ETF ابزار مدیریت ریسک

ورود صندوق‌های قابل معامله در بورس به عنوان ابزار جدید مالی به بازار سرمایه ایران رخداد جدیدی بود که حلقه گمشده پس‌انداز و بازار سرمایه نام گرفت. در این راستا گفت‌وگوی کوتاهی با علی اسلامی‌بیدگلی، رئیس هیات مدیره شرکت آرمان آتی به بهانه آغاز به کار صندوق آسام به عنوان اولین ETF مختلط در ایران ترتیب داده شد. وی ضمن شفاف‌سازی در خصوص ویژگی‌های این صندوق‌ها اظهار امیدواری کرد با گسترش این ابزار مالی سهم مشارکتی مردم در بازار سرمایه افزایش یابد.



ضرورت ورود ابزارهای مالی جدید به بازار سرمایه ایران را چگونه می‌بینید؟
می‌دانیم که یکی از بزرگ‌ترین ایرادهایی که به بازار سرمایه ایران گرفته می‌شود، کمبود ابزارهای مالی متفاوت است که با نیاز سرمایه‌گذاران مختلف با درجات متفاوت ریسک‌پذیری و ترجیحات مختلف همخوانی داشته باشد. بنابراین بازار سرمایه ایران نیاز مبرم به تعریف ابزارهای جدید مالی دارد تا هم امکان مدیریت ریسک را فراهم سازند و هم مشارکت مردم در بازار سرمایه را افزایش دهند.

صندوق‌های قابل معامله در بورس تا چه میزان قادرند در رشد کمی و کیفی بورس موثر باشند؟
صرف ورود ابزار جدیدی که هم در جذب سرمایه موفق است و دارای یک مدیریت تخصصی و حرفه‌ای است، اتفاق خوشایندی برای بازار سرمایه است. همان‌طور که اشاره کردم بازار سرمایه باید دارای ابزارهای متفاوتی باشد و توسعه ابزارها راه ناگزیر توسعه بازار است. صندوق‌های قابل معامله در بورس می‌تواند در جذب نقدینگی در بازار سرمایه موثر باشد و راهکارهای مدیریت سبد اوراق بهادار هم در بورس به رشد کیفی بورس کمک خواهد کرد. سرمایه‌گذاران و به تبع آنها مدیران این صندوق‌ها نسبت به عملکرد صندوق حساس هستند و همین امر باعث رشد سطح تحلیل‌ها و بلندمدت شدن نگاه سرمایه‌گذاران خواهد شد. توسعه این ابزار باعث می‌شود که ناظر بازار نیز به توقف‌های طولانی نمادها و عدم شفافیت شرکت‌ها حساس شود. بنابراین می‌بینیم که ابزار جدید مالی به طور مستقیم و غیرمستقیم در رشد بازار تاثیرگذار است. ذکر این نکته ضروری است که در توسعه بورس عوامل موثری دخیل هستند که رشد اقتصاد واقعی، شفافیت اطلاعاتی، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی و عدم دست‌اندازی در سازوکارهای بازار تنها برخی از این عوامل هستند. بدون توجه به این عوامل و تنها با طراحی ابزار جدید نمی‌توان به افزایش نقش بازار سرمایه در اقتصاد کشور خوش‌بین بود.

با توجه به اینکه ضریب نفوذ بازار سرمایه در بازارهای سرمایه کشورهای پیشرفته بالای 80 درصد است، صندوق‌های قابل معامله در بورس تا چه میزان می‌تواند در رشد این شاخص در ایران موثر باشد؟
مهم‌ترین کارکرد صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) این است که سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای را جذب بازار می‌کند. البته این بدان معنا نیست که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تمایلی به سرمایه‌گذاری درETF ها ندارند. بلکه شفافیت اطلاعاتی، نقدشوندگی بالا و حصول اطمینان از مدیریت سرمایه توسط نیروهای متخصص باعث خواهد شد که جلب اعتماد سرمایه‌گذار ناآشنا به بازار سرمایه راحت‌تر باشد یعنی دریچه ورود مطمئن به بازار سرمایه. بنابراین امیدواریم راه‌اندازی این صندوق‌ها سهم مشارکتی مردم در بازار سرمایه را افزایش دهد، و همچنین با تخصصی کردن مدیریت پرتفولیو در بازار نگاه بلندمدت سرمایه‌گذاری را نیز توسعه دهد. تجربه جهانی این‌گونه بوده که سرمایه از صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری به صندوق‌های قابل معامله در بورس سرازیر شده است و همچنین ورود پول تازه (Fresh Money) از طریق این صندوق‌ها راحت‌تر صورت پذیرفته است. ضمن اینکه این صندوق‌های قابل معامله در بورس بسیار شبیه به صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری هستند و به لحاظ مفهومی چندان پیچیده به نظر نمی‌آیند. خود این مساله در جذب سرمایه‌گذار ناآشنا و غیرحرفه‌ای موثر است.

نحوه فعالیت ارکان این صندوق‌ها چگونه است و با وظایف صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک چه نقاط تشابه و تمایزی دارند؟
اشاره کردم که به لحاظ مفهومی تفاوت چندانی بین این صندوق‌ها با صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری که چند سالی است در بازار سرمایه فعال هستند، وجود ندارد. یعنی در هر دو نوع این ابزار سرمایه‌گذاران سرمایه خود را به طور مشترک در اختیار یک مدیر سبد قرار می‌دهند و در تغییرات ارزش سبد تشکیل‌شده سهیم هستند. اما می‌توان به برخی مزیت‌ها و تفاوت‌های ETF با صندوق سرمایه‌گذاری مشترک اشاره کرد. مزیت عمده صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در این است که برای خرید و فروش و معاملات ثانویه آنها نیازی به حضور در محل مدیر صندوق یا مدیر ثبت وجود ندارد و از طریق شبکه کلیه کارگزاری‌های عضو بازار فرابورس می‌توان معاملات صندوق را انجام داد. علاوه بر این از طریق دسترسی به سیستم معاملات آنلاین کارگزاری‌ها، می‌توان در هر زمان و از هر مکانی، سفارش خرید و فروش واحدها را به سیستم معاملات ارسال کرد. این مکانیسم از هزینه‌هایی همچون رفت و آمد سرمایه‌گذاران، اتلاف وقت و انرژی آنان جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود که بتوانند در لحظه تصمیمات موثرتری را اتخاذ کنند. تفاوت دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله وجود بازارگردان برای نقدشوندگی ثانویه واحدهای صندوق است که سعی در محدود کردن دامنه مظنه سفارش‌های خرید و فروش و هرچه نزدیک‌تر شدن قیمت معاملاتی واحدها به خالص ارزش دارایی‌های صندوق در هر زمان دارد. شفافیت اطلاعاتی از دیگر مزایایی است که در صندوق‌های ETF لحاظ شده است. به این ترتیب که NAV صندوق هر دو دقیقه یک‌بار محاسبه و به‌روزرسانی شده و به بازار اعلام می‌شود. در صندوق‌های فعلی NAV با یک روز تاخیر محاسبه و با یک روز تاخیر دیگر افشا می‌شود که این امر سرمایه‌گذاران را با ابهاماتی در مورد رقم دقیق خالص ارزش دارایی‌های صندوق روبه‌رو می‌ساخت.

مشکلات ورود این ابزار مالی در بدو ورود به بازار سرمایه ایران چه بود؟
طراحی هر ابزار جدید مشکلات خاص خود را دارد. می‌توان این مشکلات را در چند دسته «دانش»، «قانون»، «زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری» و «فرهنگ عمومی» تقسیم‌بندی کرد. یعنی هم دانش کافی برای این ابزار در بین فعالان بورس وجود نداشت، هم آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها باید از ابتدا نوشته می‌شد و هم توسعه نرم‌افزاری و زیرساختی برای راه‌اندازی آن کافی نبود و هم مردم به اندازه کافی با این ابزار آشنایی نداشتند. بنابراین نیاز بود که به همه این وجوه توجه شود. طبیعی هم هست که برخی از این وجوه دچار سعی و خطا می‌شود. اگرچه در راه‌اندازی این ابزار جدید از تجربه جهانی هم استفاده شد، اما تفاوت ساختاری بازار سرمایه ایران امکان کپی‌برداری محض را هم نمی‌داد. مثلاً ETF ها در دنیا به صورت غیرفعال (passive) مدیریت می‌شوند و معمولاً یک شاخص یا یک صنعت را تعقیب می‌کنند. این کار در بازار سرمایه ایران که عمق کمی دارد و نمادهای غیرقابل معامله بسیار است، امکان‌پذیر نبود و راه‌اندازی این ابزار را با شکست مواجه می‌کرد. یا مساله بازارگردان هم از دیگر موضوعاتی بود که بحث شد.

گردش معاملات واحدهای سرمایه‌گذاری ETF را در بازار چقدر پیش‌بینی می‌کنید؟
پاسخ به این سوال دشوار است و کاملاً به اوضاع بازار سرمایه و در سطحی بالاتر به اوضاع کلی اقتصاد و سیاست ایران مربوط است. نکته قابل ذکر این است که روند جهانی نشان داده گردش معاملات این ابزار به شدت در حال رشد است. امیدواریم با بهبود اوضاع بازار سرمایه ایران و رفع ایرادات احتمالی این ابزار، ETF ها در بازار توسعه پیدا کنند و باعث شوند سرمایه‌گذاران از طریق این ابزار به بازار سرمایه روی بیاورند.

تا چه میزان به موفقیت و پیشرفت ETFs در بازار سرمایه ایران معتقدید؟
من به آینده این ابزار خوش‌بینم. یک دلیلش هم این است که به بهبود اوضاع اقتصاد ایران و توسعه نقش بازار سرمایه در اقتصاد خوش‌بینم. فعلاً که در گام نخست عرضه و معاملات اولیه آن امیدوار‌کننده بوده است. امیدوارم ابزارهای نوین دیگری هم به مجموعه اوراق قابل معامله در بازار سرمایه ایران افزوده شود. بازار ایران به خصوص به ابزارهای مدیریت ریسک نیاز دارد. صد البته که طراحی این ابزار مقداری هم شجاعت می‌خواهد و ممکن است برخی زیان‌های احتمالی هم داشته باشد. اما با مطالعه، تسلط به دانش موضوع، استفاده از نیروی متخصص داخلی و خارجی و هوشیاری می‌توان از زیان‌ها کاست و از منافع آن استفاده کرد.