غیرقانونی یا غیراخلاقی؟

بازار سرمایه ایران در طول فعالیت خود در سال‌های متمادی، همواره خلاء پایه‌ای را در زمینه رفتار حرفه‌ای بازیگران خود به همراه داشته است. فعالان بازار سهام هم سنجه مشخصی برای رفتار خود در حرفه مالی و سرمایه‌گذاری نداشته‌اند. لذا در نبود و عدم آگاهی از رفتار اخلاقی و حرفه‌ای، قضاوت درباره رفتار شاغلان حرفه بر اساس معیارهای صحیح و قابل‌اتکا امکان‌پذیر نبوده است. هرچند در این سال‌ها عرف و مقررات توانسته بورس را تا حدودی در مسیر رفتار حرفه‌ای نگه دارد، اما هیچ‌گاه مجموعه مدون و منظمی در این خصوص در ایران شکل نگرفته بود. فعالان این بازار، به‌طور پیوسته با چالش‌های جدیدی مواجه می‌شوند. زیرا در موقعیت‌های متعارض اخلاقی و رفتاری انتخاب میان درست و نادرست همیشه واضح نیست. حتی افراد دارای اهداف عالی اخلاقی نیز می‌توانند خودشان را در شرایطی بیابند که برای آنها مبهم یا وسوسه‌برانگیز است. لذا از آنها انتظار می‌رود تنها بر قوانین تکیه نداشته باشند و با آگاهی و تسلط مناسب بر اصول و معیارهای اخلاقی، اعمال خود را بازبینی و اصلاح کنند. در این بین باید دانست گاهی رعایت الزامات و قوانین و مقررات به تنهایی تضمین‌کننده اخلاقی بودن رفتارها نیست. قانون ناظر بر حقوق قراردادی است، اما اخلاق ناظر بر حقوق طبیعی مانند حق داشتن آگاهی است. پس دایره اخلاق شمول وسیع‌تری دارد. اخلاق قانون غیرمدون است، در حالی که قانون اخلاق مدون است. گاهی اخلاق از جایی شروع می‌شود که قانون پایان می‌پذیرد. نسبت قانون و اخلاق به گونه‌ای است که ممکن است رفتاری قانونی باشد اما اخلاقی نباشد. دروغ گفتن غیراخلاقی است ولی معمولاً منع قانونی ندارد. رفتار بد با ارباب‌رجوع غیراخلاقی است اما ظاهراً غیرقانونی نیست. در اخلاق حرفه‌ای مسوولیت‌های اخلاقی سازمان در قبال محیط داخلی و خارجی است و این متمایز از حقوق کار است، در حالی که حقوق کار نیز در آن وجود دارد. اصول اخلاق شایسته و کارا از پیش‌شرط‌های مدیریت استراتژیک کاراست و این اصول موجب به‌وجود آمدن یک موسسه یا سازمان کارا می‌شود. فعالان بازار علاوه بر پایبندی به سطوح اخلاقی، سلامت بازار را تضمین کرده تا با جلب اعتماد سرمایه‌گذاران، بازار توسعه یابد. طبق اصل مشکلات زنجیره‌ای مشکل‌های کوچک شاید به تنهایی ضرر چندانی نداشته باشند. اما هنگامی که همراه با هم قرار می‌گیرند، تبدیل به معضل جدی خواهند شد. بحران مالی دهه اول قرن بیست و یکم نیز نشان داد تصمیمات به ‌ظاهر مستقل و نامرتبط، زمانی که به‌صورت فردی مورد بررسی قرار می‌گیرند بی‌ضررند. اما زمانی که مجموع چنین تصمیماتی بررسی می‌شود، به عاملی جهت بحران‌های خطرناک در بازارهای مالی تبدیل خواهند شد. رفتار اخلاقی و عملکرد صحیح بازار سرمایه از مولفه‌های اصلی حمایت از منافع همگان است. امروزه بسیاری از کشورها به این بلوغ فکری رسیده‌اند که بی‌اعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسوولیت‌ها و تعهدات اجتماعی به از بین رفتن موسسه و سازمان می‌انجامد به همین دلیل بسیاری از موسسات و سازمان‌های موفق، برای تدوین استراتژی اخلاقی احساس نیاز کرده و به این باور رسیده‌اند که باید در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند، از این رو کوشیده‌اند به تحقیقات درباره اخلاق حرفه‌ای جایگاه ویژه‌ای بدهند. لذا یکی از عمده‌ترین دغدغه‌های مدیران کارآمد در سطوح مختلف چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمامی حرفه‌هاست تا آنها با حس مسوولیت و تعهد کامل به مسائل جامعه و حرفه خود بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. اصول اخلاقی و معیارهای رفتار حرفه‌ای به‌عنوان یکی از نیازهای بنیادی، دوم اردیبهشت امسال با الهام‌گیری از اصول و معیارهای حرفه‌ای موسسه CFA و با توجه به ویژگی‌های بازار سرمایه ایران تدوین ‌شده و توسط کانون کارگزاران به تصویب رسیده است. این اصول بیشتر برای نهادهای مالی طراحی‌ شده و بر فعالیت‌های آنها ناظر است.