تجربه ETF در بازارهای جهانی

محمد احمدی/ تحلیلگر مالی و سرمایه‌گذاری

State Street Global Advisors برای اولین بار در سال 1993، صندوق‌های قابل معامله در بورس یا ETF‌ها را به بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری معرفی کرد. پس از آن محبوبیت ETF‌ها به طور مداوم افزایش یافت. راحت‌ترین راه برای درک ETF‌ها، توصیف آنها به عنوان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترکی (Mutual funds) است که از قابلیت معامله در بورس (همچون سهام) برخوردارند؛ اما این قابلیت، تنها دلیل محبوبیت ETF‌ها در میان سرمایه‌گذاران نیست.

مزایای ETF‌ها
همان‌گونه که در معرفی مفهوم ETF‌ها، از تعریف صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بهره بردیم، برای بیان مزایای ETF‌ها نیز می‌توانیم چنین کنیم. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، تنها یک بار در روز (پس از پایان معاملات) قیمت‌گذاری می‌شوند؛ به همین دلیل مستقل از اینکه شما در چه ساعتی از روز، اقدام به خرید واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها کنید، قیمت خرید برای شما یکسان خواهد بود. در مقابل، ETF‌ها به صورت لحظه‌ای می‌توانند نوسان قیمت داشته باشند و به همین دلیل فرصتی در اختیار نوسان‌گیران قرار می‌دهند که در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری به کسب سود بپردازند. به عنوان مثال، صندوق سرمایه‌گذاری مشترکی را در نظر بگیرید که شاخص S&P 500 را تعقیب می‌کند؛ اگر این شاخص رشد سریعی را تجربه کند، فرصتی برای نوسان‌گیران به وجود می‌آید که صرفاً برای چند ساعت دارایی خود را درگیر کرده، سود مناسبی کسب کنند و قبل از پایان معاملات، دارایی خود را آزاد سازند. چنین فرصتی برای سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک وجود ندارد. شباهت ETF‌ها به سهام، مزایای دیگری نیز به همراه دارد؛ به عنوان مثال ETF‌ها، فرصت فروش استقراضی و همچنین خرید اعتباری را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند؛ مزیتی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، فاقد آن هستند. به بیان ساده، می‌توان گفت ETF‌ها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد سبدی از دارایی‌ها (مثلاً کل سهم‌های بورس) را همچون یک سهم خرید و فروش کنند. فرض کنید که شما قصد مدیریت سرمایه‌گذاری سهام خود را ندارید و قصد دارید این امر را به خبرگان بازار واگذارید. در این حالت شما گزینه‌های مختلفی پیش رو دارید:
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک فعال
(Actively managed mutual funds): این نوع از صندوق‌ها هزینه بالایی بابت مدیریت دارایی‌ها، به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کنند. علاوه بر این، حدوداً 80 درصد از این صندوق‌ها، بازدهی کمتر از حد انتظار به دست می‌آورند.
صندوق‌های شاخصی: این صندوق‌ها معمولاً هزینه بسیار کمی بابت مدیریت دارایی‌ها به دنبال دارند. به عنوان مثال
Vanguard 500 Index Fund به عنوان یکی از کم‌هزینه‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صرفاً 21/0درصد هزینه مدیریت دریافت می‌کند. این عدد برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با مدیریت فعال، بیش از یک درصد است.
‌ETF‌ها: هزینه سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها عدد بسیار پایینی است. به عنوان مثال، SPDR 500 ETF صرفاً 095/0درصد بابت مدیریت صندوق هزینه دریافت می‌کند. البته در نظر داشته باشید که معامله ETF‌ها از طریق کارگزاری‌ها صورت می‌گیرد و به همین دلیل هزینه دیگری نیز به آنها تعلق می‌گیرد ولی واقعیت ارزان بودن ETF‌ها همچنان پابرجاست. برای افرادی که قصد تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری‌های خود را دارند، ETF‌ها گزینه بسیار مناسبی به شمار می‌روند. انواع گوناگونی از ETF‌ها در بازار وجود دارند که تمامی شاخص‌های مهم (همچون Dow Jones, S&P, Nasdaq و...) را پوشش می‌دهند. ETF‌ها نه‌تنها از منظر شاخص‌های تحت پوشش بسیار گسترده‌اند، بلکه از منظر انواع سهام (سهم‌های کوچک و بزرگ، سهم‌های ارزشی و رشدی و ...)، گستره جغرافیایی (اروپا، بازارهای نوظهور و ...)، صنایع مختلف (انرژی، وسایل ارتباطی، بیوتک و ...) و سایر معیارهای تقسیم‌بندی نیز به خوبی پاسخگوی نیاز سرمایه‌گذاران هستند.
‌ETF‌ها نه‌تنها از تنوع قابل توجهی در بازار سهام برخوردارند بلکه بازارهای دیگر همچون اوراق قرضه، زمین و ساختمان و سایر کلاس‌های دارایی رایج را نیز پوشش می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد تخصیص دارایی‌ها (Asset Allocation) یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده عملکرد صندوق است. به عنوان مثال اگر شما سرمایه خود را به جای اینکه صرفاً در بازار سهام سرمایه‌گذاری کنید، در بازارهای مختلف همچون سهام، املاک و مستغلات و اوراق قرضه سرمایه‌گذاری کنید، تنوع بهتری به سبد خود بخشیده‌اید و می‌توانید انتظار ریسک و بازده مناسب‌تری داشته باشید. ETF‌ها این فرصت را به خوبی و با سهولت بالا در اختیار شما قرار می‌دهند؛ به عنوان مثال شما می‌توانید 20 درصد از سرمایه خود را در یک ETF املاک و مستغلات، 50 درصد را در یک ETF سهام و 30 درصد باقی‌مانده را در یک ETF اوراق قرضه سرمایه‌گذاری کنید.
گردش پایین (Low turnover): یکی از مشکلاتی که فعالان بازار سهام با آن درگیر هستند، حجم بالای معاملات سهام است؛ بدین معنا که اکثر افراد به صورت مداوم به خرید و فروش سهم می‌پردازند و در هر خرید و فروش، درصد کمی از دارایی خود را بابت هزینه‌های کارگزاری و... می‌پردازند. این هزینه‌ها هر چند برای یک معامله عدد کم و قابل صرف نظری است، اما در صورتی که حجم خرید و فروش بالا رود، این عدد افزایش قابل توجهی خواهد داشت. یکی از مزایای ETF‌ها، حجم پایین این‌گونه مبادلات است که در بلندمدت صرفه‌جویی بالایی در هزینه معاملات برای سرمایه‌گذاران به همراه دارد.
مزایای مالیاتی (Tax efficiency): با صرف‌نظر از جزییات، صرفاً به این مورد اشاره می‌کنیم که سرمایه‌گذاری در ETF‌ها از مزایای مالیاتی قابل توجهی برای سرمایه‌گذاران برخوردار است.

تقاضا برای ETF‌ها
همان‌طور که اشاره شد، ETF‌ها مزایای مختلفی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند؛ با این اوصاف انتظار می‌رود که تقاضا برای آنها در طول زمان روندی فزاینده را شاهد بوده است. در شش سال گذشته، حجم تقاضا برای ETF‌ها افزایش شدیدی را شاهد بوده است؛ این رشد قابل توجه تا حد زیادی مرهون این مساله بوده است که سرمایه‌گذاران نهادی
( ETF (Institutional investors ، را ابزاری مناسب برای مدیریت نوسانات در بازار سهام شناخته‌اند. یافته‌ها حاکی از این است که در پایان سال 2012، 9 درصد از خالص دارایی‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری، در اختیار ETF‌ها بوده است. این روندها را می‌توان در حجم ETF جدید منتشر‌شده در سال 2012 نیز مشاهده کرد؛ در این سال بالغ بر 185 میلیارد دلار ETF جدید منتشر شد که حتی رکورد سال 2008 (بالغ بر 177 میلیارد دلار) را نیز پشت سر گذاشت. در سال 2012، تقاضا برای ETF‌ها در تمامی کلاس‌های دارایی افزایش یافت، به طوری که تقاضا برای ETF‌های مبتنی بر سهام بین‌المللی، نسبت به سال قبل (2011) دو برابر شد. ETF‌های مبتنی بر دیگر کلاس‌های دارایی نیز در سال 2012 نسبت به سال قبل با رشد مواجه شدند. شکل1، حجم ETF‌های جدید منتشر‌شده در کلاس‌های مختلف دارایی را در سال‌های 2010 تا 2012 نشان می‌دهد. با گذشت زمان و افزایش تقاضا برای ETF‌ها، نه‌تنها تعداد ETF‌ها در بازار با رشد مواجه شد، بلکه تنوع دارایی‌های هدف نیز در این RTF‌ها با گسترش قابل توجهی مواجه شد. این ETF‌ها، سرمایه‌گذاری در بخش‌های مشخصی از بازار را نیز ممکن ساختند. در پایان سال 2012، ETF‌ها توانستند 301 بخش از بازار اقتصادی را با خالص دارایی‌های 225 میلیارد دلار پوشش دهند.

ویژگی‌های دارندگان ETF‌ها
اما نگاهی داشته باشیم به سرمایه‌گذاران در صندوق‌های قابل معامله در بورس. همان‌طور که قبلاً اشاره شد، سرمایه‌گذاران نهادی علاقه زیادی به سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها دارند، در ادامه به بررسی ویژگی‌های سرمایه‌گذاران خرد (Retail Investors) در این صندوق‌ها می‌پردازیم. طبق محاسبات حدود 4/3 میلیون خانوار، حدود سه درصد از آمریکایی‌ها در سال 2012 در ETF‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از بین افرادی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک سرمایه‌گذاری کرده‌اند، حدود شش درصد از آنها در ETF‌ها نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. مشاهدات حاکی از این است که اکثر افراد سرمایه‌گذار در ETF‌ها، افرادی هستند که بالنسبه ثروتمند محسوب شده، از تجربه قابل قبولی در سرمایه‌گذاری برخوردار بوده و در سایر دارایی‌ها همچون سهام و اوراق قرضه نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در سال 2012، 97 درصد از سرمایه‌گذاران در ETF، به نوعی (مستقیم یا غیر‌مستقیم) در بازار سهام نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. 68 درصد از سرمایه‌گذاران در ETF، در اوراق قرضه نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ و در انتها اشاره کنیم به اینکه 45 درصد از سرمایه‌گذاران در ETF‌ها، در املاک و مستغلات نیز سرمایه‌گذاری داشته‌اند. بحث را با توضیح مختصر جدول مقایسه‌ای صفحه قبل به پایان می‌بریم، در این جدول به مقایسه‌ای بین ویژگی‌های دارندگان ETF و کل جامعه آمریکا می‌پردازیم. به عنوان مثال جدول نشان می‌دهد خانوارهای دارای ETF، به طور متوسط از درآمد بالاتری در قیاس با میانگین جامعه آمریکا برخوردارند (125 هزار دلار در مقابل 50 هزار دلار) یا درصد افراد دارای ETF که دارای تحصیلات آکادمیک هستند (66 درصد) بیشتر از درصد افراد دارای تحصیلات آکادمیک در کل کشور آمریکا (31 درصد) است.