پایان کشت و کار

پرونده پایان کشاورزی در ایران، به بهانه سخنان وزیر اسبق کشاورزی کشور کلید می‌خورد. نیمه اول مردادماه بود. در موسسه نیاوران عیسی کلانتری تلویحاً از موضوع حذف کشاورزی صحبت می‌کند. در هم‌اندیشی بحران آب و ارائه راهکار جهت برون‌رفت آن، دبیر کل خانه کشاورز مطرح می‌کند: «برای خروج از معضل کم‌آبی در کشور باید فعالیت بخش کشاورزی را به حداقل رساند.» از نگاه او ایران، کشور کشاورزی نیست و ادامه روند کنونی تولید، منابع آب را فقیر و فقیرتر می‌کند. این دیدگاه اما مخالفان زیاد و موافقان خاص خودش را دارد. مدیران ارشد کشاورزی کشور مخالفان جدی این تز هستند. از نگاه مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی هنوز کشاورزی کشور به پایان عمرش نرسیده و بلکه اول کار است. سیدمحمدحسین شریعتمدار بر این باور است: «فرصت‌های زیادی برای ادامه حیات کشاورزی وجود دارد و زمانی این بخش به نقطه آخر می‌رسد که راه‌حلی نباشد.» او خودکفایی را نیز به گونه‌ای دیگر تعریف می‌کند و به «تجارت فردا» می‌گوید: «خودکفایی یکی از مزایای اتخاذ استراتژی مطلوب است؛ پس همه اهداف یک استراتژی درست نیست. نتایج استراتژی درست خودکفایی، بالا بردن تولید ملی، بالا بردن درآمد کشاورزان با حفظ منابع پایه است.‌» شریعتمدار معتقد است: «ما اکنون با برنامه‌ریزی و به خدمت گرفتن دانش روز می‌توانیم بهره‌وری آب و تولید را افزایش دهیم. بر این اساس نیز برنامه‌ریزی کردیم در پنج سال آینده 80 درصد به بهره‌وری آب در تولید گندم اضافه شود و در پنج سال بعد از آن بهره‌وری آب به 5/2 برابر وضع فعلی برسد.» این رویکرد جدید را اکثر نمایندگان کمیسیون کشاورزی مجلس تایید می‌کنند. در واقع آنها بر ادامه کشاورزی با افزایش بهره‌وری تاکید می‌کنند. رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس هم که سردمدار مخالفان تز پایان تولید است، می‌گوید: «نادیده گرفتن بخش کشاورزی اشتباه بزرگ مدیریتی است.» به نقل از اقتصادنیوز عباس رجایی معتقد است: «وقتی 66 درصد جمعیت کشور فعالیت کشاورزی دارند، نمی‌توانیم آنها را نادیده بگیریم. پس باید با ارائه الگوی کشت صحیح و خرید تکنولوژی میزان استحصال از آب‌ها را کم کنیم.» در میان مخالفان طرح محدود کردن کشاورزی کشور گروهی از کارشناسان محیط زیست ایده کلانتری را بیشتر می‌پذیرند. استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران از این گروه است. حسین آخانی می‌گوید: «باید کشاورزی و هر عملیات دیگری را که آب‌های تجدید‌شونده را از بین می‌برند، محدود کرد.» او معتقد است: «اگر مصرف آب کشاورزی را کاهش ندهیم و فقط به بهره‌وری بسنده کنیم، با محدودیت منابع آبی مواجه می‌شویم و آب‌های کشور به پایان می‌رسد.» در میان حامیان محیط زیست برخی همچون پدر کویر‌شناسی ایران معتقدند باید کشاورزی ادامه یابد. آنچه تاکنون مطرح شد بخشی از تضاد آرای فعالان محیط زیستی و کارشناسان کشاورزی و مدیران دولتی بود که از نگاه تحلیلگران شاید در شرایطی عادی چندان نگران‌کننده نباشد؛ اما در شرایط کنونی که کشور درگیر بحران آب است، چندان خوشایند و قابل قبول نیست. چون احتمال دارد رای غالب رای درست نباشد و در برنامه ششم بنشیند. شاید اگر طرح آمایش سرزمین آماده می‌شد، کشاورزان نگران حذف شدن یا نشدن‌شان نبودند. اما این اتفاق نیفتاده و معلوم نیست، چرا این طرح تکمیل نشده است. شاید هنوز فرصت زیادی تا خشک شدن تمامی اراضی کشور باشد. اما نه؛ مسوولان وزارت نیرو معتقدند با این روند تا 20 سال آینده هم دوام نخواهیم آورد. پس شاید بهتر باشد تصمیم درست را زودتر گرفت تا منابع آب کشور نابود نشود.