تحویل پروژه منحصر به فرد

آنقدر که از بس طی سال‌های اخیر اخبار متناقض و وعده‌های متعدد در خصوص زمان واگذاری‌اش منتشر شد، کمتر کسی باور می‌کرد این وعده، واقعی بوده و رنگ واقعیت به خود بگیرد. اما سرانجام این اتفاق افتاد و موافقتنامه تحویل نیروگاه اتمی بوشهر اول مهر با حضور علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی و طرف روسی امضا شد. البته این تحویل موقت بوده و نیروگاه اتمی بوشهر به مدت دو سال به طور آزمایشی در اختیار تهران قرار می‌گیرد. زیرا هنوز مرحله آزمایشی خود را سپری می‌کند و این نکته‌ای بود که در بیانیه شرکت «اتم استروی اکسپورت» روسیه ذکر شده بود. این دوره فعالیت نیروگاه بوشهر در واقع تحت ضمانت روسیه است و همچنین تعدادی از کارشناسان روسی برای راهنمایی کارکنان ایرانی و ارائه خدمات پشتیبانی فنی در تاسیسات بوشهر کار خواهند کرد و در ایران خواهند ماند. نیروگاه بوشهر قدمتی تاریخی پیدا کرده چون تصمیم برای ساخت آن به دوره پهلوی دوم و سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی برمی‌گردد. آن موقع استفاده از انرژی اتمی خیلی متداول نبود و جز چند کشور معدود و پیشرفته، به خاطر هزینه زیادی که نیروگاه‌های اتمی داشته و دارند، کمتر کشوری تمایل به داشتن چنین نیروگاه‌هایی داشت اما محمدرضا شاه مخلوع تمایل داشت ایران را در زمره کشورهای لوکس نشان دهد. پس با شرکت زیمنس آلمان قراردادی منعقد کرد تا نیروگاهی اتمی در حاشیه سواحل جنوبی ایران بسازند. کارهای کارشناسی صورت گرفت و بعد از آن نیز ساخت و ساز دو واحد نیروگاه شروع شد. انقلاب اسلامی که به پیروزی رسید، حدود 60 درصد این نیروگاه ساخته شده بود اما سیاست آن وقت ایران که در ماه‌های ابتدایی پس از پیروزی انقلاب به سر می‌برد، دادن اولویت به سایر مسائل بود. لذا پیگیری بقیه امور نیروگاه در دستور کار قرار نگرفت و وقتی هم که چندی بعد، ایران از کشور طرف قرارداد خواست تا این نیروگاه را تکمیل کند با کارشکنی آنان مواجه شد. زیرا هم جنگ تحمیلی از سوی عراق شروع شده و از سوی دیگر فشار زیادی بر این شرکت آلمانی بود تا هرگز به ایران بازنگردد و نیروگاه را تکمیل نکند. بخش زیادی از سازه نیروگاه زیر بمباران‌های هوایی رژیم بعث عراق از بین رفت اما تهران با پایان جنگ تحمیلی تصمیم گرفته بود نیروگاه را مجدداً احیا کند. برای همین به سراغ کشورهای سازنده نیروگاه‌های اتمی رفت اما هیچ کدام تحت فشار کشورهای قدرتمند هسته‌ای حاضر نشدند پای میز قرارداد با ایران بنشینند. اما در این میان، جنگ سرد میان روسیه و آمریکا فرصتی خوب برای ایران فراهم آورد تا مسکو بپذیرد کار اتمام ساخت این نیروگاه را به پایان برساند. این اتفاق در اواخر دولت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و زمانی که دکتر امراللهی ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را بر عهده داشت، صورت گرفت و بدین ترتیب روسیه در سال 1994 قراردادی به مبلغ یک میلیارد دلار با ایران منعقد کرد و در عوض متعهد شد تا پنج سال بعد رآکتور بوشهر را به راه بیندازد. همچنین بنا شد روسیه خود سوخت اتمی نیروگاه بوشهر را تامین کند. اما تاریخی که در آن قرارداد مورد تاکید بود، هرگز فراتر از یک قول کاغذی نرفت و روسیه بارها و بارها در خصوص راه‌اندازی این نیروگاه، وعده زمان دیگری را داد و هر بار هم بهانه‌ای برای این تاخیر اعلام می‌کرد. یک بار تاخیر در پرداخت مالی، دفعه بعد شایعه شد به علت تحریم، امکان ارسال تجهیزات نیروگاه وجود ندارد، اما بعد این بهانه رفع شد بدون آنکه مبنایی داشته باشد، چندی بعد هم سوخت اولیه نیروگاه پشت مرزهای آذربایجان مدتی متوقف ماند، یک روز هم سایه تنش‌های هسته‌ای باعث می‌شد تا وعده داده‌شده، به سرانجام نرسد و باز تاخیر دیگری در پرونده نیروگاه مذکور، ثبت شود. با این حال یک بار دل به این خوش می‌شد چون مسوولان ارشد روسیه راهی ایران شده‌اند، قطعاً به زودی خبری مبنی بر راه‌اندازی نیروگاه شنیده خواهد شد. اما از دل این سفرها آنچه انتظارش می‌رفت، رخ نمی‌داد پس همه در انتظار نتیجه گرفتن از سفر مقامات ایرانی به مسکو می‌نشستند. قصه نیروگاه بوشهر با فراز و فرودهایی که طی این مدت پیدا کرد، حالا تبدیل به یک پدیده منحصر به فرد شده بود. تا اینکه سه سال قبل در تاریخ 30 مرداد، بالاخره سوخت هسته‌ای وارد قلب رآکتور نیروگاه بوشهر شد تا به تعبیر علی‌اکبر صالحی وزیر خارجه وقت کشور، این نیروگاه به نماد مقاومت و صبر ملت ایران در برابر همه فشارها و تحریم‌ها بدل شود. همین اتفاق که البته بخشی از آزمایش‌های مربوط به راه‌اندازی نیروگاه بود به قدری به خاطر بدقولی‌های روسیه غیرقابل انتظار بود که مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفت و البته اسباب شعف ایران را به وجود آورد. طبق روال متعارف، بعد از این امر، نباید راه درازی تا راه‌اندازی نهایی نیروگاه باقی می‌ماند اما باز این‌گونه نشد و همان طور که با توجه به پیشینه رفتار روسیه انتظارش می‌رفت، چند دفعه‌ای تاریخ‌های جدید اعلام شد و در نهایت اول مهر 92 ساخت و ساز نیروگاه بوشهر به نقطه‌ای رسید که بتواند به طور موقت دوساله و تحت نظر کارشناسان روسی فعالیت خود را شروع کند. علی‌اکبر صالحی که در مراسم رسمی امضای پروتکل تحویل موقت نیروگاه به عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی حضور داشت، تاکید کرده « اکنون در دوره آزمایشی نهایی رآکتور هستیم» و حسن روحانی رئیس‌‌جمهوری نیز در پیامی این رویداد را امری فرخنده توصیف کرد که باعث شده «اکنون ایران هسته‌ای به عنوان پیش‌قراول توسعه نیروگاه‌های اتمی در جهان اسلام شمرده ‌شود». بنا بر آنچه گفته شد، این طور به نظر می‌رسد که بالاخره داستان دنباله‌دار و البته استثنایی نیروگاه فیلی‌شکل ما به خطوط پایانی خود نزدیک شده است. نیروگاهی که می‌توان گفت دارای عجیب‌ترین سرگذشت در بین سایر نیروگاه‌های اتمی است و در عین حال رکورددار مدت زمان رسیدن به بهره‌وری است.