عذاب فرعون

ملخ، شاید یکی از ابتدایی‌ترین و البته دشوارترین برخوردهای انسان کشاورز، با طبیعت بوده است. این مواجهه، آنقدر حائز اهمیت بوده که در تمام کتاب‌های مقدس ادیان از این حشره، به عنوان آفت و حتی وسیله نزول عذاب، نام‌برده شده است. اما وقتی سالانه در حدود 30 تا 40 درصد از محصولات کشاورزی در جهان به علت انواع آفت‌ها از بین می‌روند و مسوول حدود 2 /0 درصد این زیان ملخ‌ها هستند، نمی‌توان گفت در مورد ضرر و زیان این حشره، به صورت اغراق‌آمیزی بزرگ‌نمایی شده است؟ جواب البته این است که دلیل تاکید بر زیان حاصل از آفت ملخ، نه درصد محصولاتی است که در جهان موردحمله آن قرار می‌گیرند، که نوع برخورد این آفت با مزارع است. برخلاف بقیه آفات کشاورزی، ملخ به نواحی محدودی حمله کرده ولی اکثر محصولات را در یک بار یورش از بین می‌برد و این کار را با چنان سرعتی انجام می‌دهد که امکان مقابله، کنترل یا حتی کمتر کردن ضرر و زیان وجود ندارد. هجوم ملخ کوه‌های راکی (که یکی از گونه‌های ملخ است که حداقل به نظر می‌رسد منقرض شده است، اما به دلیل ماهیت رفتاری ملخ‌ها، ممکن است تنها به مناطق کوهستانی دور از دسترس کوچ کرده باشد) به مزارع ایالات متحده در سال 1874 و 1875، تنها به چهار ایالت زیان رساند که در واقع دو ایالت اصل خسارت وارده را متحمل شدند اما بنا به روایت‌های به جامانده، تنها چیزی که از هجوم ملخ‌ها در امان نگه داشته شد، چاه‌های آب کشاورزان بود. ملخ‌ها نه‌تنها محصولات کشاورزی، که علف‌های هرز، زین و یراق اسب‌ها، دسته‌های چوبی آب‌کشی از چاه، رنگ و دیواره اسطبل‌ها و خانه‌ها و لباس‌های آویزان شده روی بندهای رخت و ... را از بین بردند. حتی وقتی زنان روستایی به خیال خود برای محافظت از سبزیجات خوراکی، آنها را با پتو پوشاندند، پتوها حتی تا بازگشت زنان به خانه دوام نیاوردند و ملخ‌ها بعد از خوردن پتوها به سراغ سبزیجات رفتند. هجوم ملخ صحرا در سال‌های 2003 تا 2005 تنها هشت میلیون نفر در بیست کشور را تحت تاثیر قرار داد. این رقم در مقایسه با جمعیت جهان بسیار ناچیز است، اما متاسفانه این عده همگی ساکن جنوب صحرای آفریقا بودند که حتی در حالت عادی هم با کمبود مواد غذایی روبه‌رو هستند، و در این حمله هم بین 80 تا 100 درصد محصولات کشاورزی خود را از دست دادند. حتی شاید در بعضی کشورها، میزان ضرر مالی ناشی از هجوم ملخ در مقیاس اقتصاد ملی کشور، رقمی ناچیز باشد، اما برای کشاورزان منطقه مورد بحث، به معنای از دست رفتن تمام کار و درآمد یک فصل و شاید حتی سال است که در غیاب سیستم‌های تامین اجتماعی مناسب، معمولاً کمکی هم در این دوره دریافت نمی‌کنند.

با مشاهده ملخ صحرا در بخش‌های جنوبی یمن در اواسط سال گذشته میلادی، سازمان غذا و داروی سازمان ملل متحد به عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایران، هشدار داد تا تدابیر امنیتی برای مقابله با ورود ملخ به کشورهایشان را شدیدتر کنند و در صورت لزوم برای حفاظت از مزارع آمادگی داشته باشند. به نظر می‌رسد خطر در مورد ایران (که فائو بخش جنوب غربی کشور را مرکز هشدار اعلام کرده است) چندان شدید نیست. اما در عین حال حمله ملخ‌ها به مزارع کشاورزی که خصوصاً در استان‌های مرزی قرار دارند به علت فرار از خشکسالی کشورهای همسایه، چندان موضوع عجیبی نیست. به همین بهانه پرونده‌ای را تدارک دیده‌ایم.