صندوق اسرار بانک مرکزی

مدت زمان زیادی نیست که انتشارات بوک در واشنگتن کتاب «هدف‌ها و سیاست‌های بانک مرکزی ایران، از ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۷» را منتشر و روانه بازار نشر در آمریکا کرده است. کتابی که «حسنعلی مهران» رئیس کل بانک مرکزی ایران به تحریر در‌آورده و یکی از جامع‌ترین کتاب‌ها و شاید بهترین آنها در زمینه تاریخ بانکداری مرکزی در ایران است. خواندن کتاب وقت زیادی نمی‌برد. فصل‌های تاریخی را می‌شود به سرعت خواند، تحولات بانکداری را هم. خواندن اسناد و صورت جلسات شورای پول و اعتبار هم زیاد وقت نمی‌گیرد حتی مرور بخش‌های تخصصی کتاب هم زیاد سخت نبود اما آنچه در کتاب، کشش داشت و خواننده را درگیر کرد، بیوگرافی اثرگذارترین مدیران سیستم بانکی دوران پهلوی و نقش آنها در تحولات سیستم بانکی بود.
آنها که کتاب را خوانده‌اند، احتمالاً حس احترام‌آمیز بیشتری به نویسنده کتاب پیدا کرده‌اند. چه آنکه حسنعلی مهران در هیچ جای کتاب به تعریف و تمجید عملکرد خود نپرداخته و با وجودی که در سیاسی‌ترین سال‌های قبل از انقلاب رئیس کل بانک مرکزی ایران بوده اما وارد سیاست نشده و کلامی در مدح یا ذم کسی نگفته است. با این حال آنچه بعد از خواندن کتاب حسنعلی مهران در ذهن می‌ماند، پرسش‌های بی‌شماری در مورد خود او و مدیران هم‌دوره او در نظام بانکی ایران است. خواننده احتمالاً دوست دارد بداند دیدگاه نویسنده در مورد تحولات خزنده سیاسی و اجتماعی در سال‌های 1354 تا مقطع انقلاب که او پست‌های مهمی بر عهده داشت، چیست که در کتاب پاسخی برایش نمی‌یابد. اما کتاب حاوی نکات ارزشمندی در مورد نحوه شکل‌گیری بانک مرکزی و نظام بانکی ایران است که احتمالاً پیش از این منتشر نشده است.

حسنعلی مهران کیست؟
حسنعلی مهران، در سال 1316 در تهران متولد شد. دوره ابتدایی را در دبستان‌های ادب و پانزدهم بهمن گذراند. به دبیرستان علمیه رفت و پس از دو سال تحصیل، به دبیرستان البرز رفت و دوره دبیرستان را در رشته ریاضیات به پایان رساند. برای ادامه تحصیل راهی انگلستان شد و در دانشگاه ناتینگهام رشته اقتصاد و علوم سیاسی را به پایان رساند. آنگاه به دانشگاه بریستول رفت و به کار تحقیق و تدریس در رشته آمار و درآمد ملی پرداخت. از آنجا به واشنگتن رفت و در صندوق بین‌المللی پول مشغول به کار شد. چندی بعد با سمت قائم‌مقام مرکز بررسی‌های توسعه صنعتی و معدنی در وزارت اقتصاد به ایران بازگشت و پس از آن در وزارت جدید امور اقتصادی و دارایی به مقام معاون کل منصوب شد. او در سال‌های بین 1354 و 1356 رئیس کل بانک مرکزی ایران بود. سپس در مقام‌های قائم‌مقام مدیر‌عامل شرکت ملی نفت، وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه و بودجه و وزیر امور اقتصادی و دارایی خدمت کرد. در سال 1358، پس از انقلاب ایران، به واشنگتن رفت و برای بار دوم در صندوق بین‌الملل پول مشغول به کار شد و مسوول اجرای برنامه کمک‌های فنی به بانک‌های مرکزی بود. در این زمان ماموریت یافت به کشور اروبا در کارائیب برود و بانک مرکزی آنجا را تاسیس کند که مدتی هم ریاست بانک مرکزی آنجا را بر عهده داشت. پس از استعفا از صندوق بین‌المللی پول، مهران برای تاسیس بانک سرمایه‌گذاری اروبا و تصدی مقام مشاور اقتصادی دولت، مجدداً به اروبا رفت و مدت چهار سال در این مقام بود. در بازگشت به آمریکا، مهران باز به استخدام صندوق بین‌المللی پول درآمد و همچنان در اجرای برنامه کمک‌های فنی صندوق با تعداد زیادی از بانک‌های مرکزی جهان از جمله در آفریقا، آسیای میانه، آسیای شرقی و اروپا از نزدیک همکاری کرد. در سال 1387 مهران باز هم به ریاست بانک مرکزی اروبا منصوب شد. اینک مهران، در دوران بازنشستگی با همسرش در واشنگتن زندگی می‌کند.