کارت‌های سردرگم

جایگاه‌داران تقریباً اولین گروهی بودند که از اردیبهشت امسال، یعنی زمان حذف سهمیه‌بندی بنزین، ادامه حیات کارت سوخت را زیر سوال بردند. البته فروش کارتی بنزین از همان ابتدا نیز با موافقت جایگاه‌داران همراه نبود اما به‌وعده دولت قبل مبنی بر آزمایش شش‌ماهه آن تن دادند؛ وعده‌ای که در نهایت به چندین سال فروش کارتی بنزین منتهی شد. امروز هم عدم استقبال مردم از کارت‌های سوخت شخصی و توسل به کارت‌های موجود در جایگاه‌های سوخت، علتی است که جایگاه‌داران آن را در پاسخ به چرایی بی‌اعتباری کارت‌های سوخت مطرح می‌کنند. «ناصر رئیسی‌فر» با تکرار این ادعا، کارکرد کنونی کارت‌های سوخت را به جمع‌آوری اطلاعات مربوط به میزان مصرف سوخت محدود کرده و معتقد است این اطلاعات از طرق دیگر نیز قابل دسترسی است. رئیس کانون کارفرمایان جایگاه‌داران سوخت معتقد است کارت‌های بانکی عضو شبکه شتاب، می‌توانند جایگزین‌های مناسبی برای کارت سوخت باشند که به وسیله آنها علاوه بر سوخت‌گیری، می‌توان هزینه بنزین را نیز به صورت الکترونیکی پرداخت. آن‌طور که رئیسی‌فر می‌گوید، در صورت فراهم شدن ساز و کار اجرای این طرح، امکان برآورد آماری از میزان مصرف سوخت توسط کارت‌های بانکی هم وجود خواهد داشت.



طرح کارت سوخت با هزینه‌های نسبتاً کلانی در کشور اجرایی شد اما با تک‌نرخی شدن بنزین عملاً این کارت‌ها کارکرد اولیه خود را از دست داده‌اند. با این حساب آیا می‌توان گفت دیگر عمر این کارت‌های هوشمند به پایان رسیده است؟
عرضه سوخت از طریق کارت‌های هوشمند در ابتدا با اهداف مشخصی از جمله مدیریت، کنترل مصرف و نظارت بر میزان مصرف کاربری‌های مختلف، آغاز شد و با توجه به سیاست عرضه بنزین دونرخی و چندنرخی، کاربرد خاص خود را هم داشت. با استفاده از این کارت‌ها آمار و اطلاعت مربوط به میزان مصرف بنزین و همچنین تعداد خودروها مورد محاسبه قرار می‌گرفت؛ اما این مربوط به زمانی بود که مردم ملزم به استفاده از این کارت‌ها بودند. در حال حاضر پس از تک‌نرخی شدن قیمت بنزین که بدون شک اجرای آن تصمیم کاملاً درستی بوده است، دیگر نیازی به وجود این کارت‌ها احساس نمی‌شود، چرا که عملاً در حال حاضر بسیاری از مردم از کارت‌های سوخت مربوط به جایگاه‌ها استفاده می‌کنند. به‌رغم این مساله، همچنان امکان دسترسی به اطلاعات مربوط به مصرف سوخت روزانه بدون استفاده از اطلاعات کارت‌های سوخت و از طریق خود جایگاه‌های سوخت نیز امکان‌پذیر است. بنابراین در حال حاضر از کارت‌های سوخت و تجهیزات نصب‌شده در جایگاه‌ها که هزینه‌های کلانی هم صرف آنها شده بود، صرفاً برای کسب اطلاعات آماری میزان مصرف سوخت در کشور استفاده می‌شود که می‌توان به روش‌های دیگری هم به این اطلاعات دسترسی پیدا کرد. در واقع دیگر دلیلی برای ادامه حیات کارت سوخت وجود ندارد.

اما به دنبال تک‌نرخی ‌شدن بنزین پیشنهاداتی مبنی بر اعمال تغییراتی در تجهیزات نصب‌شده در جایگاه‌های سوخت و استفاده از کارت‌های بانکی به جای کارت سوخت مطرح شده بود. آیا این مساله تنها در حد یک پیشنهاد باقی ماند یا اینکه توافقی برای تغییراتی از این دست نیز صورت گرفته است؟
همان‌طور که اشاره کردم در حال حاضر تجهیزاتی در جایگاه‌های سوخت وجود دارند که با هزینه‌های بالا برای استفاده از کارت‌های هوشمند سوخت نصب شده بود اما هم‌اکنون کارکردشان چیزی جز کسب اطلاعات مربوط به میزان مصرف سوخت نیست. در این خصوص پیشنهاد مشخص ما این بود که وزارت نفت با سیستم بانکی مذاکراتی انجام دهد تا بتوان به جای کارت سوخت از کارت‌های بانکی استفاده کرد. یعنی مردم به جای اینکه کارت سوخت را در دستگاه قرار دهند، کارت ‌بانکی خود را وارد دستگاه می‌کنند که به وسیله این کارت هم سوختگیری انجام شده و هم هزینه بنزین پرداخت می‌شود. به تبع این کار هم از تجهیزات گران‌قیمت موجود در جایگاه‌های سوخت استفاده کاربردی به عمل می‌آید و هم سرعت سوخت‌گیری هر خودرو در جایگاه افزایش پیدا می‌کند. ضمن اینکه در صورت اجرایی کردن این طرح علاوه بر کاهش نقدینگی و مبادله اسکناس در جایگاه‌های سوخت، می‌توان شاهد افزایش گردش بانکی و تجارت الکترونیکی بود، همچنین چالشی که بین جایگاه‌دار و مصرف‌کننده هنگام سوخت‌گیری وجود دارد نیز کاهش پیدا می‌کند. در حال حاضر فرهنگ استفاده از پرداخت الکترونیک در کشور به خصوص در جایگاه‌های سوخت ایجاد شده کما اینکه حدود 60 درصد از پرداختی‌ها، در سکوهای مجهز به دستگاه پرداخت الکترونیک، توسط کارتخوان‌ها انجام می‌شود. بنابراین با استفاده از این سیستم می‌توانیم از دانش روز بهره گرفته و به سمت تجارت الکترونیکی حرکت کنیم. اما به‌رغم تاکید جایگاه‌داران به اجرای این طرح و ارائه پیشنهاد موضوع به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و ستاد حمل و نقل و سوخت، متاسفانه هنوز تصمیمی در این خصوص گرفته نشده است.

با این روش امکان کسب اطلاعات آماری از میزان مصرف سوخت به تراکنش سیستم بانکی منتقل می‌شود یا اینکه دستگاه‌های سوخت همزمان امکان جمع‌آوری آمار مربوط به میزان مصرف را هم دارند؟
با استفاده از این روش یعنی سوخت‌گیری با کارت‌های بانکی عضو شبکه شتاب، باز هم امکان جمع‌آوری آمار و اطلاعات از میزان مصرف سوخت وجود خواهد داشت. در این خصوص البته وزارت نفت و به طور مشخص ستاد حمل و نقل و سوخت باید با سیستم بانکی کشور وارد مذاکره شده و زمینه انجام کار را به لحاظ نرم‌افزاری فراهم کند. فکر می‌کنم کارت‌های سوخت از نوع چیپست هستند و کارت‌های بانکی از نوع مگنتی. بر این اساس اگر سیستم بانکی و ستاد سوخت در این زمینه توافق کنند، می‌شود امکان آمارگیری از میزان مصرف سوخت برای کارت‌های بانکی هم فراهم شود.

با توجه به تاکید شما بر حذف کارت سوخت، آیا فکر می‌کنید احتمال بازگشت به بنزین دونرخی به طور کلی منتفی است؟
واقعاً امیدوارم که دوباره شاهد بازگشت به بنزین دو یا چندنرخی نباشیم که این مساله می‌تواند یک عقبگرد بسیار منفی برای ما به شمار بیاید. کشور در سال‌های اخیر و با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها که به چندنرخی شدن بنزین منتهی شد، مسیر سختی را طی کرد تا بالاخره دولت یازدهم توانست به‌رغم تمام مشکلات و حاشیه‌ها، معضل بنزین چندنرخی را حل کرده و آن را تک‌نرخی کند. بدون شک بنزین دونرخی فساد و ناهنجاری‌های خاص خود را به همراه خواهد داشت که نمی‌توان تبعات آن را در اقتصاد کشور نادیده گرفت. هر نوع سهمیه‌بندی برای بنزین می‌تواند ایجاد فساد و رانت کند. باید توجه داشت که تک‌نرخی شدن بنزین علاوه بر کاهش ناهنجاری‌ها و مشکلاتی همچون قاچاق، به عرضه مطلوب‌تر سوخت نیز کمک کرده است.

به عقیده شما آیا می‌توان اظهارات آقای زنگنه مبنی بر پایان عمر کارت سوخت را هم به نوعی، عدم تصمیم دولت برای بازگشت به بنزین چندنرخی تلقی کرد؟
بله، این‌طور تصور می‌کنم. فکر می‌کنم آقای زنگنه هم بر این عقیده‌اند که قرار نیست به بنزین چندنرخی بازگردیم چرا که ایشان و دولت یازدهم تلاش بسیاری برای عبور از بنزین دونرخی کردند و حالا اظهارات ایشان هم به نوعی حاکی از عدم بازگشت به گذشته است. علاوه بر این صحبت‌های آقای زنگنه هم نشان می‌دهد که به عقیده مسوولان دولتی هم با تک‌نرخی شدن بنزین، دیگر کارت سوخت کارکرد اصلی خود را از دست داده و حذف کردن آن نگرانی‌ای به همراه نخواهد داشت. اگر تنها دلیل حفظ کارت‌های سوخت، دسترسی به اطلاعات مربوط به میزان مصرف باشد، برای آن هم روش‌های مشخصی وجود دارد که دستگاه‌های مربوطه می‌توانند بر اساس آن به اطلاعات مورد نیاز خود دست پیدا کنند، کما اینکه جایگاه‌های سوخت نیز می‌توانند در تهیه گزارش‌های مربوط به میزان مصرف دستگاه‌ها را همراهی کنند.