است. اما اکنون ناظران پولی ژاپن هم وارد این قمار شده‌اند. به عنوان مثال، رئیس جدید بانک مرکزی قصد دارد مقدار زیادی از اوراق بهادار پرخطر در زمینه‌های املاک را خریداری کند. وفور
نقدینگی در ژاپن ممکن است به سرازیر شدن آن به اروپا بینجامد. به منظور اجتناب از چشم‌انداز کاهش بهره، سرمایه‌گذاران ژاپنی ممکن است پول خود را صرف خرید اوراق قرضه خارجی کنند. کشورهایی مانند اسپانیا که انتظار چنین وضعیتی دارند از هم‌اکنون هزینه وام‌ها را کاهش داده‌اند.
روانشناسی و اقتصاد
تاکنون اقتصاد آبه فقط در قالب کلمات بیان شده است اما تاثیر آن زیاد بوده است. این کلمات در ظاهر نگرانی مالی در ژاپن را که زمانی اقتصاد برتر آسیا بود کمتر کرد. در اواخر دهه 1980 و اوایل دهه 1990 قیمت املاک و سهام به شدت بالا رفت اما این حباب قیمتی مدتی قبل به پایان رسید. حتی در طول مبارزات انتخاباتی هم آبه به اهمیت روانی اقتصاد توجه زیادی نکرده بود. او با تهدید به گرفتن استقلال از بانک مرکزی مردم را امیدوار کرد که جریانی عظیم از پول به راه بیفتد. در مقابل شمار زیادی از سرمایه‌گذاران ین را کنار گذاشته و به خرید دلار روی آوردند. بهای ین از پاییز گذشته در مقابل دلار 25 درصد کاهش یافت. ین ارزان‌تر کل بخش‌های اقتصاد واقعی را به تحرک واداشت. برای شرکت‌های صادرکننده‌ای مانند تویوتا تولید در داخل کشور سودآور شد. این غول خودروسازی قصد دارد از آوریل تا سپتامبر تولید داخلی خود را 200 هزار دستگاه افزایش دهد و به 5/2 میلیون خودرو برساند. چشم‌انداز سود بیشتر باعث شد سهام تویوتا در بورس ارزش پیدا کند. از ابتدای سال شاخص نیکی بیش از 25 درصد بالا رفت و به بالاترین میزان در چهار سال و نیم گذشته رسید. صندوق‌های مالی خارجی نیز
ژاپن را به عنوان هدف سرمایه‌گذاری درنظر گرفتند.
واردات پرهزینه
اما آبه نمی‌تواند فقط با ارزان کردن ین به وعده‌های اقتصادی خود عمل کند. در واقع او با این خطر مواجه است که با کشورهایی مانند کره جنوبی وارد رقابت کاهش ارزش پول شوند. این کشورها نگرانند که ارزش صادرات آنها رقابتی نباشد. از طرف دیگر کاهش نرخ مبادلات برای ژاپنی‌ها همیشه مفید نیست. هرچه ارزش ین بیشتر کاهش یابد واردات آنها گران‌تر می‌شود. این گرانی بیشتر بر سوخت‌های فسیلی که برای تولید برق استفاده می‌شوند تاثیر می‌گذارد. از زمان فاجعه فوکوشیما 52 نیروگاه از 54 رآکتور اتمی ژاپن بسته شده‌اند. اکنون ژاپن کاملاً به واردات نفت و گاز وابسته است. به منظور قرار دادن پول بیشتر در اختیار مصرف‌کنندگان آبه اخیراً در مذاکرات بین شرکت‌ها و کارگران دخالت کرد و از شرکت‌ها خواست تا دستمزد بیشتری برای «قشر زحمتکش» درنظر گیرند.
بخش‌های زیادی از جمله فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ تصمیم گرفتند برای اولین بار پس از سال‌ها به کارمندان خود حقوق بیشتری بدهند، هرچند این افزایش در قالب پاداش یکبار در سال اتفاق افتاد. این اقدامات مناسب باعث شد اقتصاد آبه طرفداران زیادی پیدا کند. آبه هم برای کسب اکثریت در مجلس اعلی در انتخابات آینده ماه جولای به این طرفداری نیاز دارد.
کشورهای دیگر با اضطراب به این تجربه اقتصادی می‌نگرند. آیا سومین قدرت اقتصادی جهان یکبار دیگر موتور رشد جهان خواهد شد؟ پل کروگمن اقتصاددان آمریکایی و برنده جایزه نوبل دولت آبه را از آن جهت تحسین می‌کند که «کاری انجام داد که ژاپن بایستی مدت‌ها قبل انجام می‌داد». با وجود این میلیاردر سرمایه‌گذار جرج سوروس هشدار داد اگر سرمایه‌داران ژاپنی به‌خاطر ترس از کاهش ارزش ین پول خود را به خارج انتقال دهند بهمنی عظیم اتفاق خواهد افتاد.
این یک حباب است
مخالفان سرسختی هم هستند که نگرانند غوغا و هیاهوی اقتصاد آبه فقط مانند کاغذ دیواری باشد که بر روی بحران ساختاری ژاپن کشیده می‌شود. اونه که اقتصاددان بازار و سال‌ها متقاضی اصلاحات ساختاری در ژاپن بوده است، می‌گوید: «این یک حباب است.» آمار اخیر ژاپن نگران‌کننده است. جمعیت ژاپن به سرعت در حال پیر شدن است. تا پایان سال 2040 تقریباً یک‌سوم ژاپنی‌ها بیش از 65 سال خواهند داشت و جمعیت آن 20 میلیون نفر کمتر می‌شود. اونه می‌پرسد: چه کسی رشد اقتصادی را تضمین می‌کند؟ به عقیده او حامیان اقتصاد آبه نمی‌دانند کاهش جمعیت عامل اصلی کاهش قیمت‌هاست و آنها هیچ برنامه‌ای برای معکوس کردن این روند ندارند.
دولت قصد دارد با راهبرد رشد و تامین مالی درازمدت طرح اقتصاد آبه را تکمیل کند. اما بیشتر شرکت‌های ژاپنی نظرات نوآورانه ندارند و آبه هم نمی‌تواند برای آن کاری کند. پاناسونیک غول بزرگ الکترونیکی از تولید تلویزیون ضررهای زیادی متحمل شد. شارپ که رقیب این شرکت است به سختی خود را سرپا نگه داشته است و مجبور شد تا بخشی از کارخانه‌های تولیدی خود را به اپل و یک شرکت تایوانی واگذار کند. نقدینگی در شارپ آنقدر کاهش یافت که این شرکت مجبور شد بخشی از دارایی خود را به سامسونگ رقیب خود در کره جنوبی بفروشد. شارپ قصد دارد نیروی کار دفتر مرکزی اوزاکا را نصف کند و به 700 نفر کاهش دهد.
پیش‌بینی ورشکستگی
کاهش ارزش ین نمی‌تواند جبران‌کننده کندی رشد باشد. تاکاشی فوجی‌ماکی که در کتاب جدید خود با عنوان «ژاپن مستاصل» پیش‌بینی کرده دولت ژاپن تا 10 سال دیگر ورشکسته می‌شود، می‌گوید اقتصاد آبه 10 سال دیر آمده است. فوجی‌ماکی ویلای بزرگی در توکیو با فضای باغ بزرگی دارد. او نحوه پول درآوردن را به خوبی بلد است. او سال‌ها دلال ارشد موسسه مالی جی‌پی مورگان بود و در حال حاضر شرکت سرمایه‌گذاری خود را اداره می‌کند. به گفته فوجی‌ماکی اقتصاد آبه روند سقوط ژاپن را سرعت می‌دهد. طبق محاسبات او توکیو مجبور خواهد شد هر سال 44 تریلیون ین اوراق قرضه حکومتی بفروشد تا بتواند بودجه خود را تامین کند. او استدلال می‌کند اگر بانک مرکزی تورم را بالاتر ببرد نرخ بهره اوراق قرضه هم افزایش می‌یابد و ژاپن را با کوهی از بدهی مواجه می‌کند. او پیش‌بینی می‌کند بانک مرکزی ژاپن مجبور خواهد شد پول بیشتری چاپ کند تا بدهی‌هایش را بپردازد. این کار باعث ابرتورمی مشابه ابرتورم آلمان در سال 1923 خواهد شد. او همچنین عقیده دارد ورشکستگی ملی مزایایی دارد. «جوانان ما مجبور نیستند بدهی‌های بیشتری بپردازند و در عوض برای بازسازی ژاپن فراغ بال بیشتری خواهند داشت.»
دیدگاه تان را بنویسید