بازی‌خوانی بازیگران

انتخاباتی که یکشنبه هفته گذشته برای تعیین نایب‌رئیس اول اتاق ایران برگزار شد باعث شد تا وزن برخی مدعیان انتخابات اسفندماه اتاق بازرگانی از همین حالا مشخص شود. مسعود کرباسیان اگرچه چهره‌ای دولتی بود اما با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فردی که داشت، موفق شد میانه‌روهای هر دو گروه اصلی اتاق بازرگانی را گرد هم آورد.

هرچند شواهد حکایت از آن داشت که اعضای مجمع فعالان توسعه تمایل بیشتری به مسعود کرباسیان دارند چرا که روز رای‌گیری، اعضای مجمع فعالان توسعه و وابستگان این تشکل نظیر احمد پورفلاح، محمدرضا بهرامن و محمدمهدی راسخ اطراف مسعود کرباسیان نشسته و صراحتاً از او اعلام حمایت می‌کردند. هر چند که دیگر گروه‌ها حمایت از گروه خاصی را اعلام نکردند اما ظواهر حاکی از آن بود که بر روال انتخابات گذشته پیروز انتخابات نماینده مجمع فعالان توسعه است. هر عضو هیات نمایندگان که رای خود را به صندوق می‌انداخت خود را به پشت در اصلی طبقه دهم می‌رساند تا در بحث‌هایی که در گروه‌های چندنفره شکل گرفته بود مشارکت داشته باشد. در حاشیه برگزاری این انتخابات بعضی از اعضای گروه بازنده در بیرون جلسه اعتراض می‌کردند که در جریان رأی‌گیری تقلب صورت گرفته است هرچند بعد حرف خود را پس گرفتند.

بازیگران اصلی بخش خصوصی

انتخابات روز یکشنبه شاید یک نتیجه مشخص داشت. ظاهراً در این میدان، وزن گروه فعالان توسعه از دیگر گروه‌ها بیشتر بود. اما وقتی از مجمع فعالان توسعه صحبت می‌کنیم، از چه گروهی صحبت می‌کنیم؟

مجمع فعالان توسعه اقتصاد ایران

این گروه از فعالان اقتصادی به گروهی موسوم هستند که تمایلات راست‌گرایانه دارند. رئیس مجمع فعالان توسعه علاءالدین میرمحمدصادقی و دبیر کل آن نیز مسعود دانشمند است. از شاخص‌ترین افراد این مجمع می‌توان به علینقی خاموشی ، غلامحسین شافعی، احمد پورفلاح، محمدرضا بهرامن، ابراهیم جمیلی، فاطمه مقیمی، شاهرخ ظهیری، محمدمهدی راسخ و . . . اشاره کرد. یحیی آل‌اسحاق و محمد نهاوندیان، دو چهره سرشناس اتاق هم به این گروه نزدیک‌اند. علاءالدین میرمحمدصادقی در زمان تشکیل این مجمع در سال 1389 گفته بود: «این مجمع بدون توجه به خط و خطوط سیاسی محل استماع تمامی تولیدکنندگان، صادرکنندگان و بازرگانان سراسر کشور خواهد بود. این مجمع با استفاده از پتانسیل‌های اقتصادی و ارائه طرح‌ها و نظریات خود تعامل لازم را با تمامی نهادهای موثر در زمینه تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی خواهد داشت. » واقعیت این است که معمولاً روسای اتاق بازرگانی از این مجمع انتخاب می‌شوند و از آنجا که افراد این مجمع ارتباط مناسبی با حاکمیت دارند تاثیرگذاری آنها در پارلمان بخش خصوصی بیشتر از سایر گروه‌هاست. به‌رغم تمایلات راستگرایانه‌ای که دارند به گونه‌ای رفتار می‌کنند که می‌توانند از همه طیف‌های اتاق بازرگانی رای جمع کنند. به عبارتی می‌شود آنها را ریش‌سفیدان اتاق بازرگانی هم نامید. با این حال اظهارات جنجالی افرادی نظیر علینقی خاموشی گاهی این تشکل را به حاشیه می‌برد نظیر آنچه هفته گذشته در نشست اخیر مجمع فعالان توسعه انتقادهای تندی را نسبت به هیات رئیسه فعلی اتاق ایران مطرح کرد. خاموشی در این جلسه تاکید کرده بود که «نباید افراد جوان وارد اتاق شوند و اتاق جای کسانی است که عصا دست‌شان است». حال آنکه اعضای مجمع فعالان توسعه ریش‌سفیدان اتاق یا عصابه‌دستان هستند تعابیری است که له یا علیه این گروه توسط رقبا بیان می‌شود. به نظر می‌رسد مجمع فعالان توسعه و اعضای آن همچنان جزو بازیگران اصلی و صحنه‌گردانان انتخابات اتاق بازرگانی در اسفندماه سال جاری باشند.

انشقاق در مجمع فعالان توسعه

یکی از نکات قابل توجه انتخابات امسال این است که در درون مجمع فعالان توسعه دو گروه تشکیل شده است. گروه اول تمایلات راستگرایانه دارند و همچنان به سیاق سنتی خود پیش می‌روند که اطراف علاءالدین میرمحمدصادقی جمع می‌شوند و گروه دوم که تا حدودی تمایلات چپگرایانه دارند و اخیراً به ابتکار ابراهیم جمیلی و مسعود دانشمند گرد هم آمده‌اند.

تحول‌خواهان اتاق

طیفی از فعالان اتاق که بعضاً گرایش‌های اصلاح‌طلبانه دارند. آنها خواستار تغییر در برخی سیاست‌های اجرایی و شیوه اداره اتاق هستند و از این جهت می‌شود به آنها طیف تحول‌خواه گفت. آنها اقلیت قدرتمندی در اتاق هستند که در برخی تحولات، نقش موثر دارند اما در مجموع بیشتر اعضای آن را لابی‌ست‌ها و رایزن‌های حرفه‌ای تشکل داده‌اند که با گروه فعالان توسعه اختلاف‌نظر تاریخی دارند. خیلی از صاحب‌نظران معتقدند گروه تحول‌خواهان باید تندروی‌های هشت سال گذشته را فراموش کنند. شرایط متعادل سیاسی امروز باعث شده است تا حتی فعالان اقتصادی هم راه تعادل را پیش بگیرند لذا انتظار می‌رود تندروی‌های چپگرایانه این گروه اصلاح شود و طرحی نو و استراتژی کارگشایی برای انتخابات امسال داشته باشند.

با این حال به نظر می‌رسد در گروه تحول‌خواهان هم انشقاق جدی پدید آمده است. عده‌ای با محوریت پدرام سلطانی راه میانه‌روی در پیش ‌گرفته‌اند و ضمن اعتقاد به ایجاد تغییر در اتاق، به راه‌های اجرایی و عملیاتی معتدل اعتقاد دارند. مسعود خوانساری نیز که سابقه فعالیت‌های سیاسی دارد و به طیف کارگزاران نزدیک است، درصدد تشکیل گروهی مستقل در جبهه تحول‌خواهان است و اگر با پدرام سلطانی ائتلاف نکند، احتمالاً گروهی مستقل را رهبری خواهد کرد. طیف تندروتر تحول‌خواه نیز متشکل از چهره‌های مدافع دگرگونی در اتاق است که راه‌حل نهایی را تخریب و بازسازی اتاق می‌داند و به نظر نمی‌رسد شانس چندانی در انتخابات آینده داشته باشد هر چند که نتیجه این کارزار در واپسین روزهای سال جاری رقم می‌خورد و هر آنچه امروز گفته می‌شود بیشتر حالت یک تحلیل و پیش‌بینی دارد و نمی‌توان حکم قطعی برای آن صادر کرد.

نباید فراموش کرد که پس از خداحافظی محمد نهاوندیان از ریاست اتاق بازرگانی، تحول‌خواهان به دنبال نامزدی مجتبی خسروتاج برای ریاست اتاق بودند؛ خواسته‌ای که هیچ‌گاه عملی نشد و نماینده فعالان توسعه بر کرسی ریاست اتاق ایران نشست. در انتخابات نایب‌رئیس اول اتاق بازرگانی ایران که هفته گذشته هم برگزار شد باز نماینده فعالان توسعه پیروز میدان انتخابات بود و تحول‌خواهان همچنان با چراغ خاموش یا نیم‌سوز حرکت می‌کنند. از مهم‌ترین افراد گروه تحول‌خواهان می‌توان به پدرام سلطانی، مسعود خوانساری و حمید حسینی اشاره کرد.

پیشگامان اقتصاد کشور

انجمن پیشگامان اقتصاد کشور با رهبری اسدالله عسگراولادی و برخی از اعضای فعال اتاق ایران و چین شکل گرفته است. در دور قبل برخی اعضای انجمن واردات نیز عضو این گروه از بازیگران انتخابات اتاق بازرگانی بوده‌اند. پیشگامان اقتصاد به طیف عسگراولادی شهرت پیدا کرده است. این طیف در انتخابات دور قبل چندان موفق عمل نکرد و در هیچ‌کدام از انتخابات درون اتاق، موفق به جذب آرای لازم برای حضور در جمع هیئت‌رئیسه اتاق‌های ایران و تهران نشد. هرچند اسدالله عسگراولادی چهره‌ای معقول و مقبول در اقتصاد کشور است اما این طیف چندان چهره مطرحی ندارد جز خانم فریال مستوفی که نماینده‌ای عملگرا در میان اعضای هیات نمایندگان است و مجیدرضا حریری که او را بیشتر به واسطه جنجال‌ها و حاشیه‌هایش می‌شناسند.

گفته می‌شود برخی از فعالان صادراتی نیز تمایل به حضور در این تشکل میانه‌رو دارند. واقعیت این است که در برخی رویدادهای اتاق بازرگانی که روی می‌دهد این تشکل هنوز نتوانسته است نقش پررنگی را ایفا کند. هدف نهایی این انجمن پیشگامی اقتصاد ملی در عرصه جهانی اعلام شده است.

تشکل‌ها

به نظر می‌رسد در این دوره از انتخابات اتاق بازرگانی بر‌خلاف گذشته تشکل‌ها نقش مهم و محوری داشته باشند. تشکل‌ها برای کارزار اسفندماه امسال نیروهای خود را تعیین و مشخص کرده‌اند. آنها وارد هیاهوهای رایج انتخابات که در برخی جلسات رخ می‌دهد نمی‌شوند ولی با چراغ خاموش در حال آرایش نیروها هستند. مهم‌ترین تشکلی که به نظر می‌رسد در انتخابات امسال نقش مهم و کلیدی داشته باشد دو تشکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و تهران هستند. پیش‌بینی‌ها و برخی تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که آنها به فکر سهم‌خواهی افتاده‌اند و به دنبال آن هستند تا برخلاف گذشته نقش تاثیرگذاری داشته و سهم تعیین‌کنندگی خود را افزایش دهند.

نقش‌آفرینان مهم دولتی

هر چند دولتی‌ها به‌طور مستقیم در انتخابات اتاق بازرگانی مداخله نمی‌کنند و معتقدند که بخش خصوصی باید توسط بخش خصوصی اداره شود اما به‌صورت غیرمستقیم حمایت یا عدم حمایت آنها از گروه یا فردی می‌تواند در نتیجه انتخابات موثر باشد. معمولاً مهم‌ترین عضو تاثیر‌گذار دولتی در انتخابات اتاق بازرگانی وزیر صنعت، معدن و تجارت است چرا که او به عنوان رئیس شورای عالی نظارت بر انتخابات نقش مهمی در روند برگزاری این کارزار دارد. اما در دولت یازدهم اتفاق دیگری رخ داده است چرا که تعداد مدیران دولتی که سابقه‌ای در اتاق بازرگانی یا در بخش بازرگانی و صنعتی کشور داشته‌اند افزایش یافته است.

معاون اول رئیس‌جمهور: اسحاق جهانگیری به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور پیش‌تر وزیر صنعت بوده است و به همین واسطه شناخت و ارتباطات خاصی با تشکل‌های اتاق بازرگانی دارد و حتی گفته می‌شود در انتخاباتی که برای جایگزینی محمد نهاوندیان برگزار شد به صورت غیرمستقیم از مسعود خوانساری حمایت می‌کرد. از طرف دیگر گفته می‌شود اسحاق جهانگیری به‌واسطه فعالیت‌های صنعتی که داشته است از تکنوکرات‌های اتاق حمایت می‌کند و به لحاظ رویکرد سیاسی نیز به حزب کارگزاران نزدیک است.

رئیس دفتر رئیس‌جمهور: محمد نهاوندیان که به سختی از حضور در بخش خصوصی دل کند، یکی از چهره‌های مورد قبول اعضای اتاق بازرگانی ایران و اعضای اصلی مجمع فعالان توسعه بوده است. او که ارتباط قابل قبولی با هیات نمایندگان اتاق داشته به شدت در میان اعضای اتاق محبوبیت دارد. حالا که او در قامت یک دولتمرد در حال فعالیت است نمی‌تواند از جایگاه پدرخواندگی خود در اتاق بازرگانی ایران بگذرد. او که در انتخابات رئیس اتاق ایران و جانشین خود حامی غلامحسین شافعی بود، احتمالاً انتخابات اسفندماه را رصد خواهد کرد.

معاون اجرایی رئیس‌جمهور: محمد شریعتمداری در دولت اصلاحات وزیر بازرگانی بوده است. در دولت یازدهم در قامت معاون اجرایی رئیس‌جمهور هم نیم‌نگاهی به اتاق بازرگانی دارد. تا آنجا که یکی از افرادی را هم که با ابطال کارت بازرگانی مواجه شده بود توانست به اتاق بازگرداند. از طرف دیگر می‌توان او را وزیر بازرگانی در سایه هم نامید چرا که ستاد تنظیم بازار را در معاونت اجرایی برگزار می‌کند و حتی حسن یونس‌سینکی را که از معاونت نعمت‌زاده استعفا داده بود به سمت خود کشاند. از طرف دیگر باید توجه داشت که گروه تحول‌خواهان اتاق بازرگانی در زمان وزارت او شکل گرفته بود و او تمایلات خاصی به این گروه دارد.

وزیر صنعت، معدن و تجارت: محمدرضا نعمت‌زاده در قامت رئیس شورای نظارت بر اتاق بازرگانی نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخابات امسال خواهد داشت. به نوعی او نقش محوری در تایید اعتبارنامه‌های نامزدان و بود و نبود گروه‌های مختلف و میزان تاثیر‌گذاری آنها خواهد داشت.

وزن گروه‌ها

انتخابات روز یکشنبه هفته گذشته تا حدودی وزن گروه‌ها را در انتخابات اصلی اتاق مشخص کرد. هرچند طبیعی بود که همه طیف‌ها به واسطه مشی تکنوکراتی مسعود کرباسیان او را حائز شرایط حضور در هیات رئیسه اتاق ایران بدانند اما رقابت‌های پشت پرده‌ای هم وجود داشت که نشان می‌داد در اتاق ایران هیچ‌چیز قطعی و قابل پیش‌بینی نیست. کارشناسان اتاق رای محسن چمن‌آرا را ناشی از دو اتفاق می‌دانستند. یکی اینکه او کرد بود و توانست رای دسته‌جمعی همشهریانش را جلب کند و دیگر اینکه طیف تحول‌خواه از او حمایت کرد. بنابراین احتمالاً نیمی از آرای آقای چمن‌آرا به واسطه حمایت طیف تندرو تحول‌خواه تلقی می‌شود. به این ترتیب باید گفت وزن طیف تندرو تحول‌خواه در کل اتاق‌های بازرگانی بیش از 50 نفر نیست.