ابزار جدید بازار

هنگامی که سرمایه‌گذاران نخبه در وال‌استریت برای اولین بار محصولات مالی جدیدی را ابداع کردند، برای سرمایه‌گذاران خرد غالباً سخت و پیچیده به نظر آمد. در حالی که ابزارهای مشتق همچون معاوضه، قرارداد آتی و‌... برای صندوق‌های پوششی1 و سفته‌بازان پول‌ساز بود، اما سرمایه‌گذاران معمولی به این ابزارها تمایلی نشان نمی‌دادند. یکی از ابداعات اخیر مالی که اثری ماندگار بر بازارهای مالی داشته و دنیایی از فرصت‌ها را پیش روی سرمایه‌گذاران خرد نهاده است، ظهور و تکامل صندوق‌های قابل معامله در بورس بوده است. این صندوق‌ها امکان پیروی از بازده یک شاخص معین را فراهم می‌آورند و همان‌طور که از نام آنها پیداست، سهام آنها در بورس قابل معامله است. فعالیت اصلی این صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار یا دارایی‌های فیزیکی است که به عنوان دارایی پایه صندوق در نظر گرفته می‌شوند. بنابراین عملکرد صندوق، به عملکرد دارایی پشتوانه آن بستگی دارد.

سرآغاز
این که اولینETF‌2 از کی و کجا وارد بازار مالی شد تقریباً نامشخص است. انواع متفاوتی از محصولات قابل معامله در بورس در کانادا و در سال 1989 ایجاد شد. این محصولات مالی که تحت عنوان صندوق شاخصی مشارکتی تورنتو شناخته شد، به منظور ردیابی بزرگ‌ترین سهم‌های مورد معامله در بورس تورنتو ایجاد شد. با این حال بسیاری از مورخان حوزه مالی، بر این نکته اشاره دارند که ETFs اولین‌بار در سال1993 و با معرفی SPDRs که شاخص S&P 500 را ردیابی می کرد، به‌وجود آمد. ETFs در بازارهای آسیا نیز تا سال 1999 و در بازارهای اروپا هم تا سال 2001 دیده نشده بودند. با این حال در سال 2002 تعداد 246 ETF در سطح جهان مشغول به فعالیت بود که تقریباً نیمی از آن در بورس‌های اروپایی حضور داشت. صندوق‌های قابل معامله در بورس به سرعت رشد و جذابیت و اهمیت قابل توجهی در دنیا یافتند. به طوری که در سال 2010 تقریباً هزار صندوق قابل معامله در بورس‌های ایالات متحده به فعالیت می‌پرداختند.

رقیب قانونی صندوق‌های مشترک
جمله‌ای که سرمایه‌گذاران درخصوص ETFs بارها و بارها شنیده‌اند، این است که این صندوق‌ها همانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک3، سهام را ردیابی می‌کنند اما هزینه‌های مدیریتی کمتری دارند. جمله مذکور صحیح اما بسیار ساده‌انگارانه است. به این فکر کنید که چرا در صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری می‌کنید. سرمایه‌گذاری شما در صندوق‌های مشترک به این دلیل است که با پرتفویی از سهام پوشش ریسک کنید. یا به این خاطر که بهای خرید چندین سهم به صورت منفرد برای شما پرهزینه خواهد بود و زمان زیادی را بایستی صرف بررسی آن کنید. حال آنکه ETFs علاوه بر داشتن مزایای صندوق‌های مشترک، قابلیت نقدشوندگی بسیار بالاتری را داراست. صندوق‌های مشترک در زمانی خاص از روزهای معاملاتی تنها بر اساس یک قیمت که آن هم خالص ارزش دارایی‌هاست، معامله می‌شوند. ممکن است شما در صبح اقدام به خریداری صندوق مشترک کنید و دوست شما نیز سه ساعت بعد این کار را انجام دهد. حال آنکه هر دو بهای یکسانی را در این خریداری می‌پردازید. اما در طرف دیگر ETFs این گونه نیستند؛ و برای تمامی سرمایه‌گذاران با افق سرمایه‌گذاری بلندمدت و کوتاه‌مدت ابزار مناسبی قلمداد می‌شوند. حال آیا تکامل صندوق‌های قابل معامله اثر منفی بر صندوق‌های مشترک داشته است؟ پاسخ مثبت است. چرا که اندازه رشد صنعت صندوق‌های مشترک در مقابل صنعت صندوق‌های قابل معامله کوچک‌تر شده است. برای مثال در پایان سال 2009 صندوق‌های مشترک ایالات متحده 7/18هزار میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت داشتند. اما دارایی‌های تحت مدیریت برای ETFs برای اولین‌بار در همان سال بالغ بر یک هزار میلیارد دلار شد. شکاف این دو هنوز زیاد بود. اما در نظر بگیرید که ETFs در پایان سال 2008 تنها 53 میلیارد دلار دارایی در اختیار داشت و واضح بود که این صندوق‌ها فراتر از یک تهدید ساده برای صندوق‌های مشترک هستند. بلکه آنها یک رقیب قانونی کاملاً جدی نام گرفتند.

مزایای صندوق‌های قابل معامله بر صندوق‌های مشترک
صندوق‌های قابل معامله در بورس، مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را با انعطاف‌پذیری و قیمت‌گذاری پیوسته سهام ترکیب می‌کنند. به عبارت دیگر صندوق قابل معامله در بورس همانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق با سرمایه باز4 هستند که سهام آن به طور پیوسته ایجاد و بازخرید می‌شود.
مزیت‌های ETFs بر صندق‌های مشترک تنها بر نقدشوندگی بیشتر آنها تمام نمی‌شود. در حقیقت این مزیت نقطه آغاز است. دو دارایی که در هر دو صندوق به نحو زیادی دیده می‌شود اوراق قرضه و سهام است. با این حال هرکسی طبق سبک سرمایه‌گذاری خود، یکی از این دو صندوق را برمی‌گزیند.

متنوع‌سازی
در مقایسه با سهام منفرد، ETF دامنه وسیع‌تری از سهام را ردیابی می‌کند. صندوق‌های مشترک نیز به‌ خوبی می‌توانند متنوع‌سازی شوند، اما ETF هزینه‌های کارمزد کمتری دارند و شبیه سهام معامله می‌شوند.

هزینه‌های معاملاتی کمتر
صندوق‌های قابل معامله که به صورت غیرفعال اداره می‌شوند به نسبت سایر صندوق‌های قابل معامله هزینه‌های معاملاتی کمتری دارند. هزینه‌های صندوق‌های مشترک معمولاً به دلایلی همچون کارمزد مدیریت، هزینه‌های حسابداری صندوق، بهای خدماتی مثل بازاریابی، حقوق هیات‌مدیره و هزینه‌های توزیع و فروش بالا هستند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هزینه‌های پنهان دیگری را از جمله پدیده اثر بازار5 به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کنند. این پدیده در اثر خرید و فروش‌های عمده صندوق در بازار سهام و تحت تاثیر قرار گرفتن قیمت‌ها ایجاد می‌شود.

خرید و فروش همانند سهام
هرچند ETF به دارنده خود مزایای تنوع‌سازی را می‌دهد، اما همانند سهام مبادله می‌شود. آنها در قیمتی که در طول روز، به‌روز‌رسانی می‌شوند مبادله می‌شوند. در حالی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری باز از طریق خالص ارزش دارایی‌ها در پایان هر روز قیمت‌گذاری می‌شوند.

صرف و کسر قیمتی پایین
احتمال اندکی وجود دارد که صندوق قابل معامله با قیمتی کمتر یا بیشتر از ارزش واقعی وجود داشته باشد. ETFs در طول روز در قیمتی نزدیک به قیمت اوراق ‌بهادار پایه معامله می‌شوند. بنابراین در صورتی که قیمت به نحو قابل ملاحظه‌ای بالاتر یا پایین‌تر از خالص ارزش دارایی‌ها باشد، فرآیند آربیتراژ قیمت را دوباره به مسیر خود بازخواهد گرداند. این فرآیند با شاخص صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسته متفاوت است چرا که ETFs بر پایه عرضه و تقاضا معامله می‌شود و بازارگردان‌ها شکاف بازده قیمتی را می‌بندند.

جمع‌بندی
کمبود ابزارهای مالی در بازار سرمایه کشورمان، دست سرمایه‌گذاران این بازار را جهت پوشش انواع مختلف ریسک بسته است. لزوم ورود و گسترش این گونه ابزارهای مالی و شناساندن آن به اقشار مختلف جامعه جهت به‌کارگیری می‌تواند همانند تجربه کشورهای مختلف به رشد چشمگیر بازار سرمایه بینجامد. همچنین برای خریدارانی که با چالش انتخاب سهم برای سرمایه‌گذاری مواجه‌اند می‌تواند راهگشا باشد. حال آنکه در کنار موارد فوق سایر سرمایه‌گذاران نیز از مزایای نقد‌شوندگی بیشتر بازار استفاده لازم را خواهند برد.

پی‌نوشت‌ها:
1- hedge fund/ 2- Exchange-traded fund/
3- Mutual fund/4- Open-end/ 5- Market effect