نسبت سردار و اقتصاددانان

وقتی «محسن رضایی» در یکی از نطق‌های انتخاباتی‌اش گفت قصد دارد «برای بانک مرکزی یکی از خانم‌های اقتصاددان را به عنوان رئیس، انتخاب کند» همه نگاه‌ها به سوی «رویا طباطبایی‌یزدی» چرخید. اما وقتی این بانوی اقتصاد‌خوانده، در محافل مختلف به عنوان نماینده اقتصادی رضایی ظاهر شد، تحلیلگران به این یقین رسیدند که بانویی که قرار است، بازوی سیاست‌های پولی دولت محسن رضایی را به حرکت درآورد کسی نیست جز رویا طباطبایی‌یزدی.
در میان کاندیداهای یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری، «محسن رضایی» شاید هنوز نخستین کسی است که نشانی‌های صاحب یکی از کلیدی‌ترین کرسی‌های کابینه‌اش را بر زبان رانده است. هرچند، نگاهی به آرایش اعضای ستاد انتخاباتی سایر نامزدهای این انتخابات نیز دست آنان را تا حدودی در گزینش چهره‌های اقتصادی و سیاسی دولت بعدی رو کرده است، اما اغلب نامزدها، تا‌کنون از پاسخگویی به این مطالبه عمومی، یعنی معرفی مردان و زنان دولت خود سر باز زده‌اند. آقای رضایی هم البته در این زمینه وضعیت بهتری نسبت به سایر رقبای خود ندارد. او که در گفتارش نشان داده، چنانچه به پیروزی دست یابد، مردم ایران را با خرق عادت‌های بسیاری مواجه خواهد کرد، گویی در انتخاب رئیس بانک مرکزی نیز به رسوم متداول گذشته پایبند نخواهد بود. رضایی در همان ابتدا به پایه‌های متزلزل «عمارت شیشه‌ای بلوار میرداماد» تکیه کرد تا یکی از بزرگ‌ترین نقطه ضعف‌های اقتصادی دولت فعلی را مورد بهره‌برداری قرار دهد. او احتمالاً به این اندیشیده است که با یک تیر دو نشان را هدف‌گیری می‌کند؛ نخست آنکه نشان دهد با گماردن یک اقتصاددان، لنگر‌گاه امنی برای این کشتی توفان‌زده یافته است و مهم‌تر آنکه با انتخاب یک زن، نگاه زنان و فعالان این حوزه را نیز به سوی خود جلب کند. حالا رویا طباطبایی‌یزدی به عنوان گزینه‌ای محتمل برای ریاست بانک مرکزی شناخته می‌شود. رضایی و طباطبایی‌یزدی در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت با یکدیگر همکار هستند. رضایی دبیری مجمع را بر عهده دارد و ریاست کمیته اقتصاد و تلفیق دبیرخانه و مدیریت گروه پژوهشی شاخص‌سازی و آینده‌پژوهی مجمع تشخیص مصلحت نیز بر عهده طباطبایی‌یزدی است.

او کیست؟
رویا طباطبایی‌یزدی متولد سال 1340 و از نوادگان آیت‌الله محمد‌کاظم طباطبایی‌یزدی، یکی از علمای شیعه در عصر مشروطه است. او به این واسطه، خویشاندی نزدیکی هم با «عفت مرعشی» همسر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی دارد. او جزو نوادگان پسری آیت‌الله طباطبایی‌یزدی است و عفت مرعشی جزو نوادگان دختری او.
دکتر رویا طباطبایی‌یزدی تحصیلاتش در حوزه اقتصاد نظری را از دانشگاه الزهرا آغاز کرد و برای گذراندن مقاطع بعدی به دانشگاه تهران رفت. او در همان سال‌هایی در دانشگاه تهران به تحصیل می‌پرداخت که «محمد‌حسین تمدن‌جهرمی» به عنوان یکی از چهره‌های مطرح مکتب نهادگرایی در آن به تدریس می‌پرداخت و این همزمانی سبب شده است که برخی طباطبایی‌یزدی را دنباله‌رو اندیشمندان این مکتب بدانند. اما او خود می‌گوید هیچ‌گاه تحت تاثیر اندیشه‌های این اقتصاد‌دان یعنی تمدن‌جهرمی و مکتب نهادگرایی نبوده است و رساله‌های خود را در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا با راهنمایی «اکبرکمیجانی» تدوین کرده است. نهادگرایی مکتبی است که در آن به نقش نهادها نظیر بازار یا مکانیسم قیمت‌ها در اقتصاد توجه می‌شود و اندیشمندان این مکتب معتقدند، رفتارهای اقتصادی جامعه در چارچوب نهادها معین می‌شوند. نهادگراها در جست‌و‌جوی راهی هستند که ساختار دولت و ساختار نهادی جامعه را اصلاح کنند تا اقتصاد روان‌تر عمل کند و بزرگان این مکتب هیچ گاه نافی قابلیت‌های اقتصاد آزاد نبوده‌اند. اما نهادگرایان ایرانی به نظام بازار منتقدانه می‌نگرند و معتقدند نقش دولت در اقتصاد، بسیار مهم است و دولت باید نهادهای مناسب را ایجاد کند.
اگر از طباطبایی بپرسید خود را وامدار کدام مکتب می‌داند، می‌گوید «مکتب توسعه پایدار»؛ مکتبی که از دیدگاه او، انشعابی جدید از سایر مکاتب «کلاسیک»، «کینزین» و «اقتصاد بازار» است و البته هیچ یک از آنها نیست. حوزه مطالعاتی او چهار حوزه «اقتصاد بخش عمومی»، «اقتصاد کلان»، «شاخص‌سازی و آینده‌پژوهی»، «ارزیابی عملکرد و مقایسه با استانداردهای بین‌المللی» را در‌برمی‌گیرد و سابقه تدریس در دانشگاه‌های علامه طباطبایی و دانشگاه تهران را نیز در کارنامه‌اش دارد. . او در سال 1387 نیز کتابی با عنوان «روش‌های اجرایی شدن سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی» به رشته تحریر درآورد و در آن به الزامات و موانع خصوصی‌سازی در ایران پرداخت. اما او رئیس بانک مرکزی در دولت محسن رضایی نخواهد بود. می‌گوید «ریاست» او بر این نهاد نوعی سوءبرداشت از سخنان رضایی است و هرگز حاضر نیست، مسوولیتی در سطوح بالای دستگاه اجرایی بپذیرد. اما جز رویا طباطبایی‌یزدی، گزینه دیگری نیز وجود دارد که ممکن است گزینه مورد نظر رضایی باشد. «فیروزه خلعتبری» بانویی اقتصاددان که حدود پنج سال است با عنوان «مشاور عالی» با کمیسیون اقتصاد کلان دبیرخانه مجمع همکاری می‌کند. کسی که طباطبایی خود را شاگرد او می‌داند. خلعتبری متولد سال 1328 است و البته در کارنامه خود، سابقه 28 سال پژوهش و فعالیت در بانک مرکزی را هم داراست. آن گونه که در سوابق این بانوی اقتصاددان آمده است، او مقطع کارشناسی در رشته اقتصاد ریاضی را در دانشگاه LSE، لندن گذرانده است. خلعتبری تا مقطع دکترا در همین دانشگاه ماند تا در رشته اقتصاد‌سنجی فارغ‌التحصیل شود. او اما برای گذراندن دوره فوق دکترا به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در آمریکا رفت. خلعتبری علاوه بر نگارش مقاله‌های متعدد در زمینه توسعه اقتصادی و توسعه صنعتی ایران، در سال 1387 کتابی با عنوان «نگاهی راهبردی به اقتصاد انرژی در بخش حمل و نقل ایران» نگاشت.
آن‌گونه که از شواهد پیداست، به نظر می‌رسد، محسن رضایی یاران خود را از میان همکارانش در مجمع برخواهد گزید. از کمیسیون «اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری» مجمع تشخیص مصلحت نظام که گفته می‌شود حدود 15 سال است ریاست آن را بر عهده دارد. در این کمیسیون چهره‌های اقتصادی نظیر «داوود دانش‌جعفری»، «بیژن نامدارزنگنه»، «محمدجواد ایروانی» و «پرویز داوودی» به چشم می‌خورد. اما به نظر می‌رسد شانس «داوود دانش‌جعفری» برای وزارت اقتصاد بیشتر از سایرین باشد. او کسی است که در سال 1388 و در جریان رقابت‌های دهمین انتخابات ریاست‌جمهوری سایه به سایه رضایی در میتینگ‌های تبلیغاتی او دیده شد؛ اما به نظر می‌رسد در این دوره از انتخابات سعی کرده است به صورت علنی از هیچ کاندیدایی حمایت نکند. به رغم آنکه او در میان حلقه مدرسان نهادگرای دانشگاه علامه قرار گرفته اما همواره سنگ اقتصاد آزاد را به سینه زده است. اما فرد دیگری که احتمال می‌رود در کابینه رضایی بتواند سکان یکی از وزارتخانه‌های اقتصادی دولت رضایی را در دست گیرد، «محمدجواد ایروانی» است. ایروانی جزو اقتصاددانان نهادگراست؛ او فعالیت‌های اجرایی خود را در سال 1358 و با ریاست شرکت بازرگانی دولتی آغاز کرد و در سال‌های بعد و و در دوره دوم نخست‌وزیری میر‌حسین موسوی، به وزارت امور اقتصادی و دارایی رسید. عضویت در هیات مدیره بانک ملت و مجمع تشخیص مصلحت نیز در کارنامه ایروانی هست.