طراحی ابزارهای نوین مالی
الزامات توسعه بازار سرمایه
این روزها بازار سرمایه کشور روزهای خوشی را سپری می‌کند. با پیشی گرفتن بازده بورس از بازارهای رقیب نگاه‌ها به تالار شیشه‌ای میخکوب شده است.
محمد اقبال‌نیا / مدیرعامل شرکت کارگزاری حافظ
این روزها بازار سرمایه کشور روزهای خوشی را سپری می‌کند. با پیشی گرفتن بازده بورس از بازارهای رقیب نگاه‌ها به تالار شیشه‌ای میخکوب شده است. اینکه سرمایه‌های سرگردان جامعه سر از بازارهای کاذب و دلالی در‌نیاورد و در مسیر تولید و توسعه اقتصادی کشور کانالیزه شود اتفاق مبارکی است. در واقع باید از این فرصت نهایت استفاده را برد و راهکاری اندیشید تا پول‌های تازه که به بازار بورس اطمینان کرده‌اند در این بازار ماندگار و نهادینه شوند. این مهم مستلزم آن است که دست‌اندرکاران بازار سرمایه کشور از جهات مختلف در مسیر توسعه فرهنگ سهامداری، روان‌سازی قوانین و مقررات و توسعه ابزارها و نهادهای مالی گام‌های موثرتری بردارند و به اعتماد سهامداران بورس ارج نهند. تا همین چند سال قبل، همان اندک مردم عادی که تجربه محدود حضور در بورس را داشتند؛ از سرمایه‌گذاری در بورس چندان اظهار رضایت نمی‌کردند. خاطرات آنها از سرمایه‌گذاری در بورس عمدتاً با خاطرات تلخ و شیرین فراز و نشیب‌های پی در پی شاخص‌های بورس، توقف طولانی‌مدت نمادها و گاه اخراج سهام خریداری‌شده از بورس همراه بود. در اینکه سرمایه‌گذاری در بورس امری حرفه‌ای و بلندمدت است شکی نیست. ولی واقعیت آن است که بورس تا قبل از سال 1388 که اولین صندوق‌های سرمایه‌گذاری به عموم مردم معرفی شدند؛ راه حل مناسبی برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای نداشت؛ زیرا تنها ابزار قابل معامله در آن صرفاً به سهام خلاصه می‌شد. اما با آمدن صندوق‌ها، عموم مردم توانستند ضمن منتفع شدن از مدیریت حرفه‌ای سرمایه‌های خرد و کسب بازدهی قابل قبول، بر مشکلات مهمی از قبیل توقف نمادها و قفل شدن سرمایه‌هایشان فائق آیند. اکنون با گذشت قریب به پنج سال از تجربه نسبتاً موفق صندوق‌ها، شاهد توسعه و تکامل این ابزار مهم از طریق معرفی صندوق‌های قابل معامله (ETF) هستیم. ابزار اخیر ضمن داشتن تمام مزیت‌های صندوق‌های قبلی، یکی از محدودیت‌های اصلی یعنی دشواری دسترسی به آنها را از طریق شبکه گسترده کارگزاری‌ها در سراسر کشور و همچنین سامانه معاملات بر خط مرتفع کرده است. هرچند صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیشرفت بسیار مناسبی در جهت خدمت به سرمایه‌گذاران آماتور محسوب می‌شود؛ لیکن رونق و پویایی این صندوق‌ها مستلزم آن است که مدیران آنها به ابزارهای حرفه‌ای و متنوع‌تری برای مدیریت ریسک و بازده سرمایه‌گذاری‌ها مجهز باشند تا بتوانند تحت هر شرایطی حتی در مواقع افت شاخص‌های بورس، سرمایه‌گذاران را راضی نگه دارند. یکی از مهم‌ترین ابزارها در این حوزه اوراق مشتقه است. تجربه قراردادهای آتی سکه طلا و استقبال خوبی که از آن به عمل آمد؛ می‌تواند برای توسعه این ابزار در بخش اوراق بهادار نیز راهگشا باشد. البته قراردادهای آتی سهام در دوره کوتاهی در بازار سرمایه کشور معرفی شد و به صورت محدود مورد استفاده قرار گرفت که به علت برخی ضعف‌های ساختاری و نرم‌افزاری تداوم نیافت. تجربه نسبتاً ناموفق قبلی موجب شد تا سازمان بورس مجدداً تلاش کند با برطرف کردن برخی ضعف‌های قبلی اقدام به راه‌اندازی مجدد آن کند که به زودی شاهد فعال شدن معاملات این حوزه خواهیم بود. مضافاً اینکه سازمان بورس برنامه‌هایی برای آموزش کاربران فعال معاملات برخط سهام دارد تا آنها را با معاملات آتی سهام آشنا کند. انتظار می‌رود علاوه بر تمهیدات اخیر سایر پارامترهای مورد نظر در مورد اوراق مشتقه نظیر ویژگی اهرمی بودن و ارائه سررسیدهای متنوع نیز در طراحی جدید این اوراق لحاظ شود و سازمان بورس اجازه دهد فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه نظیر صندوق‌ها، شرکت‌های تامین سرمایه و شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیز در آن مشارکت کنند تا این ابزار بتواند با بهره‌مندی از یک بازار فعال، نقشی موثر در تعمیق بازار سرمایه کشور و ارائه پاسخ مناسب برای تمامی ترجیحات ریسک و بازده سرمایه‌گذاران داشته باشد. مضافاً اینکه علاوه بر قراردادهای آتی استفاده از قراردادهای اختیار معامله نیز از دیگر الزامات توسعه بازار سرمایه کشور محسوب می‌شود. هرچند اوراق اختیار فروش تبعی به عنوان نوع بسیار خاصی از این اوراق در سال گذشته به بازار سرمایه کشور ارائه شد و به صورت مقطعی توانست بخشی از نگرانی‌های سهامداران خرد حقیقی بازار را مرتفع کند؛ مقوله طراحی ابزارهای نوین مالی صرفاً در حوزه سهام خلاصه نمی‌شود. سازمان بورس در سال‌های اخیر در جهت توسعه بازار تامین مالی بنگاه‌ها نیز اقدامات شایسته‌ای انجام داده است. معرفی اوراق صکوک اجاره و مرابحه گام‌های مهمی در جهت تامین مالی بنگاه‌ها برای خرید دارایی‌های ثابت و سرمایه در گردش مورد نیاز تولید قلمداد می‌شود. اجرایی شدن سایر انواع صکوک و از جمله صکوک استصناع می‌تواند در ادامه ابزارهای قبلی به انقلاب بزرگی در جهت تامین منابع مالی مورد نیاز طرح‌ها و پروژه‌های ملی تبدیل شود. تمهیدات به عمل آمده در جهت انتشار اوراق سلف نفتی از دیگر ابداعات حوزه مالی کشور است که در صورت اجرایی شدن آن می‌توان امید به باز شدن گره تامین منابع بخش نفت و گاز کشور و هدایت نقدینگی کشور در جهت صحیح داشت. گام‌های آتی در حوزه تامین مالی می‌تواند از طریق طراحی ابزارهایی همچون اوراق بهادار با پشتوانه وام‌های رهنی صورت پذیرد. ابزار اخیر موجب خواهد شد منابع مالی قفل‌شده بانک‌ها که در وام‌های با سررسید بلندمدت قفل شده؛ آزاد شود و ریسک بانک در بخش اعتبارات کاهش یابد. با انجام این مهم تامین مالی بخش مسکن و نوسازی بافت‌های فرسوده تسهیل خواهد شد. البته عملیاتی شدن مورد اخیر با عنایت به نرخ دستوری وام‌های مسکن در شبکه بانکی کشور بعضاً با چالش‌هایی مواجه است. طراحی ابزارهای نوین مالی مقوله‌ای گسترده و تخصصی است. محصولات و خدمات قابل ارائه در این حوزه طیف بسیار وسیع و متنوعی از ابداعات مالی را در‌بر می‌گیرد که حتی در مسائل زیست‌محیطی و بلایای طبیعی نیز به ارائه راهکار می‌پردازد. دستیابی به رشد اقتصادی پایدار نیازمند دسترسی به جریان سرمایه است. یکی از کارکردهای اصلی بازارهای مالی تسهیل دسترسی به سرمایه از طریق مشارکت فعالان اقتصادی است. از سوی دیگر، رونق بازارهای مالی منوط به داشتن ابزارهای متنوع مالی متناسب با نیازهای سرمایه‌گذاران و بنگاه‌هاست. آنچه در طراحی ابزارهای جدید مالی اهمیت دارد آن است که بازیگران حرفه‌ای بازار در این حوزه نظیر شرکت‌های تامین سرمایه با همکاری و هماهنگی سازمان بورس ضمن شناسایی نیازهای بازار سرمایه کشور به ارائه راهکارها و محصولات مناسبی دست یابند. قطعاً در این راه می‌توان از تجارب سایر کشورها بهره برد، لیکن باید شرایط و ملاحظات خاص کشور خودمان را نیز لحاظ کنیم. شرایط خاص اقتصادی کشور به سبب برخی تحریم‌ها، تورم بالا، دستوری بودن نرخ سود بانکی، الزامات ناشی از قانون تجارت و ملاحظات شرعی و اسلامی در این میان تاثیرگذار است. هرچند نظام تامین مالی در کشور ما عمدتاً بانک‌محور بوده و بازار سرمایه نقش چندانی در آن نداشته است لیکن با تلاش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر و با افزایش تعداد دانش‌آموختگان دانش مالی، می‌توان به توسعه ابزارها و دستاوردهای آن در آینده امیدوار بود.
دیدگاه تان را بنویسید