انتظار برای توسعه

آزادسازی یا تنظیم و کاهش مقررات در خصوص کسب و کار حمل‌ونقل هوایی قطعاً به توسعه صنعت هوایی کمک می‌کند. چرا که تکلیفی کردن نرخ در مسیرهای پروازی باعث می‌شود مدل‌های کسب و کار متنوع در کشور شکل نگیرد، در نتیجه بخش اعظمی از پتانسیل‌های بالقوه‌ای که در کشور وجود دارد بدون استفاده باقی بماند. اکنون نیز این اتفاق در بخش هوایی رخ داده است. به طوری ‌که 90 درصد پروازهای کشور تنها در 12 فرودگاه کشور انجام می‌شود، در حالی که بالغ بر 72 فرودگاه عملیاتی در کشور وجود دارد و 58 فرودگاه نیز از این تعداد تحت پوشش شرکت فرودگاه‌های کشور است. اما چرا پرواز چندانی در 60 فرودگاه دیگر انجام نمی‌شود به عدم توجیه اقتصادی قیمت‌ها برمی‌گردد. وقتی هزینه هواپیماها و نرخ بلیت تکلیفی همخوانی ندارد سبب می‌شود انجام پرواز در فرودگاه‌های کوچک غیراقتصادی باشد. بنابراین برای اینکه از بازار بالقوه‌ای که در کشور وجود دارد بتوانیم استفاده کنیم باید اجازه دهیم مدل‌های جدید کسب‌وکار شکل بگیرد.

مدل‌های کسب‌وکار زمانی تعریف می‌شود که سرمایه‌گذار اختیار تعیین مشخصه کالا و نرخ‌گذاری بر اساس کشش بازار را داشته باشد. در غیر این صورت اگر نرخ‌ها تکلیفی باشد سرمایه‌گذار محدود می‌شود و نمی‌تواند بر مبنای بازار رقابتی فعالیت کند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که در زمینه کسب‌وکار در این بخش توسعه داشته باشیم؛ لذا برای توسعه صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور باید محیط کسب‌وکار ساده و تسهیل شود. یعنی در یک محیط کسب‌وکار ساده سرمایه‌گذارها و شرکت‌های هواپیمایی به فعالیت بپردازند و بر مبنای مکانیسم بازار این محیط اداره شود؛ لذا باید قوانین و مقررات دست و پاگیر را از میان برداریم. دولت باید از دخالت در این حوزه دست بردارد. تا زمانی که دولت نرخ‌ها را تکلیفی نگه می‌دارد نمی‌توان تنوع پروازی ایجاد کرد. متاسفانه این تصور اشتباه در بین عموم جامعه وجود دارد که فکر می‌کنند آزادسازی نرخ بلیت به معنای افزایش قیمت است، درحالی‌که این‌گونه نیست.

شرکت‌های هواپیمایی برای آنکه بتوانند حداکثر تقاضاها را پاسخ دهند ناچارند تنوع نرخ‌ها را ایجاد کنند. صندلی‌های پرواز مانند میوه فاسدشدنی است اگر در زمان معین استفاده نشود از دست خواهند رفت. بنابراین باید مدیریت درآمد و تنوع نرخ ایجاد کنند تا بتوانند حداکثر تقاضاها را پاسخگو باشند. این تجربه در سایر کشورها انجام شده است و نتایج آن نیز برای توسعه صنعت مفید بوده است. در واقع آزادی نرخ و شبکه پروازی به تنوع کالا منجر می‌شود و قشر وسیع‌تری از مردم می‌توانند از این خدمات استفاده کنند.

برداشته شدن تحریم‌ها در زمینه فروش قطعات قطعاً می‌تواند راهگشا باشد. تحریم یکی از موانع توسعه صنعت است و هزینه‌ها را بالا برده است. هر گامی به سوی کاهش این تحریم ولو خرید قطعات بسیار کوچک هواپیما باشد مفید و در جهت توسعه است. اما اینکه بر اساس توافق ژنو و لغو تحریم فروش قطعات به ایران توانسته‌ایم قطعه وارد کشور کنیم، خیر، هنوز در این زمینه موفق نشده‌ایم. محدودیت‌هایی وجود دارد که امیدواریم رفع شود. به هر شکل ورود قطعه به ایران باید مراحلی را طی کند تا در نهایت با برداشته شدن محدودیت‌ها قطعات وارد کشور شوند. بخشی از کار مربوط به اخذ مجوز از موسساتی در آمریکاست که سازمان‌هایی چون خزانه‌داری آمریکا OFAC باید این اجازه را بدهند. بخش دیگر اخذ مجوز از شرکت‌های سازنده است. مسائلی نیز به بیمه و انتقال پول برمی‌گردد؛ لذا ورود قطعه را باید در یک چرخه از مجموع عوامل دید که تنها با مجوزی که اعلام شده آمریکا به بوئینگ و جنرال الکتریک داده تا قطعه به ایران بفروشند، حل نمی‌شود. اگرچه اخذ این مجوز توسط این شرکت‌ها برای ورود قطعه به ایران امری مثبت و سازنده است اما کافی نیست. از طرفی مدت زمانی که تعیین شده بر اساس توافق شش‌ماهه ژنو به سرعت در حال سپری شدن است. بنابراین اگر انتظار داریم در سه‌ماهه باقی مانده حتماً زمینه مساعد شود تا قطعه وارد کشور شود کار بسیار سختی است که عمده آن به رفع محدودیت‌های موجود بستگی دارد.

البته اگر روند توافقات مثبت پیش رود و روند کاهش تحریم‌ها ادامه داشته باشد و مسیر ورود قطعات هموار شود قطعاً هزینه‌های عملیاتی شرکت‌های هواپیمایی کاهش می‌یابد. حتی آثار آن بسیار مشهود خواهد بود چرا که منجر به حذف شرکت‌های واسطه‌ای می‌شود و از طرف دیگر هواپیماهایی که به علت قطعه زمینگیر شده‌اند به ناوگان بازمی‌گردند. شرکتی که پنج هواپیما دارد اما به علت تحریم‌ها و نبود قطعه تنها با سه هواپیما پرواز می‌کند اگر دو هواپیمای دیگر را اورهال کند درآمد بیشتری می‌تواند کسب کند تا هزینه‌هایش را پوشش دهد. تحریم‌ها در بخش هوایی باعث شده تا تمام فرآیندها برای اجرای پرواز سخت‌تر شود. بیشترین فشاری که تحریم بر بخش هوایی وارد کرده است فشار مالی و هزینه‌ای عملیاتی بوده است. اما در زمینه مدیریت این صنعت تمام تلاش‌ها انجام شده که صنعت هوانوردی کشور سرپا بایستد. وقتی تحریم‌ها آغاز شد ما 20 هواپیما داشتیم اما امروز بیش از 230 هواپیما داریم. این نشان می‌دهد توسعه ناوگان به هر شکلی انجام شده است و در این سال‌ها با وجود مشکلات تحریم‌ها انواع هواپیماها وارد ناوگان شده‌اند. اکنون مساله اصلی تامین قطعات است که امیدواریم در آینده نزدیک محدودیت برداشته شود تا حداقل با اورهال هواپیماهای غیرفعال ظرفیت‌ها افزایش باید و به نیازها پاسخ داده شود.